باران در بحث "آب مجازی" به دو نوع "آب آبی" و "آب سبز" تقسیم می‌شود، آب آبی، همان آب ناشی از بارندگی است که در منابع آب سطحی نظیر رودها و رودخانه‌ها جاری می‌شود و یا از طریق نفوذ در خاک به سفره‌های آب زیرزمینی می‌پیوندد، اما آب سبز مقدار رطوبت خاک در ناحیه غیراشباع خاک است.
این رطوبت ناشی از بارش باران و ذخیره آن در خاک است که گیاه می‌تواند از آن استفاده کند و از طریق تبخیر و تعرق به صورت مجدد به جو برمی‌گردد.
امروزه اهمیت آب سبز، چون آب حاصل از باران است و نیاز به هزینه‌های زیاد برای انتقال ندارد، در کشت دیم نمایان شده است و بیش از گذشته به آن توجه می‌شود.
کمبود آب شیرین یکی از مهم‌ترین مسائل دنیای امروز است، به گونه‌ای برخی گزارشهای بین‌المللی حاکی از آن است که بیش از یک میلیارد نفر از مردم جهان به آب سالم دسترسی ندارند و طبق گزارش سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، تقاضای جهانی آب تا سال ۲۰۵۰ حدود ۵۵ درصد افزایش می‌یابد.
اهمیت این مساله زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم جمعیت جهان سالانه به طور چشم‌گیری در حال افزایش است و این جمعیت نیاز به تامین غذا دارد و در مقیاس جهانی کشاورزی ۷۰درصد، صنعت ۲۰ درصد و شرب و بهداشت ۱۰درصد آب شیرین را مصرف می‌کنند.
پیش‌بینی شده است که تا سال ۲۰۳۰ در کشورهای در حال توسعه، بدون در نظر گرفتن اثرات تغییر اقلیم، مصرف آب آبیاری ۱۴ درصد افزایش می‌یابد.
ایران نیز با داشتن یک سوم بارش جهانی، یعنی سالانه حدود ۲۵۰ میلی‌متر، توزیع نشدن یکنواخت بارش در مناطق مختلف کشور، از سوی دیگر بارش در فصولی که کشاورزی انجام نمی‌شود و همچنین برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی، چند سالی است که با بحران کم‌آبی و خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند.
این در شرایطی است که بخش کشاورزی به عنوان تامین کننده مواد غذایی، عنوان پرمصرف‌ترین بخش را در مقایسه با صنعت و شرب یدک می‌کشد، بنابراین لازم است در چنین شرایطی با اتخاذ تدابیر مناسب بهره‌وری آب را افزایش داد.
اکنون برخی از کارشناسان عقیده دارند که ۹۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی چهارمحال و بختیاری با استفاده از آب سبز آبیاری می‌شوند
یکی از کشاورزان شهرستان فارسان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به کشت گندم، جو و سیب‌زمینی در زمین زراعی خود، اظهار داشت: گندمی که می‌کاریم به صورت دیم است و آب مورد نیاز آن از طریق آب باران تامین می‌شود و به مصرف دام می‌رسد، به همین دلیل از ارقام اصلاح‌شده استفاده نکرده‌ایم.
وی افزود:برای سیب‌زمینی از رقم اصلاح‌شده و زودرس استفاده می‌کنیم، که عملکرد خوبی دارند.
غلامرضا احمدی، با بیان اینکه چند سالی است برای آبیاری محصولات خود از سیستم آبیاری بارانی استفاده می‌کند، تصریح کرد: برای صرفه‌جویی در مصرف آب با چند نفر دیگر از کشاورزان به صورت یکپارچه، زمین‌های خود را به سیستم آبیاری بارانی مجهز کردیم ،که خوشبختانه بسیار هم راضی هستیم.
این کشاورز به آبدهی پایین چاه مورد استفاده برای آبیاری ۷۳ هکتار زمین اشاره کرد و گفت: پیشتر که از روش سنتی برای آبیاری استفاده می‌کردیم، به دلیل ناهموار بودن زمین و پستی و بلندی موجود در آن، آب به صورت یکسان همه جا پخش نمی‌شد، اما با راه‌اندازی سیستم بارانی این مشکل حل شده است و محصول برداشتی ما نیز بهتر و بیشتر شده است.
فروزنده، یکی دیگر از کشاورزان جونقانی که زمین خود را نیز مجهز به سیستم آبیاری بارانی کرده است، به خبرنگار ایرنا گفت: استفاده از سیستم آبیاری بارانی کار را برای ما خیلی راحت کرده است و محصول نیز کیفیت بیشتری دارد.
وی، با بیان اینکه چند سالی است که از گندم رقم پیشگام برای کشت استفاده می‌کنند، خاطر نشان کرد:گندم به صورت کشت پاییزه است و به دلیل استفاده از آب باران، فقط در مراحل آخر رشد گیاه ۲ یا ۳ آبیاری انجام می‌شود، اما عملکرد بسیار خوبی دارد به گونه‌ای که پیشتر که از گندم رقم کرمانشاهی استفاده می‌کردیم ،در هکتار به طور تقریبی ۵/۳ تن برداشت می‌کردیم، اما با این رقم جدید حدود ۵/۸ تن در هکتار برداشت می‌کنیم.
این کشاورز افزود: این رقم گندم از طریق مرکز خدمات کشاورزی در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد.
کشت گونه‌های گیاهی مقاوم به خشکی
یک فعال محیط زیست و کارشناس ارشد آب در پاسخ به خبرنگار ایرنا بیان کرد:متاسفانه به دلیل برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی شاهد، افت سطح آب سفره‌های زیرزمینی و شاهد کاهش آبدهی چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات هستیم و این موضوع تاثیر زیادی روی بخش کشاورزی داشته است.
فاطمه آتشخوار افرود: جایگزین شدن روش‌های آبیاری سنتی با سیستم‌های آبیاری تحت فشار تا حدودی عملکرد (راندمان) آبیاری را افزایش داده است، اما هنوز اشکالاتی وجود دارد.
وی تاکید کرد: هدف این بود که با کاربرد این سیستم‌ها آب کمتری مصرف شود، اما در عمل چیزی که اتفاق افتاد کاهش مصرف آب نبود بلکه افزایش سطح زیر کشت بود.
آتشخوار ادامه داد: اشکال دیگر این است که هیدرومدول آبیاری(مقدار دبی برای آبیاری یک واحد مساحت مزرعه)برای آبیاری بارانی ۶/۰ و برای آبیاری تیپ (نوارهای آبیاری قطره‌ای)۴/۰ لیتر بر ثانیه بر هکتار در نظر گرفته شده است ، که این اشتباه است، این ارقام برای آبیاری بارانی به دلیل تلفات آب و به دلایل مختلف از جمله باد حداقل یک تا ۲/۱ و برای آبیاری تیپ حدود ۸/۰ لیتر بر ثانیه بر هکتار حساب می‌شود.
این فعال محیط زیست، اشکال دیگر را مربوط به استفاده از سیستم‌های تلفیقی دانست و تصریح کرد: در سیستم‌های تلفیقی اساس سیستم بارانی است، ولی تبدیل‌هایی روی سیستم قرار می‌دهند تا اگر متقاضی خواست در آینده سیستم را به تیپ تبدیل کند این ایجاد مشکل می‌کند، چون در این صورت گیاه با نیاز آبی بالا، مثل چغندرقند و ذرت را به منطقه غالب می‌کنیم.
وی با بیان اینکه بهترین حالت برای بحران کم آبی استفاده از ارقامی است که زودرس باشند و با تعداد آبیاری کمتر به محصول برسند، خاطر نشان کرد: استفاده از گیاهانی که مقاوم به خشکی باشند و نیاز آبی کمتری داشته باشند، راهکاری دیگر برای مقابله با این مشکل است.
آتشخوار ادامه داد: کشت گلخانه‌ای به دلیل مصرف کمتر آب و تولید بیشتر در واحد سطح نیز می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
کشاورزان ارقام کم مصرف محصولات زراعی را انتخاب کنند
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری به خبرنگار ایرنا گفت: محققان این مرکز برای افزایش بهره‌وری آب، تکنیک‌ها و شیوه‌های مختلف آبیاری که منجر به مصرف کمتر آب و عملکرد بیشتر گیاه شود، را مورد بررسی قرار می‌دهند.
حسن جهانبازی بیان کرد: معرفی ارقام زراعی و باغی جدید با توجه به شرایط اقلیمی استان، نیاز آبی کم و داشتن طول دوره رویش کوتاه‌تر پس از بررسی و پژوهش توسط این مرکز به جهادکشاورزی انجام می‌شود.
وی، با بیان اینکه مرکز تحقیقات کشاورزی مرتب اطلاعات و نتایج طرح‌های تحقیقاتی خود را در اختیار کارشناسان مربوطه قرار می‌دهد، تصریح کرد: توصیه به کشاورزان این است که برای انتخاب ارقام محصولی که قصد کشت آن را دارند، از مشاوره کارشناسان و مروجین جهادکشاورزی و کارشناسان پهنه که در منطقه آنها حضور دارند، استفاده کنند تا بتوانند ارقام زراعی را انتخاب کنند که مناسب منطقه آنها باشد.
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری خاطر نشان کرد:تکنیک‌های آبخیزداری و سامانه سطوح آبگیر برای جمع‌آوری آب که بتواند آب مورد نیاز گونه‌های درختی را در طول دوره رویش آنها تامین کند، از کارهای جدیدی است که توسط این مرکز برای کمک و مقابله با کم آبی در بخش کشاورزی در حال انجام است.
جهانبازی، به ضرورت تعیین نیاز آبی گیاهان اشاره و بیان کرد: از سال گذشته تحقیقاتی را برای تعیین نیاز آبی برخی گونه‌های باغی و محصولات زراعی برای استانهای چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد آغاز کرده‌ایم، علاوه بر اینکه نیاز آبی برخی محصولات نیز پیش از این در قالب طرح تحقیقاتی مشخص و اعلام شده است.
استفاده از آب سبز در ۹۰ هزار هکتار از اراضی استان
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اقدامات این سازمان برای مقابله با کم آبی در بخش کشاورزی، بیان کرد: یکی از برنامه‌های استان کشت گیاهان کم آب‌بَر و استفاده از ارقام زودرس و میان رس است، به گونه‌ای که در همه کشت‌های بهاره، استفاده از اراقام زودرس و میان‌رس در دستورکار قرار دارد.
حمیدرضا دانش در گفت و گو با ایرنا افزود: بیش از ۷۵ درصد بذری که برای ذرت و چغندرقند توزیع می‌کنیم، از نوع میان‌رس و زودرس است، علاوه بر اینکه در مورد سیب زمینی نیز بذری که وارد کشور می‌شود از نوع زودرس است، به عنوان مثال بذر وارداتی سیب زمینی رقم "بورن" به عنوان یک رقم زودرس ظرف مدت ۳ ماه دوره رشد را کامل می‌کند و عملکرد قابل ملاحظه‌ای نیز دارد.
وی، با توصیه به استفاده از کشت‌های پاییزه برای بهره‌گیری از آب سبز ، تصریح کرد: منشا آب سبز همان بارندگی است و کشاورزی دیم به طور عمده از آب سبز استفاده می‌کند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: ۹۰ هزار هکتار از اراضی استان زیر کشت پاییزه است که بیشتر از آب سبز استفاده می‌کنند و به صورت تقریبی ۳۰ هزار هکتار از اراضی تحت کشت‌هایی هستند، که آب بیشتری مصرف می‌کنند که در آنها هم از اراقام زودرس و میان رس استفاده شده است.
دانش، با تاکید بر استفاده از اراقام زودرس و میان‌رس برای کشت بهاره محصولات زراعی، خاطر نشان کرد: کشت گیاهان دارویی و مقاوم به خشکی مانند موسیر، زعفران و گُل‌محمدی از دیگر برنامه‌های ما در کنار بهره‌گیری از ارقام کم آب‌بَر و ارقامی با دوره رشد کوتاه است که در کوتاهترین زمان دوره رشدشان را کامل کنند.
وی، استفاده از سیستم‌های تحت فشار را یکی دیگر از اقدامات این سازمان در راستای بهبود مصرف آب عنوان کرد و گفت: سال گذشته ۳ هزار و ۵۵ هکتار از اراضی استان مجهز به سامانه‌های نوین آبیاری شدند و یک هزار و ۹۴۵ هکتار نیز در حال اجرا است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با اشاره به سیاست‌های تشویقی که برای کشاورزان در راستای استفاده از سیستم‌های نوین یا محصولات زودرس و کم آب‌بر به کار می‌رود، ادامه داد: ۸۰ درصد اعتبارات لازم برای اجرای سیستم‌های نوین آبیاری از محل اعتبارات بلاعوض تامین می‌شود، همچنین نهاده‌هایی مانند سِم و کُود بین کشاورزانی که از برنامه‌های ما استفاده کنند، توزیع می‌شود.
دانش، به ممنوعیت کشت برنج اشاره و تصریح کرد: مقرر شده است امسال از سوی وزارتخانه الگوی کشت تکمیل و به استان‌ها ابلاغ شود.
وی، با تاکید بر اینکه برنامه اصلی جهادکشاورزی همان استفاده از محصولات کم آب‌بَر و استفاده از آب سبز است، ادامه داد: استفاده از کشت نشایی روش دیگری در راستای مقابله با کم آبی است، اکنون در استان تمام کشت پیاز ما به صورت نشایی است که حداقل ۴ بار آبیاری کمتری نیاز دارد برای چغندرقند نیز این کار را آغاز کرده‌ایم، به کشاورزان توصیه می‌کنیم اگر کشت نشایی چغندرقند را انجام دهند برای هر هکتار ۳ میلیون تومان کمک بلاعوض به آنها داده می‌شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری بیان کرد: محصولات راهبردی(استراتژیک) مانند توسعه کشت‌های گلخانه‌ای یکی دیگر از راهکارهای این سازمان است،چرا که این امر علاوه بر ایجاد اشتغال سبب کاهش نیاز به منابع آبی نیز می‌شود، گلخانه‌ها به طور تقریبی یک دهم نیاز معمولی آب مصرف می‌کنند و ۱۰ برابر در مقایسه با سطح معمولی محصول بیشتری تولید می‌شود.
دانش یادآور شد: گلخانه بیشتر برای گیاهانی که صرفه اقتصادی دارند استفاده می‌شود، مانند سبزی و صیفی و گل شاخه‌بُریده، ولی اهمیت این مساله تا جایی است که در دنیا حتی یک قسمتی از باغات هم زیر گلخانه‌ها رفته‌اند، ولی در استان خیلی کشاورزان دنبال کشت درخت در گلخانه نیستند و بیشتر همان سبزی و صیفی و گل شاخه بریده استفاده می‌شود.
وی،با بیان اینکه به منظور حمایت و حفاظت از کاربری کشاورزی اراضی خرد و بهره‌برداری اقتصادی از آنها تعداد ۲۰۰ فقره پروانه تاسیس برای متقاضیان گلخانه‌های کوچک مقیاس صادر شده است، افزود: در حال حاضر تعداد ۳۰ فقره پروانه تاسیس گلخانه به مساحت ۱۱۰ هکتار توسط شرکت شهرک‌های کشاورزی صادر شده است.
مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری نیز در خصوص خرید محصولات کشاورزی بیان کرد: بحث خرید تضمینی را دولت برای محصولات راهبردی انجام می‌دهد و برای بقیه محصولات دولت فقط در زمینه تسهیل و هدایت نقش دارد و مابقی آن را خود متقاضی باید پیگیری کند.
ابراهیم شیرانی خاطر نشان کرد: محصولاتی مانند چغندرقند، کلزا، گندم و جو قیمت مشخصی دارند و از طریق خرید تضمینی امکان خرید آنها وجود دارد.
وی تاکید کرد: برای برخی محصولات مانند سیب زمینی یا پیاز، دولت یک حد مصرف را پیش‌بینی و به کشاورز گفته می‌شود، که تا این حد کشت کند، اگر کشاورز مازاد کشت کند و قیمت محصول پایین آید دولت هیچ تضمینی برای خرید آن ندارد.
به گزارش ایرنا، اگر چه اقدامات موثری برای افزایش بهره‌وری آب در بخش کشاورزی در کشور انجام شده است، اما باید توجه داشت که کشاورزی به عنوان پرمصرف‌ترین بخش آب کشور نیازمند نگاه صحیح و برنامه‌ریزی اصولی و دقیق برای مصرف صحیح آب و افزایش راندمان آبیاری و بهره‌وری آب است.
اگر قرار است برخی محصولات جایگزین محصولاتی با مصرف بالای آب شوند باید دولت آمادگی جبران و اعطای مابه‌التفاوت کاهش درآمد به کشاورزان را داشته باشد.
از سوی دیگر با توسعه کشت دیم به عنوان یک راهبرد جهت استفاده صحیح از نزولات جوی می‌توان بهره‌وری آب را افزایش داد و از بارانی که شاید به صورت رواناب از دسترس خارج می‌شود برای تولید محصولات غذا استفاده کرد.
چهارمحال و بختیاری دارای بیش از ۶۶ هزار بهره بردار در بخش کشاورزی است و سالانه نزدیک به یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن انواع محصولات کشاورزی در این استان تولید می‌شود.
نظر شما