دوراهی روابط تهران- لندن در پسابرگزیت

مناسبات ایران و انگلیس در طول تاریخ شاهد افت و خیزهای بسیاری بوده و به تعبیر سفیر این کشور «هر دفعه که قرار است در روابط بین دو کشور گشایش چشم گیری حاصل شود، خیلی زود اتفاقی افتاده است که باعث شده آن روابط سرد شوند».

در سال‌های اخیر برخی رویدادهای منطقه ای و جهانی چشم انداز روابط تهران و لندن را پیچیده تر و این تحولات در کنار خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، کار تحلیل را از آنچه بود دشوارتر کرده است.

در حال حاضر دو نظریه درباره آینده روابط انگلیس پسا برگزیت و ایران از همه برجسته تر به نظر می‌رسد.

اولین نظریه با کمی چاشنی خوش‌بینی، بر این پایه استوار است که سیاست خارجی دولت بوریس جانسون، تلاش برای کاهش تنش در روابط دو کشور است، ضمن اینکه انگلیس به ایران به عنوان بازار بزرگی نگاه می کند و خواستار گسترش روابط اقتصادی دوجانبه است.

پیروان این رویکرد معتقدند که اگر عوامل تحریم‌ها کنار گذاشته شود، انگلیس مایل به گسترش روابط اقتصادی خود با ایران است، ضمن آنکه ایران هم در سال‌های اخیر در زمینه‌های مختلف حوزه فناوری موفقیت هایی را کسب و دو طرف می توانند همکاری‌های خود در این زمینه  گسترش دهند.

ایران پس از اجرایی شدن برجام و پیش از خروج آمریکا از این توافق در سال ۲۰۱۸ میلادی، بشدت در کانون توجه فعالان عرضه اقتصادی و تجاری قرار گرفت. برگزاری چندین اجلاس اقتصادی، حضور فعال و برجسته شرکت‌های خارجی و ایرانی، نمایندگان بانک‌ها و کارآفرینان و همچنین معرفی شدن ایران به عنوان یکی از بازارهای پر جمعیت منطقه سبب شد تا در این مدت چندین قرارداد تجاری به ارزش چند صد میلیون پوند منعقد شود.

لیام فاکس وزیر تجارت بین‌الملل وقت انگلیس در جریان برگزاری یکی از این اجلاس‌ها اعلام کرد که ایران بزرگترین بازاری است که بعد از پایان دوره اتحاد جماهیر شوروی وارد حوزه بازار جهانی شده است.

طیف اقتصادی طرفداران نظریه نخست معتقدند که هدف اصلی خروج انگلیس از اتحادیه اروپا بهره‌مندی از تنوع تجاری در شرایطی است که رابطه تجاری انگلیس و اتحادیه اروپا رو به کاهش بوده است.

نورمن لامونت نماینده ویژه دولت انگلیس در امور تجارت با ایران می‌گوید: هر چند اتحادیه اروپا یکی از بازارهای مهم تجاری انگلیس به شمار می رود اما شواهد نشان می دهد در حالی که صادرات شرکت های انگلیسی به این اتحادیه در دهه ۹۰ میلادی در حدود ۶۰ درصد کل صادرات آنها بوده، اکنون به ۴۳ درصد رسیده است.  

وی معتقد است که از این منظر، افزایش تعاملات تجاری با ایران قابل توجیه است و هرچند ایران عضو سازمان تجارت جهانی نیست اما بی تردید «در جریان برگزیت توجه بیشتری به تجارت با ایران صورت خواهد گرفت.»

از سویی طیف سیاستمداران معتقد به نظریه اول معقدند که توافق هسته ای ایران یکی از پایه‌های مهم در روابط انگلیس و ایران است.  این طیف بر این باور است که دولت لندن به برجام به‌عنوان موضوعی در قالب مسائل امنیت بین‌المللی و فراتر از روابط اقتصادی نگاه می کند و تمایلی به از بین رفتن آن ندارد.

حمید بعیدی نژاد سفیر ایران در انگلیس در این باره می‌گوید: زمانی که بحث امنیت اروپا مطرح است موضوع کاملا متفاوت است. نه تنها انگلیس علاقه‌مند نیست که در حوزه امنیت بین‌المللی و امنیت اروپایی از اتحادیه اروپا فاصله بگیرد بلکه همواره خود مقامات انگلیسی در حوزه امنیت بین‌المللی و امنیت اروپایی تاکید داشته‌اند که انگلیس حتی پس از خروج از اتحادیه روابط خود با اروپا در این عرصه را حفظ می کند.

وی می افزاید که نشست اخیر ناتو در انگلیس «یک پیام مهم و نمادین داشت و آن اینکه فارغ از اینکه انگلیس از اتحادیه اروپا خارج شود یا نشود در حوزه بحث امنیت اروپایی، فرآتلانتیک و امنیت بین المللی کماکان ارتباط انگلیس با اعضای ناتو حفظ خواهد شد. بنابراین با خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، در حوزه امنیتی انگلیس اروپا را ترک نخواهد کرد، بلکه شاید انگیزه‌های مضاعفی ایجاد شود که این پیوندها را تقویت کند.»

اما پیروان رویکرد دوم معتقدند که با خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، ‌ سیاست‌های لندن به واشنگتن نزدیک‌تر شده و این امر تاثیر مطلوبی بر روابط لندن و تهران نخواهد گذاشت. اصلی‌ترین استدلال این جریان، وابستگی اقتصادی انگلیس به آمریکا برای جبران خسارت‌های ناشی از خروج این کشور از اتحادیه اروپا و باج‌خواهی واشنگتن از لندن خواهد بود.

وزارت امور خارجه انگلیس بر خلاف تعهدات این کشور تحت برجام، توصیه مسافرتی اتباع این کشور به ایران را تغییر داده و از افراد خواسته به ایران سفر نکنند. به این ترتیب فعالان اقتصادی فارغ از تهدیدهای آمریکا، قادر به خرید بیمه برای سفر به ایران نبوده و عملا با مشکل مواجه هستند.

شاهد این ادعا را می توان در گام‌های شتابزده دولت جدید جانسون در هفته‌های اخیر جویاشد.

کمتر از یک هفته پس از پیروزی حزب بوریس جانسون در انتخابات پارلمانی آذرماه گذشته، توافق واگذاری شرکت دفاعی «کوبهام»  COBHAM به شرکت سرمایه گذاری «ادونت»  ADVENT آمریکا، به ارزش ۴ میلیارد پوند نهایی شد.

این اقدام که با مخالفت افکار عمومی در این کشور مواجه شد، به تعبیر بسیاری اولین گام مهم اقتصادی و سیاسی انگلیس برای اعلام وفاداری به آمریکا تفسیر می‌شود.

دولت جانسون همچنین ماه گذشته کل دارایی ‌های حزب الله لبنان در این کشور را مسدود کرد. انگلیس با این اقدام، به آمریکا، اتحادیه عرب، شورای همکاری خلیج فارس و کانادا پیوست که پیش از این، حزب‌الله لبنان را «سازمان تروریستی» اعلام کرده‌اند. آن هم در حالی که نیروهای حزب الله لبنان در جریان تجاوزهای نظامی رژیم صهیونیستی به خاک لبنان تنها نیروی حاضر در این کشور برای مبارزه با صهیونیست‌ها بوده‌اند.

از همه مهم‌تر اظهار نظر جنجالی جانسون درباره جایگزین کردن برجام با توافق ترامپ است.  نخست وزیر انگلیس شد: بهتر است با همکاری یکدیگر، "توافق با ترامپ" را جایگزین توافق برجام کنیم.

در همین پیوند دولت او ماه گذشته در کنار دو کشور دیگر اروپایی عضو برجام (فرانسه و آلمان)، مکانیسم حل اختلاف را فعال کرد تا به اصطلاح از طریق دیپلماسی برجام را حفظ کنند. اما وزیر دفاع آلمان بعدا اعتراف کرد که این اقدام به دستور دونالد ترامپ صورت گرفته است.

این تصمیم پس از گام‌های پنجگانه ایران برای کاهش تعهداتش در برجام اتخاذ شد.  

ایران از دو  سال پیش که آمریکا برخلاف مقررات بین المللی به صورت یکجانبه از برجام خارج شد، تلاش کرد توافق هسته‌ای را به شرط عمل دیگر طرف‌های این توافق به تعهداتشان حفظ کند، اما با گذشت نزدیک به دو سال و ناتوانی طرف‌های اروپایی به تعهدات برجامی، با هدف حفظ بهره‌مندی اقتصادی ایران، گام‌های کاهش تعهدات خود را در بازه زمانی ۶۰ روزه آغاز کرد.

سه کشور اروپایی با صدور بیانیه‌ای ادعا کردند که گام‌های ایران در حالی برداشته شده که آنها به تمامی تعهدات خود در برجام پایبند بوده اند. این در حالی است که وزارت امور خارجه انگلیس برخلاف تعهدات این کشور تحت برجام، توصیه مسافرتی اتباع این کشور به ایران را تغییر داده و از افراد خواسته به ایران سفر نکنند. به این ترتیب فعالان اقتصادی فارغ از تهدیدهای آمریکا، قادر به خرید بیمه برای سفر به ایران نبوده و عملا با مشکل مواجه هستند.

حال آنکه بند ۲۹ برجام با صراحت اعلام می کند که اعضای این توافق نباید اقداماتی را که خللی به روابط تجاری ایران وارد می کند صورت دهند.

رسانه‌های انگلیسی می‌گویند که پرونده ایران شامل برجام، بدهی چند صد میلیون پوندی انگلیس به ایران بابت قرارداد قدیمی تسلیحاتی و مناقشه اتباع دو تابعیتی زندانی در ایران آزمون سختی برای سیاست خارجی دولت جانسون به‌شمار می‌رود.  

نظریه پردازان پیرو رویکرد اول معتقدند که درباره تاثیر روابط انگلیس و آمریکا بر رابطه لندن و تهران باید قدری با احتیاط عمل کرد.

بعیدی نژاد در این رابطه می‌گوید که چند موضوع را باید مورد توجه قرار داد. «اول اینکه دیدگاه‌های انگلیس و آمریکا در حوزه امنیت بین المللی با هم تفاوت‌هایی دارد. حتی در مورد برجام هنوز دیدگاه دولت محافظه کار و شخص جانسون که وزیر خارجه بوده و دیدگاه‌های او مبنی براینکه برجام باید تقویت و حفظ شود تفاوت اساسی با دیدگاه واشنگتن دارد.»

سفیر ایران در انگلیس خاطر نشان کرد: اینکه ما تصور کنیم روابط اقتصادی نزدیک تر بین دو کشور باعث می شود که انگلیس از نگاه خود نسبت به مباحث امنیت جهانی چون روابط اروپایی، نقش ناتو و دیگر مباحث ‌دست بردارد و به نگاه های کاملا خاص ترامپ نزدیک شود تردیدهایی وجود دارد و باید قدری با احتیاط درباره آن صحبت کرد.

رئیس اتاق بازرگانی انگلیس و ایران هم معتقد است که روابط تجاری این کشور با ایران تضادی با راهبرد این کشور برای توسعه روابط با آمریکا در دوره پسابرگزیت ندارد.

وی می‌گوید: انگلیس هم‌اکنون نیز تجارت گسترده‌ای با آمریکا دارد درحالی‌که که تجارتش با ایران بسیار محدود است. این سیاستمدار انگلیسی هدف گسترش تجارت با ایران و آمریکا را از دید طرفداران برگزیت مشابه هم توصیف کرد و اظهار داشت: هدف از برگزیت این است که انگلیس بتواند با کشورهای غیراروپایی و بازارهای درحال‌توسعه در سراسر جهان، در آسیا، خلیج‌ فارس و آمریکا آزادانه تجارت کند.

نشریه فایننشال تایمز چندی پیش در گزارشی نوشت: رفتار بی سابقه دونالد ترامپ رئیس جمهوری امریکا چالش قابل توجهی برای جانسون بشمار می رود که از یک سو مایل است رابطه ویژه با واشنگتن را حفظ و قراردادهای تجاری تازه‌ای را امضاء کند. او از سوی دیگر باید با فرانسه و آلمان برای حیات برجام همکاری کند.