ضد جایزه

ضدقهرمان، قهرمانی خاص است که درعین دارا بودن خصلت‌های مثبت و منحصربه‌فرد، موجودی منفی و تنها است که اعمال و افکارش از نظر هنجارهای مرسوم اجتماعی پذیرفته نمی‌شود. نمونه‌های چنین شخصیتی در ادبیات و سینمای جهان فراوان است؛ مرد زیرزمینی (رمان یادداشت‌های زیرزمینی)، آرتور (جوکر) و غیره. چنین شخصیتی از زمانی در ادبیات و سینما پدیدار شد و تداوم یافت که مفهوم نسبیت در جوامع انسانی رخنه کرد. در واقع قهرمان مختص جهان و هنر کلاسیک است و ضدقهرمان گونه‌ای از قهرمان است که در جهان مدرن و پست‌مدرن زندگی می‌کند.

امیر جدیدی در فیلم روز صفر یک مأمور مخفی و امنیتی است که تصمیم دارد عبدالمالک ریگی را دستگیر کند. او در عین حال که هیچ نام و نشان یا شناسنامه‌ای ندارد، در راه حفاظت از کشورش و همچنین برداشتن موانع پیش‌رو، از هیچ‌گونه خشونتی دریغ نمی‌کند. به عنوان مثال در فصل پایانی فیلم اسلحه‌اش را به یک مأمور می‌دهد و پیش از آنکه به اتاق برود به او می‌گوید به هر کسی که بخواهد داخل شود، شلیک کند. رفتارهای او شاید از نظر همکارانش عادی و طبیعی به نظر برسد، ولی از نظر اجتماعی نه‌تنها شخصیتی غیرمعمول است، بلکه اساساً چنین آدمی شخصیت عادی در اجتماع ندارد. همانطور که خودش در پایان اشاره می‌کند که هر لحظه منتظر مرگ است، ولی امیدوار است مردم کشورش شاد و امن باشند (نقل به مضمون). در حقیقت چنین دیالوگی نه برای یک قهرمان است، نه آنتاگونیست و نه هر شخصیت اصلی و فرعی دیگر؛ این دیالوگ فقط برازنده‌ی یک ضدقهرمان است. او در عین حال که مبارزه می‌کند، به مرگ فکر می‌کند و در حالی که حتی اسمش هم دروغ است؛ به شرافت و شادی مردم سرزمینش می‌اندیشد. ضدقهرمان این فیلم همچون تقریباً همه ضدقهرمانان تاریخ سینما، انسانی اهل اندیشه است و نگاهی بدبینانه به زندگی دارد. در سینمای ایران شخصیت‌های مختلفی همچون حاج‌کاظم در آژانس شیشه‌ای وجود داشته‌اند که می‌توان به آنها به عنوان یک ضدقهرمان نگریست. امّا شخصیت امیر جدیدی در روز صفر نه‌تنها ضدقهرمانی متفاوت است، بلکه به‌واسطه گمنامی و خطرناک‌بودنش پتانسیل این را دارد که برای سال‌های زیادی در ذهن مخاطبان باقی بماند؛ او قهرمانی است که هرگز مدال و جایزه‌ای نمی‌گیرد و اساساً ضدّ جایزه است، چون یک ضدّ قهرمان است.