در آینده‌ای نه چندان دور، جهان بی تردید با کمبود آب مواجه خواهد شد و با افزایش جمعیت ۵.۵ میلیاردی کنونی به ۱۰ میلیارد تن در ۲۰۵۰ میلادی، بشریت با کمبود شدید این مایه حیاتی چه خواهد کرد؟ هم اکنون پشت پرده تنش های سیاسی که بیشتر گمان می رود، ریشه توسعه طلبی اقتصادی و نظامی دارد، یک دعوای دیگر هم در جریان است که گاه به برخوردهای نظامی میان کشورها نیز منجر می‌شود که نامش جنگ بر سر آب است. بسیاری از مردم گمان می‌کنند که با بودن این همه اقیانوس، دریا، رودخـانه و سفره‌های آب زیرزمینی جهان هرگز به طور جدی دچار کمبود آب نخواهد شد اما اگر همین مردم به آمار، ارقام و اطلاعاتی که در اختیار کارشناسان است، دسترسی داشته باشند، متوجه حقیقت تلخ و دردناکی می‌شوند که بی‌تردید ایشان را نگران آینده خواهد کرد. از آب‌های موجود در کره زمین فقط ۲.۱۶ درصد آن آب شیرین است و این رقم می‌تواند، فقر و محدودیت کره زمین از لحاظ آب را نشان دهد و بـه هـمین لحاظ اکنون تمامی کشورهایی که به اهمیت این ماده در سرنوشت آینده ملت‌های خود توجه دارند به چاره‌جویی پرداخته‌اند و می‌کوشند افزون بر استفاده از مدرن‌ترین سیستم‌های تکنولوژیکی در بهره‌برداری از منابع آب، روش‌های بهینه‌ای در مصرف این مایه حیاتی نیز ابداع کنند.
مـجمع عمومی سـازمان ملل متحد نیز در همین راستا و با توجه بـه مـفاد بیانیه کنفرانس محیط زیست و توسعه ریودوژانیرو، ۲۲ مارس را به عنوان روز جهانی آب تعیین کرده و از تمام کشورهای عضو خواسته اسـت بـا تـوجه به شرایط ملی خود در این روز اقداماتی را برای جلب افکار عـمومی به محدودیت منابع آبی و لزوم مشارکت عمومی در حفظ این مایه ادامه حیات بر روی کره زمین انجام دهند.
کشاورزی و آینده بدون تـضمین
سازمان خواروبار جهانی یا فائو تخمین زده که امکانات و میزان آبـیاری بـاید در ۲ دهه آینده چهار درصد افزایش یابد تا بتوان تقاضایی را که برای مصرف مواد غذایی در آن دوره پیش‌بینی شـده تـأمین کـرد. برپایه گزارش بانک جهانی و برمبنای تخمین‌های اولیه، آن دسته از محصولات کشاورزی که از طـریق آبـیاری تـولید می‌شود، باید سالیانه ۳ درصد رشد داشته باشد تا افزایش تولید مـواد غذایی پیش‌بینی شده برای آینده تحقق یابد و امنیت غذایی در دهه‌های آینده تأمین شود. در شـرایطی ایـن تخمین‌ها و برآوردها اعلام می‌شود که امیدی به بهبود مطلوب وضعیت تولید و افزایش سـطح زیـر کـشت آن دسته از محصولات کشاورزی که نیاز به آبیاری دارند، نیست زیرا گسترش نواحی کـشاورزی بـا استفاده از آبیاری سیری نزولی را طی می‌کند. باید دانست که این روند نزولی از سـال های آخـر دهـه ۷۰ میلادی آغاز شده است. هم اکنون نرخ جاری رشد این گونه اراضی در جهان طبق گزارش بـانک جـهانی از ۲ میلیون هکتار در سال تجاوز نمی‌کند. لازم به ذکر است که این میزان رشد کـمتر از نـصف رشـد آبیاری در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ است که حدود ۲ تا ۴ درصد بود. از آنجا که این سـیر نـزولی ناشی از افزایش هزینه‌های سرمایه‌گذاری برای اجرای طرح‌های توسعه آبیاری و کاهش اعتبارات تخصیصی برای طرح‌های آبیاری بـه وسیله سـازمان‌های عمده اعتباری بین المللی است، بنابراین امکان بازگشت اوضاع گذشته در ۲ دهه آیـنده غـیر محتمل به نظر می‌رسد. بحران کم آبی امروز دامن بسیاری از کشورهای دنیا را گرفته است، چنانچه صندوق جهانی طبیعت، بحران کم‌آبی را دومین بحران بزرگ دنیا در ۱۰ سال آینده اعلام کرده که این بحران در کشورهای قاره اروپا و آسیا بیش از دیگر کشورهای دنیا دیده شده و پیش‌بینی می‌شود، سهم خشکسالی‌ها در جهان به دلیل تغییرات اقلیمی و جوی در سال‌های آینده ۱۰ درصد رشد داشته باشد. مساله مقابله با کم‌آبی و بی‌آبی چند سالی می‌شود که همایش‌ها و نشست‌های تخصصی بین‌المللی بسیاری را به خود اختصاص داده و از مقابله با مشترکان پرمصرف تا استفاده از طرح‌های فناورانه جزو راهکارهای پیشنهادی و کاربردی برای آن برشمرده شده است. با این حال تجربیات دیگر کشورهای دنیا برای نجات آب و مقابله با این بحران و راهکارهایی که برای آن به کار گرفته‌اند، نیز می‌تواند مسیر آینده را در صرفه‌جویی در منابع آبی و جلوگیری از شدت بیابانی شدن کشور روشن‌تر کند.
نگاهی به تجربه کشورهای دیگر در صرفه‌جویی منابع آبی
نگاهی به تجربه دیگر کشورها در صرفه‌جویی منابع آبی نشان می‌دهد که بسیاری از کشورها از روش‌های آینده‌نگر در کنار روش‌های زودبازده همزمان بهره برده‌اند تا بتوانند بهترین نتیجه ممکن را به دست بیاورند. یکی از راهکارهای اجرایی برای مقابله با خشکسالی در استرالیا بکارگیری سیاست فعال صرفه‌جویی در آب، به خصوص در جمع آوری حداکثری آب باران برای آبیاری باغ‌ها و فضاهای سبز شهری بود که اجرای آن برای تمامی شهروندان لازم شد. شهروندان ملزم شدند تا ضمن عایق‌بندی خانه‌های خود، لوله‌کشی منازل را کنترل کرده و از انرژی خورشیدی در آنجا استفاده کنند. تهیه مخزن برای جمع‌آوری آب باران و پنل‌های انرژی خورشیدی در پشت بام مدارس از مواردی است که در بیشتر مدارس استرالیا رعایت می‌شود. مقامات ملبورن استرالیا بر این اعتقادند که تا ۳۰ سال آینده این شهر با کاهش ۱۸ درصدی بارش باران مواجه خواهد بود، بنابراین از همین حالا باید زیرساخت‌های مورد نیاز برای تامین آب در آینده را فراهم کرد. در ۲۰۱۳ خورشیدی برزیل هم با بحران کم‌آبی روبه‌رو شد و دولت برای کنترل این بحران اقدام به افزایش قیمت آب تصفیه‌شده شهری کرد. این رشد قیمت به اندازه‌ای زیاد بود که سبب شد، مصرف کاهش یابد. آمریکا نیز از دیگر نقاط کره زمین به شمار می رود که با این بحران مواجه است و بحران کم‌آبی در ایالت کالیفرنیای آمریکا تا جایی پیش رفته که افرادی با عنوان «پلیس آب» به‌منظور فرهنگ‌سازی به منازل شهروندان کالیفرنیایی مراجعه کرده و آنها را از خطرات کمبود آب، مصرف صحیح آب و راه‌حل‌هایی علیه هدر رفت آب آگاه می‌کنند.
تصفیه مجدد آب هم یکی از روش‌ها و تمهیدات مقابله با بحران و کمبود آب در سنگاپور است، شیرین کردن آب نیز به معنای سالم‌سازی آب دریا با استفاده از فناوری‌های متفاوت در این کشور کاربرد دارد. سوئد هم یکی از کشورهایی محسوب می شود که به راه‌حل‌های فناورانه علیه بحران و کمبود آب پرداخته است. همچنین مخترعان کشورهایی مانند هند و مالزی به دنبال اختراع دستگاه‌ها یا سیستم‌هایی هستند که بتوانند استفاده بیشتری از آب باران داشته باشند.
یکی از بخش‌هایی که بیشترین مقدار مصرف آب در دنیا را به خود اختصاص داده بخش کشاورزی است که به اذعان کارشناسان بیش از ۸۰ درصد مصرف آب در آن اتفاق می‌افتد، با این حال روش‌های بسیاری هم برای صرفه‌جویی در این بخش در نقاط مختلف دنیا به کار گرفته شده است. چنانچه در کشت طبقاتی به روش هیدروپونیک در ژاپن تا ۹۹ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کرده‌اند و با یک درصد آب مصرفی در کشت رایج توانسته‌اند، کشت هیدروپونیک کاهو را انجام دهند. این روش کشت در مناطق کویری ایران بسیار به‌صرفه خواهد بود. هر چند به اذعان برخی کارشناسان این روش اگر کنترل نشده باشد، خود می‌تواند آلودگی آب‌ها را به همراه بیاورد. با این حال صددرصد کشت‌های گلخانه‌ای هلند کشت هیدروپونیک است، اسپانیا هم در کنار دریا و در منطقه گرم، تولید هیدروپونیکی انجام می‌دهد و همین امر صرفه‌جویی خوبی در منابع آبی بخش کشاورزی این کشورها را به دنبال داشته است.
نگاهی به آمار های موجود در زمینه مصرف آب در ایران
ایران نیز می‌تواند از این روش‌ها برای صرفه‌جویی بهره گیرد، چنانچه کشورمان از موهبت انرژی‌های تجدیدشونده چون انرژی خورشیدی به‌وفور برخوردار است، می‌تواند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، گامی موثر در مسیر صرفه‌جویی یا تجدید منابع آبی بردارد و از طرفی با اصلاح الگوی کشت، پرهیز از کشت اقلام پرمصرف آبی چون هندوانه و همچنین اهتمام بیشتر در فرهنگ‌سازی برای این بحران جدی در آینده نزدیک آماده شود. برپایه آمارها ایران سالیانه ۴۰۰ میلیارد متر مکعب آب از طریق نزولات نصیب می‌برد که فقط ۱۵۰ میلیارد متر مکعب آن قابل استحصال است و از این مقدار آب قابل استحصال نـیز حدود ۷۰ میلیارد متر مـکعب بـه مصرف بخش کشاورزی می‌رسد. در حالی که حدود نیمی از آب قابل استحصال کشور به بخش کشاورزی اختصاص دارد که از ۱۵ میلیون هکتار اراضی دارای استعداد کشاورزی فقط حدود ۸۰ درصد آن زیر کشت می‌رود و در واقع چهار مـیلیون هکتار از این اراضی با کشت آبی و ۱۱ میلیون هکتار با کشت دیم مورد بهره‌برداری قرار می گیرد. فزون بر این از مقدار آبی که به بخش کشاورزی اختصاص دارد، فقط ۲۳ درصد آن به مصرف می‌رسد و بـقیه آن به دلایل مختلف به هدر می‌رود. صاحب‌نظران اعتقاد دارند کـه عدم استفاده از متخصصان کارآمد که متولی امور آب، کشاورزی و دامداری هستند به چنین تجربه‌های تلخ و زیانباری منجر می‌شود. بنابراین جا دارد که هیچ وزارتخانه ای در امور یکدیگر مداخله نکند تا تصمیم‌گیری ها متمرکز شوند و این امکان را برای مقابله به کم آبی های گسترده فراهم شود.
نظر شما