اعتراض خوزستانی‌ها به از سرگیری طرح‌های انتقال آب در روزهای کرونایی

در روزهای اخیر برخی فعالان محیط زیست از تجهیز دوباره کارگاه‌های طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های کارون خبر داده‌اند. به گفته این فعالان، کارگاه طرح انتقال آب بهشت آباد (سرشاخه رودخانه کارون) در منطقه چرمهین (استان اصفهان) که چندین سال متوقف بوده، در حالی دوباره تجهیز شده که روزهای قرنطینه و محدودیت عبور و مرور در شهرها به دلیل شیوع بیماری کرونا حاکم بوده است.

همزمان خبر رسیده است که طرح‌های کوهرنگ ۳ و سد خرسان (سرشاخه‌های دیگر رودخانه کارون) نیز فعال شده‌اند. اگر چه طرح انتقال آب بهشت آباد هنوز ابهامات زیادی دارد و نحوه تصمیم گیری و تصویب این طرح همچنان در هاله‌ای از ابهام است.

محمد حاج رسولی‌ها مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران آبان ۹۸ در سفر به خوزستان گفته بود: طرح انتقال آب بهشت آباد با وجود داشتن ردیف اعتباری از سال ۱۳۸۲، به دلیل تمام نشدن مطالعات ارزیابی زیست محیطی، هنوز فعالیت جدی ندارد و تاکنون اجرایی نشده است.

عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز آذر ۹۸ در سفر به اهواز اعلام کرده بود: ارزیابی زیست محیطی طرح انتقال آب بهشت آباد هنوز تصویب نشده و تا زمان تصویب مطالعات ارزیابی، این طرح اجرا نمی‌شود.

با این حال تصاویر منتشر شده در فضای مجازی در روزهای اخیر نشان می‌دهد که شورای عالی آب در آبان ۱۳۹۸ این طرح را تصویب کرده است. این در حالیست که فرهاد ایزدجو مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان و فاضل عبیات معاون امور هماهنگی استاندار خوزستان در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا، از تصویب این طرح اظهار بی‌اطلاعی کردند.

انتقال همه سرشاخه‌های کارون

محمد درویش کارشناس و فعال پیشکسوت محیط زیست نسبت به اجرای طرح‌های انتقال آب در شرایط نامناسب اقتصادی کشور اعتراض کرده و در توییتر خود نوشته است: "اصرار دولت بر اجرای طرح‌های انتقال آب در سرشاخه‌های کارون، زاب و خزر به کویر مرکزی در شرایط کرونایی شگفت آور است"

اجرای این طرح‌ها اعتراض برخی از انجمن‌ها را در استان‌های چهارمحال و بختیاری و خوزستان نیز به دنبال داشته است.

"کمپین مردمی حمایت از زاگرس مهربان" در استان چهار محال در بیانیه‌ای، نسبت به آنچه از سر گیری پروژه‌های مخرب سد سازی و انتقال آب است اعتراض و آنها را محکوم کرده است.

"انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان" نیز در بیانیه‌ای با شعار "#در_خانه_می‌مانیم_در_خواب_نمی‌مانیم" اعلام کرده است: "جریان سرمایه‌داری صنایع اصفهان با فرصت طلبی از شرایط کرونایی کشور و سکوت مرگبار نمایندگان مجلس در خوزستان اقدام به تحرکاتی برای تکمیل تونل و سد کوهرنگ ۳ و در روزهای اخیر اقدام به تجهیز سد و تونل غیر قانونی بهشت آباد برای انتقال بقایای آب رودخانه کارون کرده است. پیش از این نیز مقامات اصفهانی از تصویب بودجه برای شروع به کار تونل و سد غیر قانونی و فاقد مجوز محیط زیستیِ بهشت آباد، در صحن شورای اسلامی شهر اصفهان خبر داده بودند. این اقدامات در شرایطی صورت می‌گیرد که مردم در حال دست و پنجه نرم کردن با ویروس مرگبار کرونا هستند و جامعه بیش از هر زمانی به آرامش روانی نیازمند است.»

مدیر انجمن دوستداران طبیعیت و محیط زیست خوزستان همچنین در گفت وگو با ایرنا، اجرای طرح‌های انتقال آب را در تضاد آشکار با اصل پنجاهم قانون اساسی و سند ملی حفاظت از محیط زیست کشور دانست.

هژیر کیانی افزود: طبق اخباری که به ما رسیده کارگاه طرح انتقال آب بهشت آباد از سرشاخه‌های کارون در منطقه چرمهین استان اصفهان که حداقل ۶ سال مسدود بوده، دوباره فعال شده است.

وی با اشاره به تصویب یک هزار میلیارد ریال از بودجه شهری اصفهان برای طرح‌های انتقال آب در اواخر پارسال، اضافه کرد: پروژه سد خرسان نیز که پایدارترین سرشاخه کارون است برای تامین آب استان‌های مرکزی آغاز شده و طرح انتقال آب کوهرنگ ۳ که مدتی به دلیل نبود اعتبار و تملک اراضی متوقف شده بود، از سرگیری شده، این در حالیست که با اجرای این طرح‌ها دیگر آبی در رودخانه کارون باقی نمی‌ماند.

کیانی ادامه داد: این طرح‌ها در حالی اجرا شده که پیش از این در قالب تونل‌های یک و ۲ کوهرنگ و سایر طرح‌های انتقال آب، معادل آورد طبیعی رودخانه زاینده رود از سرچشمه‌های کارون به زاینده رود آب انتقال داده شده اما مشکل کم آبی زاینده‌رود در شهر اصفهان حل نشده است زیرا صنایع آب بر و توسعه طلبی مالکان این صنایع و کشاورزی کم بازده از عوامل اصلی کم آبی زاینده‌رود در چشم‌اندازهای گردشگری و غیرضروری این شهر است.

وی گفت: این انجمن پرونده‌ای علیه طرح انتقال آب کوهرنگ ۳ در مراجع قضایی مطرح کرده اما هنوز به نتیجه نرسیده است.

ورود شورای عالی امنیت ملی به انتقال کارون

پیگیری خبرنگار ایرنا برای گفت وگو با تعدادی از نمایندگان مجلس دهم که جزو منتخبان مجلس یازدهم هستند به نتیجه نرسید. حجتالاسلام مجید ناصری نژاد نماینده شادگان، قاسم ساعدی رییس مجمع نمایندگان خوزستان و فریدون حسنوند رییس کمیسیون انرژی حاضر به پاسخگویی نشدند و علی ساری عضو کمیته حقیقت یاب طرح‌های انتقال آب نیز از پاسخگویی خودداری کرد.

اما هدایت‌اله خادمی نماینده مردم ایذه و باغملک در مجلس دهم در کانال تلگرام خود، نسبت به فعال شدن دوباره طرح‌های انتقال آب اعتراض کرده و خواستار ورود دبیر شورای امنیت ملی به موضوع این طرح‌ها شده است که به گفته وی با نام آب شرب، آب صنایع، کشاورزی و تفریح‌های آبی را تامین می‌کند.

وی همچنین خطاب به دکتر روحانی رییس جمهوری نوشته است: "طرح انتقال آب بین حوضه‌ای ویران کننده بهشت آباد باز شروع شده؛ بررسی‌ها، مذاکرات و پیگیری‌های ۲ سال گذشته با حضرتعالی، مهندس جهانگیری و وزیر محترم نفت و کارشناسان مربوطه منجر به غیر قانونی بودن، نبود نیاز، طرح ویران کننده استان‌های خوزستان و چهارمحال و‏بختیاری، صدمه به نیروگاه های کارون ۴، ۳، گدار و ...و برگشت آب شور دریا به این رودخانه،تشخیص داده شده و متوقف شده بود."

ویروس گرفتگی مدیریت آب

تاکنون ۱۰ طرح انتقال آب از سرشاخه‌های کارون بزرگ (کارون و دز) به فلات مرکزی با حجم بیش از ۲ میلیارد مترمکعب اجرا شده یا در حال اجراست. پیش از این سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان بازرسی کل کشور و مرکز پژوهش‌های مجلس مخالفت خود را با اجرای طرح‌های انتقال آب اعلام کرده‌اند. این در حالیست که عباسی استاندار چهارمحال و بختیاری، مهر ۹۸ از فعال شدن طرح‌های کوهرنگ ۳، بهشت آباد و ونک در سرشاخه‌های کارون خبر داد.

کارشناسان و اساتید حوزه آب در خوزستان و کشور از حدود ۲۰ سال پیش تاکنون، بارها اعتراض خود را نسبت به اجرای طرح‌های انتقال آب به ویژه "بهشت آباد" اعلام کرده‌اند. در این زمینه چندین همایش در دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار شده و این طرح ها از نظر علمی بررسی شده‌اند.

رییس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز اما معتقد است: هیچکدام از طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های کارون متوقف نشده و اگر هم توقف موقتی و یا تاخیری اتفاق افتاده، ارتباطی به تغییر نظر مسئولان و تجدیدنظر آنها ندارد، بلکه به دلیل مشکلات اجرایی و اعتباری بوده و پس از مدتی دوباره از سرگیری شده است.

مهدی قمشی درباره صادر نشدن مجوز زیست محیطی طرح‌های انتقال آب از کارون گفت: پروژه‌های انتقال آب از همان ابتدا بر اساس روال رسمی و اداری پیش نرفته، اکنون نیز آنچه که در حال وقوع است این است که با وجودی که پروژه‌های انتقال آب فاقد مبنای علمی و کارشناسی هستند، از گذشته تاکنون بدون وقفه در حال اجرا بوده است، چه با موافقت سازمان محیط زیست و چه با مخالفت این سازمان.

وی افزود: البته باید به این مساله توجه کرد که کلانتری رییس سازمان محیط زیست پس از انتصاب در این سازمان با نامه‌ای که به معاون اول ریاست جمهوری درباره وجود آب مازاد در خوزستان و امکان اجرای طرح‌های انتقال آب نوشت، موافقت خود را با این طرح‌ها اعلام کرد. اگر چه طبق روال قانونی و رسمی، این طرح‌ها روال تصویب و اخذ مجوزهای زیست محیطی را طی نکرده‌اند.

قمشی، طرح‌های انتقال آب را غیرعلمی و غیرکارشناسی دانست و گفت: استان‌های مقصد در طرح‌های انتقال آب (اصفهان، کرمان و یزد) از سرشاخه‌ها جزو استان‌های فقیر از نظر مقدار منابع آب شیرین قابل استحصال در کشور نیستند، به طور مثال سرانه آب برای هر نفر در استان اصفهان ۷۰۰ مترمکعب در سال است، این در حالیست که نیاز شرب و بهداشت هر نفر ۲۰۰ مترمکعب در سال است به این معنی که همه استان‌های کشور قادر به تامین آب شرب و بهداشتی خود هستند بنابراین نباید خودمان را گول بزنیم زیرا این طرح‌ها برای تامین مصارف کشاورزی و صنعت در این استان‌هاست.

وی ادامه داد: سرانه هر فرد برای کشاورزی یک هزار و ۳۰۰ مترمکعب در سال است، بنابراین طبق آمایش سرزمین، سرمایهگذاری بخش کشاورزی باید در استان‌هایی صورت گیرد که به طور طبیعی آب موردنیاز را داشته باشند، به این ترتیب استان‌های کم آب و کویری که نمی‌توانند محل مناسبی برای توسعه کشاورزی باشند؛ البته باید این را بپذیریم که به دلیل محدودیت منابع آبی، نمی‌توان همه نیازهای کشاورزی را در داخل تامین کرد و باید بخشی از آن از طریق واردات تامین شود.

این استاد علوم آب با انتقاد از مدیریت منابع آب در کشور افزود: این مدیریت نابهنجار منابع آب، مشکلاتی ایجاد کرده که اکنون در همه بخش‌ها اعم از کشاورزی، شرب، بهداشت و محیط زیست با آن دست به گریبان هستیم و این مدیریت بر منابع آب باید بهنجار شود.

وی با بیان اینکه تمام طرح‌های انتقال آب در کشور برای تامین مصارف کشاورزی است، گفت: با فرمول مدیریت منابع آب بر اساس سرانه آب شرب و بهداشت، هیچکدام از طرح‌های انتقال آب در کشور (حتی انتقال آب دریای خزر به سمنان) صرفه اقتصادی ندارد و قابل توجیه نیست، زیرا برای انتقال هر مترمکعب آب حداقل سه هزار تومان هزینه می‌شود بنابراین محصول تولیدی باید دستکم سه برابر قیمت داشته باشد، در حالی که اکنون اینگونه نیست؛ در واقع تنها هدف انتقال آب از سرشاخه‌های کارون این است که با پول نفت (که تصور میکنیم مجانی است) آب را به مناطقی ببریم که احساس می‌کنیم شهروند درجه یک هستند و صلاحیت بیشتری برای کشاورزی دارند.

به گفته وی این مساله در صنعت هم صادق است به طوری که نباید آب شیرین رودخانه و زیرزمینی را صرف توسعه صنعت کرد و باید به بازچرخانی آب و استفاده از پساب‌ها برویم، این در حالیست که اکنون ساده‌ترین راه برگزیده‌اند.

قمشی افزود: مسئولان باید پاسخ دهند در این شرایط بحرانی کشور از نظر درآمدی و فروش نفت و شیوع بیماری کرونا، چرا این منابع مالی باید صرف پروژه‌های انتقال آب شود که نه تنها فایده‌ای برای کشور ندارد بلکه خسارت بار است.

وی افزود: افرادی در کشور برای پروژه های انتقال آب، مترصد فرصت‌هایی مثل اکنون هستند که بروز تنش و غیرفعال شدن مجلس شورای اسلامی، همه را از این طرح‌ها غافل کرده است.

وی با تاکید بر اینکه شاکله مدیریت منابع آب باید آمایش سرزمین باشد، اضافه کرد: طرح های انتقال آب هیچگونه توجیهی ندارد، چرا باید آب را با هزینه کلان به منطقه ای منتقل کنیم که مستعد توسعه کشاورزی و صنعت نیست.

قمشی ادامه داد: این سرزمین پیش از ویروس کرونا دچار ویروس گرفتگی مدیریت منابع آب شده و تبعات ابتلا به این ویروس، درگیری‌های اجتماعی و تنش‌های بین استانی خواهد بود.

گزارش از نادره وائلی زاده