جهان در یکی دو روز اخیر شاهد اتفاقی نادر در بازارهای اقتصادی و تجاری جهان بود. بازار نفت به عنوان یکی از پرجاذبه‌ترین عرصه‌های تجاری و سرمایه‌گذاری دچار افت شدید قیمت شد. تاریخی‌ترین افت قیمت برای نفت وست تگزاس اینترمیدیت مهمترین نفت تولیدی در آمریکا رخ داد به گونه‌ای که در هر چند دقیقه این کالا درصد قابل توجهی از ارزش خود را از دست می‌داد.
به نقل از رویترز، یورونیوز و بسیاری از رسانه‌های معتبر جهان قیمت نفت آمریکا بامداد روز سه‌شنبه به وقت تهران، منفی شد و حال تولیدکنندگان آمریکایی باید هزینه‌ای را برای تحویل دادن نفت به مشتریان خود بپردازند. در واقع آمریکا و دولت «دونالد ترامپ» که افتخار مهم وی تبدیل کردن این کشور به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان بود فاصله چندانی با ورشکستگی صنعت نفت ندارند زیرا نمی‌توانند برای نفت تولیدی خود مشتری پیدا کنند. اکنون بسیاری از تاسیسات اکتشاف، استخراج و تولید نفت که به طور عمده در لایه‌های رسوبی مشغول فعالیتند، سودآور نیستند و ادامه چند هفته‌ای این وضعیت موجب بسته‌شدن آن‌ها می‌شود.
حداقل در چند دهه اخیر مشاهده چنین روندی برای بهای نفت بی‌سابقه بوده است ضمن اینکه برای اولین بار در تاریخ است که قیمت نفت آمریکا منفی شده و تولیدکننده مجبور است برای ادامه تولید و خلاصی از انبارهای ذخیره‌ای که در حال سرریز شدن است، برای هر بشکه چند دلار به مشتری پرداخت کند.
این اتفاق در پی کاهش شدید تقاضای جهانی نفت به دلیل بحران شیوع بیماری کرونا رخ داده است. پرشدن ظرفیت خرید بنگاه‌های اقتصادی و نبود تقاضا از سوی کشورها برای پر کردن ذخایر استراتژیک در کنار رکود شدید صنایع مهمترین دلیل برای به حداقل رسیدن تقاضا در بخش‌های صنعتی و تجاری است. در خوشبینانه‌ترین حالت گفته می‌شود نسبت به چند ماه قبل حدود ۲۹ میلیون بشکه از تقاضای روزانه بازار کاسته شده است.
وضعیت به‌گونه‌ای است که حتی دلالان هم ظرفیت خالی را برای انبارکردن نفت ندارند. در این شرایط تقریبا کاربرد همه نفت‌کش‌های بزرگ هم به انبار تغییر کرده است. برآورد متخصصان و رسانه از وجود افزون بر ۱۶۰ میلیون بشکه نفت در داخل کشتی‌ها و روی آب‌های آزاد حکایت‌دارد. کشورها منتظرند اوضاع تغییر کند و برای نفت آن‌ها مشتری یافت شود.
اشباع بازار و زیان تولیدکنندگان
چنین بحران عمیقی البته برای برخی کارشناسان قابل پیش‌بینی بود زیرا هیچ یک از تولیدکنندگان تا زمانی که اوضاع بحرانی نشد، تمایلی را برای همکاری واقعی و جامع برای بهبود اوضاع نشان ندادند. پیامدهای ویروس کرونا و جنگ قیمتی که همه تولیدکنندگان در سرتاسر جهان به راه انداخته بودند، به نتیجه‌ای جز اشباع بازار منتهی نشد. چند روز قبل «اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا» در تحلیلی نوشت اقداماتی که تولیدکنندگان نفت انجام می‌دهند به معامله‌ای با قاعده حاصل جمع صفر تبدیل شده است که باعث باخت کامل یک طرف می‌شود. اکنون این شکست گریبان همه تولیدکننده‌های نفت را گرفته است.
طبق این تحلیل، اگرچه حدود ۱۰ روز قبل گفته شد اعضای اوپک و تولیدکنندگان غیرعضو این سازمان به توافقی برای کاهش تولید به میزان ۹.۷ میلیون بشکه در روز دست پیدا کرده‌اند و آمریکا همه تمام وزن سیاسی خود را برای فشار بر کشورهای تولیدکننده نفت جهت کاهش عرضه به کار بست اما کمتر از یک هفته بعد بحران در بازار نفت نمایان شد. زیرا مشخص شد که این کاهش تولید زودتر از ماه مه قابل دستیابی نیست.
«گروه بررسی اطلاعات انرژی» هم از انباشت حجم وسیعی از ذخایر نفت روی آب‌های آزاد به علت نبود تقاضا خبر داد. این حجم بزرگ جدای از نفتی است که در حال انتقال به خریداران است. درعمل همه نفت روی آب به نوعی حجم مازاد جهان به شمار می‌رود. گفته می‌شود تنها نفت‌کش‌های بزرگ عربستان سعودی حدود ۴۰ میلیون بشکه نفت را سرگردان روی آب دارند. بیشتر این کشتی‌ها به سمت آمریکا در حرکت بودند حال آنکه این کشور حتی برای نفت تولیدی خود هم مشتری ندارد. برخی کشتی‌های سعودی مسیر خود به سمت چین را تغییر داده‌اند زیرا به نظر می‌رسد این کشور هم توان جذب نفت بیشتر را ندارد. برخی از این کشتی‌ها سرعت حرکت خود را به شدت کاهش داده‌اند تا احتمالا در آینده نزدیک بحران بازار نفت فروکش کند.
به نوشته پژوهشکده «اندیشکده مرکز مطالعات راهبردی و استراتژیک»، هنوز نمی‌توان در مورد میزان ذخیره نفت با اطمینان سخن گفت زیرا در شفافیت و دقت کشورها در ارائه اطلاعات ابهام زیادی وجود دارد. میزان ذخایر استراتژیک کشورها خود لایه دیگری از پیچیدگی است. ظاهرا ژاپن و آمریکا آمار خود را ارسال کرده‌اند اما چین این کار را انجام نداده ضمن اینکه موسسه‌های برخی کشورها هم آمار نامعتبری را منتشر می‌کنند.
ورشکستگی در کمین صنعت نفت آمریکا
براساس برخی برآوردها ۳۰۰ میلیون بشکه در ماه مارس در بازار بدون استفاده باقی مانده بود و در ماه کنونی (آوریل) اوضاع بدتر هم شد. در حوزه مصارف شخصی، کرونا صدها میلیون نفر را خانه‌نشین کرده و مردم هم دیگر نیازی برای مصرف بنزین برای خودروها یا به حرکت در آوردن چرخ صنایع کوچک نمی‌بینند. در بازار نفت ایالات متحده به علت شرایط خاص کرونایی مصرف خودروهای شخصی و نیاز هواپیماها به بنزین تا ۷۰ درصد از ظرفیت پالایش را کم کرده است. تقریبا برای همه پالایشگاه انجام وظایف حتی با ۶۰ درصد ظرفیت تولید هم سخت است.
به اعتقاد تحلیلگران اگر تقاضای جهانی برای نفت در چند هفته آینده به اندازه کافی افزایش نیابد، در دسترس نبودن تاسیسات ذخیره‌سازی باعث بسته شدن بسیاری از تاسیسات مربوط به تولید و انبار می‌شود که نتیجه آن ورشکستگی این صنعت در آمریکا است. به اعتقاد تحلیلگران تولید نفت در آفریقا، آمریکای لاتین و روسیه به علت حادتر بودن وضعیت ذخیره‌سازی بحرانی‌تر است و احتمال دارد آسیب‌های بیشتری را متحمل شوند.
این بحران به اندازه‌ای جدی است که اندیشکده مرکز مطالعات راهبردی و استراتژیک آن را چالشی برای موجودیت نفت دانست و افزود هیچ خوش‌بینی به اثربخشی توافق اوپک پلاس هم نمی‌توان داشت.
طبق این تحلیل مشکل اکنون از افزایش تولید نیست بلکه این ظرفیت‌های مازاد است که بازار را به هم ریخته است. حتی اکنون برخی واگن‌های حمل سوخت، لوله‌های انتقال و هر امکاناتی که بتوان در آن مایعات را ذخیره کرد در حال پرشدن است. هر چه این تاسیسات پُر تر می‌شوند امکان حل سریع‌تر مساله سخت‌تر می‌شود. اگر شرایط جهان عادی شود این حجم از موجودی نفت باعث پائین ماندن قیمت نفت تا چند ماه می‌شوند اما پیش‌بینی دوران پس از آن هم معمای مهمی است.
به نظر می‌رسد رفع تدریجی محدودیت‌های قرنطینه در برخی کشورها و باز شدن درهای اقتصاد در کنار عادی شدن شرایط، بارقه‌هایی از امید را ایجاد کند با این‌حال هشدار خطرناک‌تری که برخی کارشناسان مطرح می‌کنند آن است که شیوع دوباره بیماری می‌تواند ویرانگر باشد. نبود شفافیت در مورد آینده وضعیتی پیچیده و بی‌ثبات را باعث می‌شود که اثرات آن بر هر نوع دیپلماسی بین المللی جهت تثبیت بازار نفت سایه افکنده است.
نظر شما