رفتارهای غیرحرفه‌ای و دیوار لرزان اعتماد رسانه‌ای در مازندران

عباس زارع به استناد به نتایج نظرسنجی‌های صورت گرفته در نمایشگاه کتاب و رسانه استان ، گفت که در این نظرسنجی مشخص شد درصد بالایی از بازدید کنندگان از نمایشگاه که از آدم های علاقه مند به فرهنگ و رسانه بودند " از وجود رسانه ها در استان اظهار بی اطلاعی کردند " و نتیجه گرفت که

" رسانه های استان با مردم ارتباط کافی و دوسویه ندارند و باید این نقیصه را رفع کنند".

آنچه را که مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران برزبان آورد ، می توان از شمارگان نشریات ، بازدید کنندگان سایت های خبری و حتی شبکه های خبری فعال در فضای مجازی با آمار و ارقام به اثبات رساند ، ولی هدف این گزارش ثابت کردن موضوع اثبات شده نیست ، بلکه به عنوان یکی از اهالی رسانه بر این اعتقادم که دست اندرکاران رسانه ها باید مصداق ضرب المثل " یک سوزن به خود یک جوالدوز به دیگران " ، اول با سوزن دمل مزمن مشکل حرفه ای خودشان را شکافند و بعد با جوالدوز به سراغ مخاطبان و مسئولان بروند.

بر اساس آمارهای رسمی ، مازندران ۳۸۴ رسانه با مجوز دارد. این استان با ۱۷ روزنامه محلی دومین جایگاه را میان استان های اکشور به استثنای تهران دارد. ۶۰ هفته نامه در مازندران منتشر می شود. دهها سایت خبری در این استان فعال هستند. صدها کانال خبری مجاز و غیرمجاز را هم باید به این مجموعه اضافه کرد.

تکثر و پرتعداد بودن رسانه های مازندران را اما بیش از همه می توان در نشست های مطبوعاتی مسئولان استان مشاهده کرد ، جایی که گاهی حتی سالن و صندلی های شورای اداری استان هم کفاف جمعیت خبرنگاران را ندارد و به همین خاطر هم طی سال های اخیر " دعوت درگوشی " از خبرنگاران در بعضی دستگاههای اجرایی باب شده تا بابت جای نشستن و بقیه تشریفات دچار تنگنا و گرفتار انتقادات بعدی نشوند.

یک نشست و یک سوزن به خود 

نشست خبری استاندار مازندران به مناسبت آغاز دهه فجر که دیروز شنبه در سالن شماره ۱ استانداری برگزار شد ، مصداقی از وضعیت موجود رسانه های مازندران است ، وضعیتی که اگر قرار است سامان یابد ، رسانه ها اول باید از خودشان شروع کنند.

نشست‌های خبری معمولا با هدف بیان عملکرد یک نهاد به خبرنگاران یا پاسخ دادن به پرسش‌هایی پیرامون فعالیت‌های مجموعه میزبان و برگزار کننده نشست برپا می‌شود و قاعده خاص خود را دارد ، قواعدی که سبب می‌شوند استانداردهایی برای این رویداد رسانه‌ای وجود داشته باشد و خروج از این قواعد و استانداردها عملا اعتبار و اثرگذاری آن نشست را زیر سئوال می‌برد.

در نشست خبری دیروز «احمد حسین‌زادگان» استاندار مازندران نکات متعددی می‌شد یافت که خارج از قواعد حرفه‌ای نشست‌های خبری بود . صاحب‌نظران و کارشناسان حوزه رسانه بر این باورند که دو طرف این رویداد رسانه‌ای، یعنی نشست خبری، هر کدام وظایفی دارند که باید به آن‌ها پایبند باشند. همان گونه که برگزارکننده نشست خبری وظیفه دعوت از خبرنگاران و مدیریت جلسه را بر عهده دارد ، فعالان رسانه‌ای و خبرنگاران نیز باید اصول حرفه‌ای حضور در نشست خبری را رعایت کنند.

رفتارهای غیررسمی در نشست رسمی

پرسش‌های غیر ضروری و تکراری، رعایت نشدن زمان پرسش توسط برخی حاضران در جلسه، اختصاص بخشی از زمان پرسیدن پرسش به تعریف و تمجید و سپاسگزاری از مسئولان حاضر در جلسه، بیان مسائل خارج از دستور نشست و فضای غیررسمی نشست خبری در برخی مواقع به دلیل شوخی‌های پرتعداد بین خبرنگاران و مسئولان، نمونه‌هایی از ضعف‌های بالاترین سطح نشست خبری در مازندران هستند که دیروز می‌شد آشکارا و عیان آن را مشاهده کرد.

استاندار مازندران پس از تشریح آمارها و ارقام پروژه‌های افتتاحی و کلنگ‌زنی در مازندران به مناسبت دهه فجر پای پرسش‌های خبرنگاران نشست تا به آن‌ها پاسخ دهد. برخی خبرنگاران پرسش‌هایی از حوزه‌های مختلف مطرح کردند. استاندار نیز تا حد امکان به پرسش‌های مطرح شده پاسخ داد. در این بین آن‌چه که فراتر از یک نشست خبری به چشم می‌آمد، مطرح شدن برخی دغدغه‌های شخصی توسط خبرنگاران بود.

به این موضوع باید متفاوت بودن تعداد پرسش‌های خبرنگاران و میزان زمانی را که برای مطرح کردن پرسش‌های آن‌ها صرف می‌شد نیز افزود. خروجی این وضعیت مشخص نبودن محوریت بحث‌ها در نشست خبری و در نهایت هم کمبود زمان برای پاسخگویی به همه پرسش‌های مطرح شده بود.

این نکته هم قابل چشم‌پوشی نیست که بخشی از زمان مربوط به پرسیدن پرسش‌ها توسط بعضی خبرنگاران صرف تعریف و تمجید و قدردانی از استاندار و سایر مسئولان حاضر در جلسه به بهانه‌های مختلف می‌شد. اتفاقی که در نشست‌های خبری رسمی مرسوم نیست و کاری خارج از قاعده محسوب می‌شود.

در کتاب های اصول مصاحبه های مطبوعاتی ، نکات متعدد و قابل توجهی به خبرنگار آموزش داده می شود تا هنگام حضور در چنین جایگاه هایی حتما به کار ببندد. مصاحبه مطبوعاتی اعم از این که رو در روی یک به یک باشد یا چند به یک یا چند به چند ، محل تلاقی مسئولان و مردم محسوب می شود نه خبرنگار به عنوان یک شهروند با مسئول . خبرنگار یا خبرنگاران به عنوان نمایندگان افکار عمومی در نشست های خبری حضور می یابند و حتما باید مسایل ، مشکلات ف دغدغه ها و حساسیت های موکلانشان را با مسئول در میان بگذارند و باید چنان جدی و هوشیار باشند که بتوانند پاسخ درست و مورد نیاز را دریافت کنند. نتیجه این که مصاحبه خبرنگار با مسئول اگر چه نمی تواند به بازجویی تبدیل شود ، ولی تبدیل آن به بازی شطرنج پیش فرض محتوم است و به همین خاطر هم خروج از قواعد بازی که همان اصول مصاحبه مطبوعاتی است ، کاری غیرحرفه ای محسوب می شود.

قواعد حضور در نشست خبری

پیشکسوت و مدرس روزنامه‌نگاری ایران بر این باور است که خود رسانه‌ای‌ها و خبرنگاران باید در گام نخست شأنیت جایگاه خود و جلسه را با رفتاری حرفه‌ای حفظ کنند.

«علی‌اکبر قاضی‌زاده» در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با بیان این که یک روزنامه‌نگار به جز اعتبارش و تسلطی که به حرفه‌اش دارد سرمایه دیگری ندارد، گفت: ما روزنامه‌نگاران نباید شأن و جایگاه‌مان را به چیزی بفروشیم. دلیل این که از روزنامه‌نگارانی مانند «فریدون صدیقی»، «محمد بلوری»، «فیروز گوران» و برخی نام‌های دیگر پس از چند دهه فعالیت هنوز به نیکی یاد می‌شود، این است که در تمام این سال‌ها با وجود مشکلات داخلی و بیرونی زندگی‌شان به قواعد این حرفه وفادار ماندند.

وی درباره قواعد حضور خبرنگاران در نشست‌های خبری توضیح داد : بنا بر تجربه و به استناد کتاب‌هایی که طی این سال‌ها در زمینه روزنامه‌نگاری ترجمه کردم، همواره تأکید شده در news conference یا نشست‌های خبری یا باید قواعدی رعایت شود. مثلا این که پرسش‌های خبرنگار باید در مورد موضوع اصلی نشست خبری باشد. یعنی اگر محوریت بحث مدیریت پسماند باشد، پرسش‌ها اصولا باید با همین محوریت مطرح شوند.

مترجم کتاب «روزنامه‌نگاری حرفه‌ای» افزود: توصیه بزرگان روزنامه‌نگاری دنیا مانند «دیوید رندال» بر این است که در نشست‌های خبری خبرنگار حرفه‌ای برای رسیدن به خبر اختصاصی پس از جلسه با مسئول اصلی یا یکی از مسئولان گفت‌وگویی اختصاصی داشته باشد تا خبر اختصاصی به دست بیاورد. چون مطالبی که در نشست عنوان می‌شود در اختیار همه قرار می‌گیرد.

این مدرس روزنامه‌نگاری با بیان این که نشست‌های خبری می‌توانند در صورت درست برگزار شدن و رعایت اصول حرفه‌ای اثربخش باشند و حتی به بهبود فضای رسانه‌ای نیز کمک کنند، گفت: یک حسن این برنامه‌ها این است که روزنامه‌نگاران همدیگر را می‌بینند و می‌توانند در حاشیه نشست در مسائل حرفه‌ای و صنفی تبادل نظر کنند. با این مقدمات می‌خواهم به این نتیجه برسم که ما چه وضعیتی داریم و آیا این توصیه‌های حرفه‌ای در نشست‌های خبری کشور ما، به ویژه نشست‌هایی که در استان‌ها برگزار می‌شود مورد توجه خبرنگاران قرار دارد یا نه؟

تاثیر خبرنگار بر مسئول

قاضی‌زاده خاطرنشان کرد: نکته بسیار مهمی که در مورد رابطه بین خبرنگار و مسئول وجود دارد و در نشست‌های خبری اهمیت آن بیشتر احساس می‌شود این است که شکل رفتار خبرنگاران با مسئول می‌تواند نوع برخورد مسئول با خبرنگار را تعیین کند. یعنی خبرنگاران می‌توانند با رعایت اصول حرفه‌ای حضور در نشست خبری و مصاحبه، بر رفتار مسئول نسبت به خودشان و حفظ کیفیت حرفه‌ای جلسه تاثیر بگذارند.

این روزنامه‌نگار باسابقه اشراف بر موضوع و محورهای مربوط به نشست خبری را از دیگر ضرورت‌های حضور خبرنگار در یک نشست خبری عنوان کرد و گفت: در همه منابعی که ترجمه یا از آن‌ها استفاده کردم همواره تاکید شده که روزنامه‌نگار با ذهن خالی از موضوع و بدون اطلاعات کافی وارد جلسه و مصاحبه نشود. ابتدا تحقیق کند و بداند که چه چیزی را می‌خواهد مطرح کند و چه اطلاعاتی را برای بیان به مسئول در اختیار دارد؟ خبرنگار برای اقناع خودش سئوال نمی‌پرسد، بلکه برای به دست آوردن اطلاعاتی جدید از یک موضوع به منظور ارائه به مخاطب در جلسه حضور دارد.

ضعف اطلاعاتی خبرنگاران

قاضی‌زاده تصریح کرد: گاهی در کنفرانس‌های خبری روزنامه‌نگاران سئوال‌هایی مطرح می‌کنند که واقعاً عجیب است. پرسش‌هایی ناشی از اطلاعات ناقص، دگرگون شده یا متکی بر شایعات. روزنامه‌نگار باید با اشراف بر پرسشی که مطرح می‌کند شأن خودش را نگه دارد.

وی افزود: پشت هر پرسشی که در این نشست‌های خبری مطرح می‌شود باید بازنگری یک واقعیت و رمزگشایی و رازگشایی قرار داشته باشد؛ نکته‌ای که تا کنون گفته نشده و خبرنگار می‌تواند آن را کشف و بیان کنم. من این روند را در کار بسیاری از خبرنگاران بویژه در استان‌ها نمی‌بینم.

این روزنامه نگار پیشکسوت با انتقاد از ترویج و نهادینه شدن روند اعطای برخی هدایا به اشکال مختلف و طی سال‌های اخیر در قالب کارت هدیه به خبرنگاران ، گفت: یکی از پدیده‌های زشت و آسیب‌زایی که طی دو دهه اخیر در فضای رسانه‌ای ایران باب شده هدیه دادن به خبرنگاران پس از نشست‌های خبری است. من این موضوع را توهین به خبرنگار می‌دانم. بویژه اگر خود خبرنگار پیگیر دریافت کارت هدیه باشد و از این که فلان مسئول یا نهاد در نشست‌های خبری هدیه نمی‌دهد گلایه و انتقاد کند رسماً جایگاه خود را زیر سئوال برده است. آزادگی در این شغل بسیار مهم است.

شخصی‌نگری و سودجویی

وی یکی از اقدامات غیرحرفه‌ای از سوی خبرنگاران در نشست‌های خبری را پیگیری مسائل شخصی در زمان رسمی جلسه عنوان کرد و گفت: به هیچ وجه پسندیده نیست که خبرنگار فضای رسمی یک جلسه را فرصتی برای پیگیری مشکلات و خواسته‌های شخصی خود ببیند. این اصلا با هدف‌های روزنامه‌نگاری همخوانی ندارد.

این روزنامه‌نگار باسابقه مازندرانی که تا کنون داوری ده‌ها جشنواره مطبوعات را در کشور بر عهده داشت، اظهار کرد: این روزها در حال داوری آثاری از جشنواره مطبوعات مازندران هستم. استانی که متعلق به آن هستم و بد و خوب‌ش را به خودم مرتبط می‌دانم. متأسفم که ناچارم عنوان کنم در بسیاری از آثار حاضر در جشنواره حالتی از سودجویی شخصی را می‌بینم که پررنگ‌تر از کار حرفه‌ای به چشم می‌آید. نمی‌خواهم بگویم این روند مختص مازندران است. متاسفانه به دلیل شرایط مالی و اقتصادی این روند به رسم روزنامه‌نگاری و خبرنگاری در کشور تبدیل شده است.

نویسنده کتاب «گزارش‌نگاری» مستمر نبودن فعالیت خبرنگاران در این عرصه را نیز از دیگر آفت‌های فعالیت رسانه‌ای به ویژه در استان‌ها عنوان کرد و گفت: این موضوع هم صرفا مخصوص مازندران نیست و در همه استان‌ها دیده می‌شود که دائم نام‌ها تغییر می‌کنند و بسیاری از افرادی که در برخی جشنواره‌ها به واسطه آثار خوب با نام‌شان آشنا می‌شویم، در دوره‌های بعدی حضور ندارند.

قاضی‌زاده گفت: در همین مازندران افرادی مانند «علی‌سینا رویگریان» که سال‌هاست در این عرصه مانده‌اند و هنوز خوب قلم می‌زنند کم هستند. در دنیای حرفه‌ای روزنامه‌نگاری این که فردی وارد این عرصه شود و ۳ – ۴ سال بماند و برود نداریم. اما نام‌های جدید که مدتی کوتاه پا به عرصه رسانه می‌گذارند و بعد ناپدید می‌شوند به ویژه در استان‌ها کم نیستند.

وظایف برگزارکننده نشست

مدرس روزنامه‌نگاری درباره وظایف برگزارکنندگان نشست‌های خبری نیز گفت: در مقابل وظایف حرفه‌ای که خبرنگاران دارند، مدیریت جلسه نیز باید با اطلاع‌رسانی درست از جزئیات نشست خبری و در نظر گرفتن قواعدی برای حضور خبرنگاران و زمان و موقعیت بیان پرسش‌ها به بهتر برگزار شدن این رویدادهای خبری کمک کند. برای مثال در نشست‌های خبری این یک رسم و قاعده است که زمان پرسیدن پرسش‌ها و حتی تعداد پرسش معین باشد. این قاعده‌مند بودن به نظم برگزاری نشست خبری نیز کمک خواهد کرد.

نگاهی به عمده نشست‌های خبری برگزار شده در مازندران نشان می‌دهد نکاتی که این روزنامه‌نگار باسابقه و پیشکسوت به عنوان قواعد اصولی و حرفه‌ای مطرح کرد عمدتا از سوی خبرنگاران مورد توجه قرار نمی‌گیرد و حتی برخی برگزارکنندگان نشست‌ها نیز توجه چندانی به این قواعد ندارند.