«قدرت اسپینوزا از کجا می‌آید؟» تلاش برای درک بهتر مسیح فلاسفه

باروخ اسپینوزا  (Baruch Spinoza) فیلسوف مشهور هلندی با اصالت یهودیِ پرتغالی و یکی از بزرگ‌ترین خردگرایان و جبرگرایان فلسفه قرن هفدهم بود. او به واسطه نگارش مهم‌ترین اثرش، اخلاقیات که پس از مرگ او به چاپ رسید و در آن دوگانه‌انگاری دکارتی را به چالش کشد، یکی از مهم‌ترین فیلسوفان تاریخ فلسفهٔ غرب به‌شمار می‌رود. 

فیلسوف و مورخ نامدار گئورگ ویلهلم فریدریش هگل، درباره فیلسوف هم عصر خود نوشت: «شما یا پیرو اسپینوزا هستید، یا اساساً فیلسوف نیستید.» هم‌چنین دستاوردهای فلسفی و شخصیت اخلاقی اسپینوزا زمینه‌ساز آن شد تا ژیل دلوز فیلسوف معاصر فرانسه، او را «مسیح فلاسفه» بنامد.

بازیابی مکرر؛: قدرت اسپینوزا از کجا می‌آید؟ با گزینش و ترجمه فواد حبیبی و امین کرمی، مجموعه‌ای از مقالات برخی از متفکران نام‌آشنایی چون لویی آلتوسر و ژیل دلوز است که پیرامون فیلسوف هلندی قرن هفده میلادی نگاشته شده است.

آن گونه که مترجمان در یادداشت ابتدایی کتاب نوشته اند؛ این کتاب دعوتی است صمیمانه به شنیدن صدایی که از فراز سده‌ها طردشدگی و سوء تفاهم همچنان طنین انداز است و همچون آواز سیرن‌ها نوای دل‌انگیز و مفتون‌کننده آن، همواره خواننده را به سوی خویش فرا می خواند. البته که غایت این فراخوان نه اسارت و بندگی در دام آن که ترغیب به سفری ادیسه وار است که رستگاری از سرگردانی و گیج سری و نیل به آزادی و نجات جمهور را هدف قرار داده است.

چنین مواجهه‌ای با اسپینوزا به معنای تمکین و تسلیم محض به تمامی آرای او نیست. فلسفه او همچون هر فلسفه دیگری میدانی‌ست پر از پیروزی و شکست‌ها، مملو از ایده‌های نابهنجار و معمول، سرشار از بدعت ها و پس‌رفت‌ها.

کتاب بازیابی مکرر: قدرت اسپینوزا از کجا می‌آید؟ در سه بخش طراحی نقشه‌ها، استقرار در موضع مناسب و نیروها،  ۱۴ مقاله را گردآورده است؛ آثاری از فیلسوفان اغلب فرانسوی چون پییر فرانسوآ مورو (Pierre-François Moreau)، وارن مونتاگ (Warren Montag )، لویی آلتوسر (Louis Althusser) ۲ مقاله، ژیل دلوز (Gilles Deleuze) ۳ مقاله، آنتونیو نگری (Antonio Negri) ۲ مقاله، آندره توزل (André Tosel)، الکساندر ماترون (Alexandre Mathron)، پییر ماشری (Pierre Macherey) امیلیا جانکوتی (Emilia Giancotti) و هاسانا شارپ (Hasana Sharp).

در مقاله اسپینوزا و ما از ژیل دلوز می‌خوانیم:

نزد اسپینوزا، ظرفیت عاطفی، همراه با آستانه‌ای حداکثری و حداقلی، مفهومی ثابت و پابرجاست. حیوانی را در نظر بگیرید و به هر ترتیب فهرستی از تاثیرات آن را تهیه کنید. کودکان می‌دانند چگونه این کار را انجام بدهند: هانس کوچولو نمونه‌ای که فروید آن را گزارش کرده است، فهرستی از تاثیرات اسب بارکش که گاری‌ای را در شهر می‌کشد تهیه می‌کند (مغرور بودن، داشتن چشم‌بند، سریع بودن، کشیدن باری سنگین، از پاافتادن، تازیانه خوردن، ایجاد سر و صدا و غیره). فی‌المثل تفاوت‌های بزرگ‌تری میان اسب شخم‌زن یا بارکش با اسب مسابقه وجود دارد تا بین گاوی نر و اسب شخم‌زن. این بدان سبب است که اسب مسابقه و اسب شخم زن تاثیرات همسانی دارند و نه ظرفیت یکسانی برای تاثیرپذیری؛ بالعکس، اسب شخم زن تاثیرات مشترک بیشتری با گاو نر دارد.

باید باز باشد که سطح درون ماندگاری، سطح طبیعی که تأثیرات را توضیع می‌کند، در کل هیچ تمایزی بین آن چیزهایی که می‌توان طبیعی خواند و آن چیزهایی که می‌توان مصنوع نامید، برقرار نمی سازد. تصنع کاملا بخشی از طبیعت است، چرا که هر چیزی را در سطح درون ماندگار طبیعت، ترتیبات حرکات و تاثیراتی تعریف می‌کنند که آن چیز به بدان وارد می گردد، خواه این ترتیبات مصنوعی باشند خواه طبیعی. دیر زمانی پس از اسپینوزاست که زیست شناسان و طبیعی‌گرایان برای توصیف جهان‌های جانوری که تاثیرات و ظرفیت‌های تاثیرگذاری آنها را تعریف می‌کنند بر اساس تاثیرگذاری و تاثیرپذیری تلاش خواهند کرد. (ص. ۱۱۱-۱۱۲)

کتاب بازیابی مکرر: قدرت اسپینوزا از کجا می‌آید؟ را نشر ققنوس در ۳۵۰ صفحه و شمارگان یک‌هزارو ۱۰۰ نسخه، منتشر کرده است.