انگ بیماری، چالش دوران پساکرونا

یکی از پیامدهای روانی و اجتماعی ابتلا به برخی بیماری‌ها به خصوص بیماری های واگیردار در هر جامعه‌ای و در این روزهای سخت شیوع ویروس کرونا در کشورمان، ترس و وحشت بیمار از واکنش‌های اجتماعی، اَنگ بیماری و عامل انتقال بودن است که به خاطر هجمه سنگین این بیماری بر ابعاد مختلف جامعه، به این مهم توجه نشده است.

طبق نظر سازمان بهداشت جهانی، شیوع فعلی COVID-۱۹ باعث استیگما و رفتارهای تبعیض آمیز اجتماعی علیه افراد با قومیت‌های خاص و همچنین هر کسی که تصور می‌شود با ویروس در ارتباط بوده، شده است.

تاکنون یک میلیون نفر در جهان به بیماری کرونا مبتلا شدند و دست‌کم ۵۲ هزار نفر هم فوت کردند که کشورهای امریکا، ایتالیا، اسپانیا، چین، آلمان ، فرانسه و ایران به ترتیب دارای بالاترین شمار این بیماران در جهان هستند.

به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت تاکنون ۵۰ هزار و ۴۶۸ نفر در کشور به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شدند و تعداد کل جانباختگان کرونا در کشور به  سه هزار و ۱۶۰ نفر رسیده است.

 تصورات اشتباه مردم، کاربرد کلمات با بارمعنایی منفی، انتشار اطلاعات غلط و تفسیر نادرست به گفته کارشناسان از جمله علل و عوامل ایجاد کننده استیگمای اجتماعی و ترس از استیگما در این بیماران و افراد مرتبط با آنهاست.

استیگمای اجتماعی یا همان اَنگ اجتماعی در زمینه سلامت، عبارت است از ارتباط منفی افراد با یک شخص یا گروهی از مردم که در ویژگی‌های معین یک بیماری خاص شریک هستند و یا این بیماری را دارند.

ترس از استیگمای اجتماعی و به تبع آن ترس از برچسب خوردن، مورد تبعیض قرارگرفتن، طرد شدن و مسائل دیگری از این قبیل  به پنهان‌کاری، اجتناب از ورود به غربالگری، تست، قرنطینه و درمان منجر می‌شود.

به اعتقاد این صاجنظران بهداشتی استیگمای اجتماعی به طور عمده ناشی از ترس و اضطراب و باعث افزایش شیوع و مانع جدی در توقف بیماری است.

دانشیار گروه روانشناسی سلامت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در این پیوند گفت: در هنگام شیوع یک بیماری، استیگما ممکن است به معنای آن باشد که افراد مبتلا برچسب خورده، کلیشه شوند و مورد تبعیض قرار بگیرند.

دکتر امراله ابراهیمی افزود: این موضوع ممکن است به از دست دادن موقعیت اجتماعی به دلیل ارتباط ادراک شده‌ای با یک بیماری خاص منجر شود.

وی ادامه داد: درمان ایزوله محور می‌تواند بر افراد مبتلا به این بیماری و همچنین مراقبان، خانواده، دوستان و ارتباطات اجتماعی آنها تأثیر منفی بگذارد و حتی افرادی که به این بیماری مبتلا نیستند اما خصوصیات و علائم مشترک با این بیماری مانند سرفه و یا تب دارند ممکن است از این استیگما رنج ببرند.

ابراهیمی اضافه کرد: طبق نظر سازمان بهداشت جهانی، شیوع فعلی COVID-۱۹ باعث استیگما و رفتارهای تبعیض آمیز اجتماعی علیه افراد با قومیت‌های خاص و همچنین هر کسی که تصور می‌شود با ویروس در ارتباط بوده، شده است.

 چرا COVID-۱۹ باعث انگ اجتماعی می‌شود؟
دانشیار گروه روانشناسی سلامت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه داد:  استیگما در ارتباط با COVID-۱۹ مبتنی بر عوامل متعدد است و شکّی نیست که هم منشا و هم نتیجه آن ترس و اضطراب است، در این بین رسانه‌ها می‌توانند در بروز و تشدید استیگما تاثیرگذار باشند.

وی اضافه کرد: این بیماری نوظهور بوده و در مورد این ویروس، ناشناخته‌های فراوانی وجود دارد و مردم اغلب از ناشناخته‌ها می‌ترسند و به راحتی این ترس را به "دیگران" مرتبط می‌کنند. بنابراین قابل درک است که در بین مردم احساس گیجی، اضطراب و ترس وجود داشته باشد و این عوامل باعث تقویت کلیشه‌های آسیبزا می‌شوند.

وی تصریح کرد: استیگما می‌تواند انسجام اجتماعی را تضعیف کند و احتمال انزوای اجتماعی گروه‌های اصلی را افزایش دهد.

وی خاطرنشان کرد: این موضوع می‌تواند به وضعیتی منجر شود که ویروس شیوع بیشتری پیدا کند و نه اینکه شیوع آنرا کمتر و یا کندتر کند و  به مشکلات جدّی سلامتی و چالش‌های بیشتری در کنترل شیوع بیماری منجر شود.

وی تاکید کرد: استیگما می‌تواند باعث آن شود که افراد را بسوی مخفی کردن بیماری سوق دهد تا از تبعیض جلوگیری کنند و افراد را از درخواست مراقبت‌های فوریتی بهداشتی باز می‌دارد و افراد را نسبت به اتخاذ رفتارهای سالم و سلامت محور دلسرد و بی‌انگیزه می‌کند.

ترس، اضطراب و افسردگی مرتبط با استیگما هستند

یک متخصص مغز و اعصاب در این خصوص گفت: استیگمای اجتماعی  باعث بروز علائمی مانند ترس و اضطراب و افسردگی چه در مردم عادی و چه در کادر پزشکی و درمانی می‌شود و همین امر باعث تضعیف سیستم ایمنی این افراد در برابر ابتلا به بیماری‌های ویروسی از جمله کرونا می‌شود.

مرضیه رحیمی افرود: در این شرایط، ترس و نگرانی از ابتلا به این بیماری باعث بروز اختلالات روانی در بیماران اعصاب و روان می‌شود که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی تاکید کرد: اضطراب بیش از حد باعث می‌شود افراد شایعات را بیشتر بپذیرند و برای کاهش ترس و نگرانی خود به شایعات دامن بزنند.

وی افزود: تجربه استرس برای مدتی طولانی می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و فرد را در مقابل بیماریها از نمونه‌های کوچک مانند سرماخوردگی تا موارد جدی‌تر مانند آنفلوآنزا و کرونا آسیب پذیرتر سازد.

رحیمی تصریح کرد: برای مقابله با آثار استرس زیاد، خواب کافی و با کیفیت بالا، دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم متشکل از میوه، سبزی، پروتئین‌های بدون چربی و غلات سبوس‌دار و ورزش منظم را نباید فراموش کرد.

دارنده بورد تخصصی مغز و اعصاب ادامه داد: اگر افراد به طور مرتب مریض می‌شوند، با پزشک متخصص مغز و اعصاب و یا روانپزشک درباره چگونگی رسیدگی به منبع استرس یا هر موضوع سلامت دیگر که موجب بیماری در ایشان می‌شود، صحبت کنند.

دکتر مرضیه رحیمی بیان کرد: استرس سیستم ایمنی بدن را به شدت کاهش می‌دهد، البته ترس از کرونا بی‌مورد نیست و این بیماری تا امروز افزون بر سه هزار نفر از هموطنان را به کام مرگ کشاند و به نظر می‌آید که روند آن صعودی آن تا مدت‌ها ادامه داشته باشد ولی با اینحال به نظر می‌رسد ترس غیر منطقی از کرونا به دلیل آگاهی پایین مردم از این بیماری است.

وی تاکید کرد: به نقل منابع علمی، استرس در هر سطحی باعث کاهش سطح ایمنی بدن شده و ایمنی پایین باعث ابتلا به بیماری‌های عفونی می‌شود هر چه استرس نداشته باشیم، غذای خوب بخوریم و امید به زندگی را بالا ببریم، سیستم ایمنی کارایی بهتری خواهد داشت.

وی یاد آور شد: بخشی از احساس ترس جامعه ما در مقابل این بیماری، ناشی از واقعیت آن و بخشی ناشی از احساس تنهایی است.

این پزشک تاکید کرد: امروز علاوه بر بیماری کرونا، بی‌پناهی و تنهایی و جدا افتادن از دیگران ترس‌ مردم را چند برابر کرده است به عبارت دیگر یک پدیده جهانی ناشناخته‌ای رخ داده که ایران را هم درگیر کرده و واکنش‌های جوامع مختلف در برابر بیماری کرونا ترس و نگرانی است.

وی تصریح کرد:  این استرس و اضطراب تا حدی در مواجهه با بیماری کرونا مفید و تا حدی حمایت کننده خواهد بود و باعث می‌شود مردم بیشتر مراقبت کنند، اما وقتی ترس و استرس در برخورد با بیماری همه‌گیر بیشتر شود مضر است و بر کیفیت زندگی تأثیر معکوس می‌گذارد و عملکرد بدن را نیز مختل می‌کند.

رحیمی با اشاره به آنکه تفاوت کلیدی میان استرس و اضطراب در احساس درماندگی است گفت:  مبارزه با استرس در کاهش درماندگی ناشی از استرس مهم می‌باشد، موتور محرکه‌ اضطراب، استرس است اما باید توجه داشته باشیم، زمانی که اضطراب به‌ شکلی مزمن و دائمی در می‌آید، باید به‌طور خاص به درمان آن پرداخت و دیگر به‌عنوان نتیجه‌ استرس به آن نگاه نکرد.

وی افزود: آدم‌های مضطرب همان‌هایی هستند که زمان گرانی، به سمت خرید دلار، مسکن یا هر چیز دیگری یورش می‌برند که البته این امر باعث گرانی بیشتر می‌شود و هجوم همین افراد در این روزها برای تهیه ماسک، الکل و  یا مواد ضدعفونی کننده باعث شد که این محصولات در بازار نایاب شوند.

وی با تایید این نکته که این روزها کل جامعه برای ویروس کرونا مضطرب شده است گفت: باید حواسمان باشد اگر با تهیه ماسک‌، مواد ضدعفونی کننده یا رعایت بهداشت سطح استرسمان پایین نمی‌آید و آرامش روانی پیدا نمی‌کنیم، این نشانه اضطراب زیاد و کاذب‌ است.

به تاکید این پزشک همه افراد مضطرب برای رفع اضطراب‌های خود دست به رفتارهای ایمن یا اطمینان طلبی در راستای کاهش اضطراب خود می‌زنند که این همان حالت اولیه برای ایجاد آرامش است.

وی تاکید کرد: اینکه از همه چیز به مقدار زیاد تهیه شود مثلا یک کارتن ماسک بخریم و در منزل بگذاریم و اقداماتی از این قبیل، باعث می‌شود که فقط به آرامش مقطعی برسیم و نمی‌تواند اضطراب را کم کند.

این متخصص مغز و اعصاب ادامه داد: در بحران کنونی نمونه‌هایی را شاهد هستیم که بیماران به درمانگاه‌ها و بیمارستان‌هایی مانند بیمارستان دکتر علی شریعتی اصفهان مراجعه می‌کنند که تنها یک سرماخوردگی ساده دارند، این افراد با همان اضطراب وجودی که دارند متأسفانه باعث بیماری خود می‌شوند چرا که افکار منفی مربوط به بیماری، آنها را احاطه کرده است.

وی ادامه داد: هجوم مردم به داروخانه‌ها، خرید انواع ماسک و ترویج بازار دلالی ماسک و ضدعفونی کننده و انواع اسپری و پد الکلی همه موجب شده تا کرونا قبل از آنکه در شکل ویروس تاثیرگذار باشد، سلامت فکری مردم را نشانه رود.

رحیمی به موثر بودن درمان‌های دارویی زیر نظر پزشک متخصص مغز و اعصاب برای درمان ترس، اضطراب و افسردگی اشاره کرد و افسردگی را بیماری خطرناکی برشمرد که با ادامه شرایط فعلی مشکل مبتلابه بسیاری از افراد در آینده نزدیک خواهد شد.

 رسانه و انگ اجتماعی

استاد دانشگاه و فعال رسانه‌ای از اصفهان در این پیوند گفت: در این روزها اهالی رسانه‌ در کنار کادر درمانی از تأثیرگذاران کلیدی در جوامع مبتلایان به کووید -۱۹ هستند و نقش مهمی در اطلاع رسانی و جلوگیری از بروز استیگمای اجتماعی دارند.

امیررضا ابراهیمی در گفت و گو با ایرنا افزود: همه ما هنگام برقراری ارتباط در رسانه‌های اجتماعی و پیام رسان‌ها، باید رفتارهای عالمانه و متفکرانه داشته باشیم و باید رفتارهای حمایتی نسبت به بیماران مبتلا به ویروس کرونا جدید نشان دهیم.

وی با تاکید بر باید و نبایدهای هنگام صحبت کردن در مورد ویروس کرونا اظهارداشت: هنگام صحبت کردن در مورد بیماری کرونا، در بکار بردن کلمات خاصی مانند مورد مشکوک، ایزوله و غیره باید دقت کرد و توجه داشت که زبان بکار رفته در مورد این بیماران نباید دارای معنا و بار منفی باشد و نگرشهای استیگمایی و برچسب زدن را تقویت کند.

وی ادامه داد: بکاربردن این کلمات می‌تواند به تداوم کلیشه‌های منفی موجود و یا پیش فرض‌های غلط منجر شود و ارتباط کاذب بین این بیماری و سایر عوامل را تقویت کند و ترس و وحشت گسترده‌ای ایجاد نماید یا افرادی را که مبتلا به این بیماری هستند را از حقوق و شرایط انسانی محروم سازد.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: کلماتی که در رسانه استفاده می‌شود از اهمیت ویژه ای برخوردارند زیرا این الفاظ باعث شکل‌گیری زبان، ادبیات و ارتباطات رایج در خصوص ویروس کرونا جدید خواهد شد زیرا گزارش منفی این پتانسیل را دارد که بر روی افراد مشکوک به ابتلا به ویروس جدید، بیماران و خانواده‌های آنها و نحوه ارتباطاتشان تأثیر بگذارد و به این ترتیب ادراک آنها از بیماری و درمانشان را تحت تاثیر گذاشته و مخدوش کند.

ابراهیمی همچنین با تاکید بر توانمندسازی مردم از سوی رسانه‌ها در شرایط کرونایی افزود : گزارش روزنامه‌نگارانی که بیش از حد بر رفتار فردی و مسئولیت بیماران در مورد "شیوع کرونا" تمرکز می کنند، می‌تواند استیگما ی افراد مبتلا به این بیماری را افزایش دهد به طور مثال برخی رسانه ها بر اساس حدس و گمان در مورد منبع ویروس کرونا  جدید متمرکز شده و سعی در شناسایی "صفر-بیمار" یا اولین مورد ابتلا در هر شهر و کشوری دارند که این می‌تواند به بروز استیگمای اجتماعی منجر شود.

وی ادامه داد: تأکید بیش از حد رسانه‌ها بر انعکاس تلاش برای یافتن واکسن و درمان آن نیز می‌تواند ترس مردم را افزایش داده و یا این تصور را بوجود آورد که اکنون نمی‌توانیم عفونت‌ها را متوقف کنیم.

به تاکید این استاد دانشگاه رسانه‌ها باید روی محتوای روش‌های اساسی پیشگیری از ابتلا، و علائم COVID-۱۹ و  راههای مراقبت‌های بهداشتی توجه کنند.

 رییس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت اعلام کرد: تاکنون ۵۰ هزار و ۴۶۸ نفر در کشور به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شده و با مرگ ۱۲۴ نفر دیگر در ۲۴ ساعت گذشته، تعداد کل جانباختگان کرونا در کشور به ۳۱۶۰ نفر رسید.

کیانوش جهانپور روز پنجشنبه درباره آخرین وضعیت ابتلای قطعی به ویروس کرونا و فوت ناشی از آن در کشور  اعلام کرد: از ظهر روز چهارشنبه تا روز پنجشنبه ۱۴ فروردین ۱۳۹۹ و بر اساس معیارهای قطعی تشخیصی،  ۲ هزار و ۸۷۵ بیمار جدید مبتلا به کووید۱۹ در کشور شناسایی شدند و مجموع بیماران شناسایی شده بر اثر این بیماری به ۵۰ هزار و ۴۶۸ مورد رسید.

وی ادامه داد: خوشبختانه تاکنون ۱۶ هزار و ۷۱۱ نفر از بیماران بهبود یافته و ترخیص شده‌اند و این روند ادامه دارد.