گاهی آهنگ و محتوای برخی آثار موسیقایی گوش‌ها را خراش می‌دهد و شنونده را به فکر وامی‌دارد که چطور چنین کلمات بی محتوا و آهنگ بی پایه و گوش خراش می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
گاهی نیز فرد یا افرادی در گوشهای از شهر قطعه‌ای ارزشمند و همسو با موسیقی سنتی و اصیل این مرز و بوم ساخته و در شبکه‌های اجتماعی نشر می‌دهند که بسیار مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد و آهنگ و کلام آن زمزمه گاه به گاه هر پیر و جوان می‌شود.
هرچه دامنه فناوری اطلاعات و ارتباطات گسترده‌تر می‌شود، موسیقی زیرزمینی جای بیشتری در صفحات مجازی پیدا می‌کند و این نوع آهنگ‌ها دست به دست چرخیده و خوراک جدیدی از موسیقی به جامعه ارایه می‌دهد.
حال باید دید خط کش موسیقی در کشور چیست، آیا می‌توان مرز بین هنجار یا ناهنجاری در موسیقی زیرزمینی را مشخص کرد و برای استعدادهای درخشان برنامه‌ای چید و موسیقی بی محتوا را کمرنگ نمود؟
موسیقی زیرزمینی از خانه تا صحنه
یک هنرمند موسیقی و مدیر مسوول پردیس هنر اردیبهشت در مشهد در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: تعاریف مربوط به موسیقی زیرزمینی در دوره‌های مختلف، متفاوت بوده است.
حامد طاهری تهرانیان افزود: در دوره‌ای به موسیقی که فاقد مجوز از دستگاه‌های اجرایی بود، عنوان "موسیقی زیرزمینی" اطلاق می‌شد حتی اگر این موسیقی از نظر محتوا و آهنگ و کلام مناسب و درخور توجه بود، لذا اگر بخواهیم تعریف آن دوره را برای موسیقی زیرزمینی در نظر بگیریم، خیلی از موسیقی‌های کنونی زیرزمینی به شمار خواهند آمد.
وی ادامه داد: نام بردن از موسیقی زیرزمینی شاید در وهله نخست این فکر را به ذهن متبادر سازد که این نوع موسیقی وجاهت قانونی ندارد و موسیقی خوبی نیست در حالی که برخی هنرمندان آثاری می‌سازند که از نظر محتوا، موسیقی و کلام کاملا مناسب بوده و مضامین عارفانه یا اجتماعی خوبی دارد، همه جا شنیده می‌شود و همه از آن استقبال می‌کنند اما چون مجوزی برای آن گرفته نمی‌شود، در زمره موسیقی‌های غیرمجاز قرار می‌گیرد.
وی گفت: برخی صاحبان آثار موسیقایی خوب و ارزشمند که به اثر آنان موسیقی زیرزمینی اطلاق می‌کنیم، به دلایل مختلف به دنبال گرفتن مجوز برای فعالیت خود نمی‌روند، اثر خود را در فضای مجازی یا صفحه اینستاگرام خود منتشر می‌کنند و از این نظر این اثر جزو موسیقی زیرزمینی در نظر گرفته می‌شود در حالی از نظر مناسب بودن آهنگ، محتوا و کلام نمی توان نام "موسیقی زیرزمینی" را بر آن نهاد.
مدیر مسوول پردیس هنر اردیبهشت مشهد افزود: قبلا انتشار اثر یک هنرمند پروسه طولانی داشت به طوری که وقتی هنرمند می‌خواست آلبومی را منتشر کند، باید مجوز آلبوم را از دستگاه اجرایی مربوطه می‌گرفت و بعد آن را در قالب نوار کاست و بعدها در قالب لوح فشرده منتشر می‌کرد و بدون گذراندن این فرآیند، راهی برای خرید و فروش یا عرضه اثر نبود و هنرمند به جز این ویترینی برای ارایه هنرش نداشت.
وی ادامه داد: با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، دیگر هنرمندان آلبوم آثار خود را منتشر نمی‌کنند زیرا استقبال از تولید آلبوم و خرید و فروش آن بسیار کاهش یافته و بیشتر هنرمندان موسیقی به سوی تولید "تک آهنگ" و انتشار آن در فضای مجازی پیش رفته‌اند و دیگر نیاز به کاست و لوح فشرده و گرفتن مجوز برای آن نیست.
وی گفت: با این حال فرآیند گرفتن مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای یک اثر موسیقایی نسبت به یکی دو سال اخیر بسیار آسان شده و هنرمند می‌تواند در مدت یک ماه مجوز اثر خود را دریافت کند اما در این شرایط برخی هنرمندان دوست ندارند که در این پیچ و خم‌های دریافت مجوز گرفتار شوند.
تغییر سبک موسیقی و ذائقه شنیداری مردم
این هنرمند موسیقی افزود: در سالهای اخیر شاهد رشد سبکهای جدید موسیقی در کشور بوده‌ایم و سبک و ذائقه شنیداری مردم هم تغییر کرده است که دلیل این رخداد مربوط به سیاست‌های فرهنگی در سطح کلان کشور، خود هنرمندان و توسعه استفاده از فضای مجازی است که رخداد خوبی نیست.
وی ادامه داد: این شرایط باعث شده است مردم موسیقی خوب را کمتر بشنوند و شاید در چند سال آینده دیگر نتوانند موسیقی خوب را از بد تشخیص دهند.
وی گفت: موسیقی الکترونیک یا سبکهایی از موسیقی که حتی خود هنرمندان نمی‌پسندند، رشد کرده است، این رخداد فقط مربوط به ایران نیست بلکه در تمام دنیا سبکهایی از موسیقی شکل گرفته که مطابق با سلیقه دولتها یا ذائقه ملتها و متناسب با فرهنگ آنها نیست.
طاهری افزود: در مجموع سبکهایی از موسیقی در دنیا در حال رشد است که نمی‌توان مانع پیشرفت آنها شد اما دولتها می‌توانند با سیاستگذاری‌های فرهنگی و حمایتی مناسب موسیقی خوب را ترویج دهند.
رواج سبک جدیدی از موسیقی که پاپ نیست
رییس انجمن موسیقی خراسان رضوی هم گفت: هم اینک ۱۰ گروه فعال موسیقی زیر نظر این انجمن فعالیت دارند، اما گروه‌های موسیقی زیرزمینی پاپ، راک، متال و امثال آن نیز در مشهد فعال هستند.
مجتبی قیطاقی افزود: از دیدگاه من به گروهی از موسیقی، زیرزمینی اطلاق می‌شود که قادر نیست به هر دلیلی برای عموم اجرا شود و این نوع اجرا فقط به گروه یا سبک خاصی از موسیقی مربوط نمی‌شود زیرا خیلی از گروه‌های موسیقی سنتی و مقامی نیز به صورت زیرزمینی فعالیت دارند.
وی ادامه داد: تشخیص موسیقی زیرزمینی از مجاز برعهده اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی است و از نظر من که یک پژوهشگر موسیقی هستم، اگر یک موسیقی ارزش علمی داشته و از نظر شعر، کلام و آهنگ دارای مرتبه باشد، قابل احترام است و فرقی نمی کند که از چه گونه‌ای باشد.
وی گفت: در حال حاضر گونه‌ای از موسیقی نوظهور در ایران رواج پیدا کرده که فعالان این عرصه آن را تحت عنوان موسیقی "پاپ" معرفی می‌کنند که "پاپ" نیست و از نظر محتوا، آهنگ و صدا به هیچ وجه مشخصات موسیقی "پاپ" را ندارد.
قیطاقی افزود: در گذشته موسیقی پاپ در ایران شعر و آهنگ قوی داشت اما رفته رفته از کیفیت آن کاسته شده به طوری که در چند سال اخیر که تب خوانندگی افزایش یافته، از شعر و آهنگ غافل شده‌اند.
وی ادامه داد: گاهی آنچه با عنوان موسیقی پاپ در کشور اجرا می‌شود با فرهنگ و ادب و موسیقی اصیل ایرانی تناسبی ندارد، در حالی که باید طی سالهای اخیر شاهد سیر تکمیلی و رو به کمال در موسیقی پاپ کشور می‌بودیم، این رشد از نظر کیفیت نزولی شده است.
وی گفت: خراسان رضوی نیز ناخواسته تحت تاثیر فضای حاکم بر موسیقی کشور قرار گرفته است، شاید افراد با استعدادی در بین فعالان عرصه موسیقی پاپ وجود داشته باشند اما چون این افراد از نظر علمی آموزش‌های لازم را فرانگرفته‌اند و تلاش لازم را نداشته و شاگردی نکرده‌اند، نتوانسته‌اند شعر و آهنگ خوبی بسازند.
این هنرمند افزود: هنرمندان بسیار قوی در ایران مانند "محمد نوری" ترانه‌های قوی ساخته‌اند که سطح کیفیت کارشان بسیار بالاست، اکنون کمتر آثاری به آن کیفیت در کشور تولید می‌شود و در واقع سطح کار در این زمینه افت کرده است.
وی اظهار داشت: ترانه‌های یکبار مصرف خوب نیست، باید افرادی که استعدادی در موسیقی پاپ دارند، همت کرده و خود را از نظر علمی قوی سازند تا کار ماندگار ساخته و به عرصه موسیقی کشور ارایه دهند.
وی گفت: از دیدگاه من همه گونه‌های موسیقی قابل احترام هستند، اما باورها فرق می‌کند و زمینه فرهنگی و اداری برای همه نوع موسیقی فراهم نیست.
قیطاقی افزود: هنرمندان موسیقی از مشهد در حال مهاجرت به شهرهای دیگر ایران یا خارج از کشور هستند، اینها استعدادهایی هستند که در فضای خارج از مشهد بیشتر مطرح می‌شوند.
وی ادامه داد: باید شرایطی در کشور و این استان ایجاد و زمینه‌ای فراهم شود تا بتوان موسیقی زیرزمینی را مدیریت کرد، افراد بااستعداد بین این گروه‌ها را آموزش داد تا سطح علمی کار خود را ارتقا دهند.
موسیقی زیرزمینی، هنجار یا ناهنجاری
رییس گروه امور هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: موسیقی زیرزمینی را می‌توان از دو جنبه نرم افزاری و سخت افزاری تعریف کرد، از نظر سخت افزاری، موسیقی زیرزمینی، آن چیزی است که اجرای آن روی زمین امکان پذیر و قابل مشاهده نیست، لذا فرد یا گروه به مخفی‌گاه پناه می‌برد.
جواد روشندل افزود: از نظر نرم افزاری، موسیقی زیرزمینی آن چیزی است که بدون دریافت مجوز اجرا می‌شود که این موضوع دو حالت دارد، نخست اینکه گروه یا فردی قصد رسمیت دادن به کار خود را ندارد و فقط در دورهمی‌های دوستانه یا مراسم غیررسمی برای مخاطب خاص اجرا می‌کند که ممکن است موسیقی فاخری نیز باشد.
وی ادامه داد: حالت دوم این است که فرد یا گروه مورد نظر می‌داند که محتوای موسیقی‌اش به طور قطع مورد تایید دستگاه‌های مربوطه نیست و با فرهنگ ایرانی – اسلامی تناسب ندارد و قادر نخواهد بود آن را به صورت عمومی اجرا کند.
نحوه صدور مجوز برای اجرای صحنه‌ای موسیقی
وی گفت: مطابق اصل ۱۳۸ قانون اساسی، هرگونه برنامه اجرای صحنه‌ای موسیقی یا اجرای نمایش برای عموم مردم مستلزم صدور مجوز از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
روشندل افزود: شیوه‌نامه اجرای صحنه‌ای موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریفی از بحث محتوایی و مکانی هر اجرای صحنه‌ای موسیقی دارد، چون هر رویداد هنری بر دو رکن مکانی و محتوایی استوار است.
وی ادامه داد: براساس این شیوه‌نامه، تکلیف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تایید محتواست که مرکب از شعر، آهنگ و ترانه و خواننده است، اگر این وزارتخانه تایید محتوا کند، به این معناست که هنرمند می‌تواند اثر خود را روی لوح فشرده منتشر کند.
وی گفت: به موجب اصلاحیه ماده ۲۰ آیین نامه اماکن عمومی در خصوص اجرای موسیقی که در سال ۱۳۹۵ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید، علاوه بر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دستگاه‌های اجرایی دیگری نیز در صدور مجوز برای اجرای صحنه‌ای موسیقی دخیل هستند.
روشندل افزود: در این آیین نامه دستگاه‌های مختلف نظیر اداره اماکن عمومی، آتش نشانی و حتی شورای تامین هر شهرستان تاثیرگذار است و اگر هر کدام از مفاد این آیین نامه در بررسی شورای فنی رسیدگی و نظارت بر اجرای صحنه‌ای موسیقی، نقصی داشته باشد، موسیقی قابلیت اجرای صحنه‌ای نخواهد داشت.
وی ادامه داد: این شورا متشکل از دو کارشناس موسیقی، معاون هنری و سینمایی و رییس اداره سینمایی و مدیر حراست اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی است که همه موارد را بررسی کرده و مجوز نهایی صادر می‌کند.
وی گفت: در شیوه‌نامه اجرای صحنه‌ای موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فقط به سبکهای موسیقی شامل مقامی یا محلی، سنتی و پاپ اشاره شده و اشاره‌ای به سایر سبکهای موسیقی نشده لذا این نوع سبکها مورد تایید این وزارتخانه نیست.
رییس گروه امور هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی افزود: در مجموع مجوز اجرای صحنه‌ای موسیقی به گروهی داده می‌شود که خواننده آن منعی برای اجرا نداشته باشد، محتوای موسیقی تایید شده و سالن اجرا به لحاظ استانداردهای فرهنگی و هنری مورد تایید باشد.
وی ادامه داد: اخیرا هم اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی سه مجوز سنتی و پاپ برای اجرای صحنه‌ای موسیقی خوانندگان مطرح در شهرستان‌های سبزوار، کاشمر و نیشابور صادر کرده بود که به دلیل شیوع کرونا تعطیل شد.
وی گفت: با هدف ترویج و صیانت از موسیقی مقامی خراسان نیز به ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان‌ها تفویض اختیار شده تا در مناسبتهای مختلف برای سالنهای کمتر از ۵۰۰ نفر جمعیت، از هنرمندان بومی خود برای اجرای صحنه‌ای موسیقی بهره گیرند.
آموزشگاه‌های موسیقی، شیوه درست برای اجرای صحنه‌ای
روشندل با اشاره به فعالیت ۵۶ آموزشگاه موسیقی در خراسان رضوی افزود: از این تعداد ۳۵ آموزشگاه در مشهد فعال هستند، برخی از آموزشگاه‌ها سالنهایی با ظرفیت ۵۰ تا ۶۰ نفره برای اجرای صحنه‌ای موسیقی دارند که ویژه والدین هنرجویان برای تماشای آثار در نظر گرفته شده است.
وی ادامه داد: آموزشگاه‌هایی که چنین سالنی در اختیار ندارند، می توانند از ظرفیت انجمن موسیقی خراسان رضوی برای اجرا در سالن هنرهای زیبای مشهد بهره گیرند که ظرفیت پذیرش ۱۵۰ نفر را دارد.
وی گفت: افراد با استعداد در موسیقی که بخواهند از مسیر درست هنر خود را نشان دهند، اثر خود را به انجمن موسیقی خراسان رضوی ارایه می‌دهند تا بررسی شده و در سالن ویژه این کارها، به اجرا درآید.
روشندل افزود: از آنجا که این فرآیند برای اجرای صحنه‌ای گروه‌های موسیقی فاقد هیاهو و حرکتهای تبلیغی و ترویجی است، برخی گمان می‌کنند اینگونه اجراها جزو مطالبات اجتماعی به شمار نمی‌رود در حالی اگر فردی به دنبال استفاده درست از موسیقی باشد، خواهان یک فضای با آرامش و به دور از هیاهو است.
وی ادامه داد: بخشی از ناهنجاری‌های حوزه موسیقی در خراسان رضوی به نادرستی کار بازمی گردد، تاکنون در استان گفته نشده که فلان موسیقی لهو است یا محتوای مناسبی نداشته و اجرای صحنه‌ای به دلیل نقص محتوایی تعطیل شده است بلکه بیشتر مبحث ناهنجاری ها در حین اجرا یا در فضای مجازی مطرح بوده است.
نظر شما