روزهای شیوع کرونا در ایران همراه شد با روزهای انتهایی سال کهنه و روزهای آغازین سال جدید؛ روزهایی که در تضادی شدید با همه آنچه به عنوان فرهنگ ایرانی در آیین نوروز می‌شناسیم (دید و بازدیدها، دورهم جمع شدن‌ها، دیدارتازه کردن‌ها و...) آن را به سخره گرفت و همگان را مجبور به یک خانه‌نشینی اجباری ساخت. اجباری سخت که برخی را دلزده کرده است.
به رغم این شرایط و اجبار به خانه نشستن (که البته متاسفانه هنوز هم برخی از افراد جامعه آن را رعایت نمی‌کنند) که برای برخی بسیار تلخ و همراه با گلایه‌ها سپری می‌شود، هستند کسانی که این شرایط را نه یک تهدید که فرصت می‌بینند؛ فرصتی که هم در راستای رشد ابعاد فردی و شخصیتی می‌توان از آن بهره گرفت و هم نگاهی به تغییرات اجتماعی که در سطح جهانی رخ داده است را می‌توان وامدار آن پنداشت.
آنچه در ادامه می آید گفت وگوی خبرنگار فرهنگی ایرنا با بابک نبی زاده، نویسنده و کارگردان است.
نبی‌زاده گفت: به نظرم اساساً نقش یک رسانه هم همین است که در رویارویی با مسائل جدید، نگاه و موضعی آسیب‌شناسانه و البته جامع را برای خودش انتخاب کند و هیچ‌گاه در جایگاه قضاوت یا القای نظر قرار نگیرد؛ چراکه در حال حاضر"کرونا" یک پدیدهٔ جدید و ناشناخته است و حتی بزرگ‌ترین و نامدارترین متخصصان در حوزهٔ پزشکی در سراسر جهان، هنوز دربرابرش در سردرگمی و حیرت به سر می‌برند؛ بنابراین بنده هم ترجیح می‌دهم در پاسخ به سوالاتی که مطرح کردید، با درک و نگاه شخصی‌ام با این موضوع روبرو شوم؛ و امیدوارم که گفتگوی مفید و مؤثری باشد.
این کارگردان در ادامه به تشریح وضع موجود پرداخت و توضیح داد: طبیعی است که جوامع گوناگون با توجه به اقتضائات طبیعی و جغرافیایی، برداشت، فرهنگ و دیدگاه مشخص خودشان با هر"پدیده اجتماعی" تازه‌ای روبرو می‌شوند. اتفاقی که در جنوب آفریقا با موضوع فقر رخ می‌دهد، با پدیده‌ای که در شمال روسیه با موضوع تولید سلاح حادث می‌شود، تعاریف و دنیای متفاوتی باهم دارند؛ اما بحث اینجاست که با پیش آمدنِ یک مورد مشترک و با رویکردهای ابهام دار، مثل ویروس "کرونا"، ما با یک پدیدهٔ جهانی روبرو هستیم که جغرافیا و مرز نمی‌شناسد و از هر دری وارد می‌شود. قطعی است که برای روبرو شدن با یک پدیدهٔ این‌چنینی، جوامع گوناگون که با عنصر واحدی روبرو شده‌اند، به دلیلِ همان اختلافات یادشده با یکدیگر نمی‌توانند عکس‌العمل واحد و مشخصی در برابر چنین معضلی از خود نشان بدهند؛ بنابراین تمامی جوامع در رودرویی با این موضوع، در همان ابتدا، دچار نوعی استیصال و گیجی شده و درواقع با یک شوک بزرگ روبرو می‌شوند.
این کارگردان سینما ادامه داد: طبیعی است که در چنین شرایطی مدیران حوزه‌های کلان در مسئولیت‌های مختلفِ جامعه، در اولین گام باید این سردرگمی و شوک بزرگ را مدیریت کنند که در جوامع مختلف، زمان این مدیریت متغیر خواهد بود؛ و ممکن است جامعه‌ای دورانی طولانی را در شوک بگذراند که این بسیار خطرناک است.
وی افزود: خوشبختانه از شواهد امر پیداست که این قدم اول را در سرزمینمان به‌خوبی پشت سر گذاشته‌ایم و به‌راستی‌که بسیار حرفه‌ای‌تر و هوشمندانه‌تر از بسیاری از جوامع پیشرفته در اروپا عمل کرده‌ایم (حتماً تصاویری از کشورهای اروپایی دیده‌اید که چگونه در خیابان‌های شهر در صف‌های بلند ایستاده‌اند و یا با جیغ و هیاهو به فروشگاه‌های بزرگ شهرشان حمله‌ور می‌شوند). البته از حق هم نگذریم که مردمِ همراه و مطیع ایرانی نیز تاکنون نقشی بسیار مهم و اساسی در این مواجهه داشته‌اند. واقعیت این است که در برخورد با این پدیده، اگر هوشمندی نکنیم، در دریای مبهمات و حاشیه‌های این بیماریِ ناشناخته، بسیاری از هم‌وطنان و همنوعان خود را غرق خواهیم کرد. از دست رفتنِ بیش از هزار انسان در سرزمین ما غمی بزرگ و جانکاه است و برای همدردی و دلداری بازماندگانِ این عزیزان باید ترتیبی اندیشیده شود.
اما با تمام این احوال و باوجوداین مرگ‌ها، ناکامی‌ها، سردی‌ها و تلخی‌ها، نظرم این است که می‌شود به "کرونا" از زاویهٔ دیگری هم بنگریم. ممکن است حرف‌هایی که از حالا به بعد می‌زنم تاحدی ریسک بالایی داشته باشد و به‌زعم برخی از مخاطبین، کمی تلخ و ناگوار به نظر برسد ولی همان‌طور که گفتم این‌ها به‌هرحال نظرات شخصی بنده است. به نظر من می‌شود از حوالی این تاریخ به بعد دنیا را به دو بخش تقسیم کنیم: دنیای پیش از کرونا و دنیای پس از کرونا. ازنظر من دنیای پس از کرونا، دنیایی بسیار متفاوت‌تر و قابل‌تحمل‌تر و حتی زیباتر از دنیای پیشین خواهد بود؛ و می‌خواهم توجه شما را به نکاتی جلب کنم که شاید مرورشان موجب شود که این مهمانِ ناخواندهٔ غریبه، چندان هم وحشتناک به نظر نرسد
نبی‌زاده یادآور شد: روزی کرونا از میان ما خواهد رفت، زندگی دوباره جاری می‌شود و اوضاع جهان دوباره متعادل و روبه‌راه خواهد شد. در سال ۹۹ و از دوران درگیری با ویروسِ کرونا آماری از آلودگی هوای شهرهای ایران، آماری از تصادفات جاده‌ای و خسارات و مرگ‌ومیرهایی که در پیِ این تصادفات رخ‌داده و آماری از سرقت اتومبیل‌ها و سرقتِ خانه‌های مردم در ایام عید و حتی آماری از طلاقِ زوج‌ها خواهیم شنید. ولی این بار در کمال تعجب خواهیم دید که این آمار قطعاً با آمار سالیان گذشته بسیار متفاوت است و درصد بسیار ناچیزی از آمار آن سال‌ها را در خود دارد. به نظر شما این‌ها نشانهٔ چیست؟
وی افزود: همین حالا با خلوتیِ خیابان‌ها می‌بینیم که چه آرامشی در شهر پدیدار گشته است! چقدر از آلودگی وسایل نقلیه و دودزا در شهرها کاسته شده، چقدر آلودگی صوتی و چقدر درگیری‌ها و مجادله‌های خیابانی کم شده. چقدر آسمان آبی‌تر است و چقدر طبیعت را بیشتر از پیش احساس می‌کنیم. نگاهی به حجمِ حمل‌ونقل درون‌شهری، مسافران مترو و قطارهای بین‌شهری بیندازید. نگاهی به رفتارِ جدید و رعایت بهداشت توسط یکایک مردمِ شهر بیندازید. نگاهی به بهداشت وسایل نقلیهٔ عمومی و شخصی بیندازید. نگاهی به آمار بسیار اندک حوادث چهارشنبه‌سوری سال نودوهشت بیندازید. تمام این موارد همیشه و همواره جان انسان‌های بسیاری را در تهدید خود داشته و موجب بالا رفتن آمار مرگ‌ومیر در سال‌های گذشته بوده و حالا با ورود این ویروسِ جدید، تمام آمارهای این‌چنینی یک سیر نزولی با شیبی تند داشته است! این‌ها نشانهٔ چیست؟ در خبری خواندم که بسیاری از نوجوانان و حتی بزرگ‌سالان شهر ونیز ایتالیا به خاطر رفت‌وآمدهای بیش‌ازاندازه و آلودگی آب، تاکنون نمی‌دانسته‌اند که در آب‌های زیرپایشان که هرروز با قایق از آن می‌گذرند، ماهیانی در حال زیست بوده‌اند و این روزها با ورود کرونا و تعطیلی رفت‌وآمدها، حالا آب زلال‌شده و ماهیانِ زیبایی به‌سادگی قابل‌رؤیت هستند. این‌ها نشانهٔ چیست؟
به نظرم تمامی این مسائل و بسیاری از موارد دیگر، همه و همه نشانه‌های یک تحول و ساختارشکنی ناخواسته در نظامِ کلی جهان است. ساختارشکنی و به‌نوعی مقابله در برابرِ یک پیکرهٔ فرسوده با مناسباتِ تکراری و مرداب گونه‌اش، با قواعدی بی‌اساس و نامنظم که ریشه‌اش در عدم برنامه‌ریزی یا نوعی نابسامانی در سبک و جریان زندگی مردمِ جوامع در گذشته و دورانِ پیش از کرونا این کارگردان به نظرم تمامی این مسائل و بسیاری از موارد دیگر، همه و همه نشانه‌های یک تحول و ساختارشکنی ناخواسته در نظامِ کلی جهان است. ساختارشکنی و به‌نوعی مقابله در برابرِ یک پیکرهٔ فرسوده با مناسباتِ تکراری و مرداب گونه‌اش، با قواعدی بی‌اساس و نامنظم که ریشه‌اش در عدم برنامه‌ریزی یا نوعی نابسامانی در سبک و جریان زندگی مردمِ جوامع در گذشته و دورانِ پیش از کرونا بوده است».
وی در ادامه تصریح کرد: شما در شهرِ خودمان ببینید که ما چقدر از رفت‌وآمدهایمان در طول روز بی‌هدف و ناکارآمد بوده است. این رفتارها، نشان از کاذب بودن بسیاری از عادت‌هایی دارد که بر اثر تکرار و از نسل‌های پیشین به‌غلط در وجود ما جامانده و حالا گویی کرونا آمده تا بلکه ما چشمانمان را بازتر کنیم. این ویروس حتی موجب شده که ما بسیاری از تعارفات را کنار بگذاریم و راحت‌تر بگوییم: "نه". جالب است! کرونا حتی باعث شده که متملقان، از ترس جانشان، تعارفات، دست‌بوسی‌ها، روبوسی‌ها و در آغوش گرفتن‌های نه‌چندان صادقانه‌شان را کنار بگذارند و با یکدیگر روراست‌تر باشند (البته فقط منظورم متملقان بود)... شما در برخی نقاطِ پرترافیک و آلودهٔ شهر، این روزها در کمال تعجب می‌توانید صدای پرندگان را بشنوید که انگار جدیداً پایشان به این کوچه‌های تهران بازشده! حالا که وارد این بحث‌ها شدیم، می‌شود در بخش دوم صحبت‌هایم پاسخ سؤالات دیگر شما را نیز بگویم:
کرونا موجب پیشرفت جهان و درنهایت موجب بقای انسان خواهد شد
نبی‌زاده در ادامه و با اشاره به پیامدهای مثبتی که یک رخداد منفی می‌تواند برای جامعه به همراه داشته باشد، گفت: این ویروس ممکن است آسیب‌های بسیاری داشته باشد ولی واقعیت این است که آگاهی و سودمندی‌های بسیاری را نیز همراهِ خود آورده است. کرونا حتی در بسیاری از موارد، آوردهای معنایی و اخلاقی برای ما داشته است. کرونا در بسیاری از لحظات، ذاتِ زندگی را به یاد ما می‌آورد. همان زندگی که بسیاری از لحظات زیبایش را در جریانِ روزمرگی‌های تکراری و گاه دخالت در بحث‌های مختلف اقتصادی و سیاسی و کلیهٔ مباحثی که کمتر سوادی درموردش داشتیم، از دست می‌دادیم. به ما یادآوری می‌کند که چقدر همیشه از رنج و ناکامی استقبال کرده‌ایم، چقدر نالیده‌ایم و ناشکر بوده‌ایم؛ و چقدر ذهنمان را با شکست‌ها و اضطراب‌هایمان مشغول کرده‌ایم.
وی افزود: کرونا حتی اگر یک ویروس دست‌ساز آزمایشگاهی باشد و بر اساسِ یک توطئه و یک سیاست بیمارگونه طراحی‌شده باشد، بازهم درنهایت، ماندگاری و بقای آدمی را نشانه‌گیری کرده است. یاد شعری از سهراب افتادم که می‌گوید:
گاه زخمی که به پا داشته‌ام، زیروبم‌های زمین را به من آموخته است
در چنین شرایطی است که انسان امروزه در هر نقطه از جهان کمی به درون خویش فرو می‌رود و نگاهی به کاستی‌ها و نقاط ضعفِ خودش می‌اندازد. کرونا حتی در عرصه‌ای وسیع‌تر موجب می‌شود چاله‌ها و شکاف‌های عمیق، در ساختار و پیکرهٔ نظام‌های اقتصادی، سیاسی، تجاری و حتی فرهنگیِ جوامع عیان شود و مسئولین و مدیرانِ مرتبط به دنبال راهکارهای علمی و اصولی برای برطرف کردن این نقاط ضعف باشند. شکاف‌ها و حفره‌هایی که بازماندهٔ تدابیر نخ‌نما شده و فرسودهٔ نسل‌های گذشته هستند و در دنیای پیشرفتهٔ امروزِ جهان نیاز به واکاوی و اصلاح دارند
این کارگردان که امسال و به واسطه اثر متاخرش اقیانوس پشت پنجره برنده جایزه بهترین فیلم از سی‌ودومین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان شد، در واکنش به این موضوع که چه توصیه یا پیشنهادی برای اثرگذاری مثبت هنرمندان و همکارانش در این ایام دارد، بیان داشت: یاد جمله‌ای از بزرگی می‌افتم که می‌گوید: به آنچه نمی‌توانی بر آن مؤثر باشی نیندیش. می دانیم که یکی از معانی کلمهٔ "اندیشیدن" در ادبیاتِ ما همان "ترس" است و اساساً ریشهٔ ترس در ناآگاهی. پس اولین توصیهٔ من این است که دانش و آگاهی خود را از این پدیده بالاتر ببریم (البته از منابع و اسناد علمی و تأییدشده) و به همین طریق ترس را از وجودمان دور کنیم. هر شخصی که در توان و تخصص خود می‌تواند هر نوع همکاری را برای خدمت و بقای انسان‌ها انجام دهد، نباید دریغ کند. برنامه‌سازان در رسانهٔ ملی، فیلم‌سازان و دیگر هنرمندان با تولید آثاری با موضوع آگاهی‌بخشی و امیدبخشی، می‌توانند به مردم خدمت کنند.
وی افزود: این روزها می‌شود ترتیبی داد که مردم از فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی بیشتر استقبال کنند. می‌شود از طریق نهادهای مربوطه برای خانواده‌ها و حتی برای کودکان و دانش آموزان بسته‌های کتاب و بازی‌های فکری در خانه‌ها توزیع شود. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان این روزها طرح بسیار هوشمندانه‌ای را اجرا می‌کند؛ تمام فیلم‌های ساخته‌شده توسط فیلم‌سازان کشور را از گذشته تاکنون در سایت کانون پرورشی نمایش می‌دهد و خانواده‌ها و کودکان می‌توانند این فیلم‌ها را ببینند و این در نوع خود، یک برنامهٔ انسان دوستانه و پرمحتواستکانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان این روزها طرح بسیار هوشمندانه‌ای را اجرا می‌کند؛ تمام فیلم‌های ساخته‌شده توسط فیلم‌سازان کشور را از گذشته تاکنون در سایت کانون پرورشی نمایش می‌دهد و خانواده‌ها و کودکان می‌توانند این فیلم‌ها را ببینند و این در نوع خود، یک برنامهٔ انسان دوستانه و پرمحتواست. ارگان‌های بسیاری نیز می‌توانند چنین برنامه‌هایی را طراحی کنند.
نبی‌زاده تصریح کرد: همهٔ ما می‌دانیم دیر یا زود کرونا از میانِ ما رخت برمی‌بندد و می‌رود. پس باید از همین اکنون برای آن روزها برنامه‌هایی را تدارک ببینیم. باید رفتارهای صحیحی که در پی انتشار این ویروس در جامعه رسم شده را تکرار کنیم و ادامه دهیم و فراموش نکنیم وقتی واکسن این بیماری تولید شد و سلامت به جامعه بازگشت و سلول‌های بدن، خود را با شرایط این ویروس تطبیق دادند، ممکن است در سال‌های آینده ویروس‌های ناشناخته و هولناک‌تری درراه باشند.
وی خاطرنشان کرد: باید در صنایع کشاورزی، در صنایع غذایی و برنامه‌های تغذیه‌مان و در رفتارهای بهداشتی، تمهیداتی داشته باشیم. خلاصه باید مراقب خودمان و مراقب کشورمان باشیم. در پایان باز به خانواده‌های محترمی که عزیزانشان را در این دوران سخت از دست دادند، تسلیت عرض می‌کنم و آرزو می‌کنم روزگاری پُر از سلامتی و آگاهی، پیش روی مردم ایران عزیز باشد؛ و به خبرگزاری محترم ایرنا هم که گام مهمی در راستای این موضوع برداشته، سپاس و خسته نباشید می‌گویم.
وی گفت‌وگوی خود را با این با مصرعی از شعر فاضل نظری شاعر معاصر به پایان برد: چه غم وقتی جهان از عشق نامی تازه می‌گیرد.
نظر شما