زباله؛ بلای جان محیط زیست و بهداشت اردبیل

این فیلم به تازگی در فضای مجازی منتشر شده و نشانگر عمق  فاجعه‌ای است که دپو و دفن غیراصولی پسماند شهری در طبیعت ایجاد و یا در حال ایجاد کردن می‌باشد، پیش از این نیز تصاویر طبیعت این روستا که در آن پسماندهای بیمارستانی به جای محل دپوی زباله در دامن طبیعت رها شده، خبرساز شده بود.

همزمان با این فیلم، تصاویری از دپوی زباله‌ها در محیط شهری و درست مقابل درب خانه‌های شهروندان در محله گلمغان اردبیل در فضای مجازی در حال نشر می‌باشد، تصاویر اقلام بهداشتی مورد مصرف در روزگار کرونا از ماسک گرفته تا گان و دستکش در محیط‌های شهری و بیرون شهری نیز که به تعداد زیاد هر روز در گوشی‌های تلفنی قابل مشاهده است.  

اما قصه تولید و توزیع و انهدام زباله در استان اردبیل قصه پرغصه و سابقه‌داری است، از سال‌ها پیش معضل پسماند در مناطق مختلف این استان وجود داشته و اکنون نیز با افزوده شدن تولید این محصول که در بسیاری از کشورها بواسطه فرآوری علمی و منفعت‌های اقتصادی به طلای کثیف مشهور شده به معضل و دغدغه‌ای جدی برای بهداشت و سلامت زیست محیطی منطقه تبدیل شده است.  

سالیان سال است که جمع‌آوری ، تفکیک و دفن زباله در استان اردبیل به صورت سنتی صورت گرفته و خبری از مکانیزه شدن و ایجاد صنایع جانبی و تبدیلی آن نبوده و این امر همچنان مخاطرات زیست محیطی را در استان بویژه مرکز آن تشدید می‌کند.

همین چند هفته قبل بود که  محیط زیست اردبیل از اخطار زیست محیطی به خاطر دفن غیراصولی پسماند شهر اردبیل و ورود دستگاه قضایی به موضوع خبر داد.

فاضل عبدی، سرپرست اداره حفاظت محیط زیست شهرستان اردبیل گفت: بر اساس اعلام مسوولان قضایی استان، شهرداری اردبیل موظف به دفن اصولی پسماندها شده است.

وی اظهارداشت: این اداره موضوع نظارت بر پسماندهای عفونی در محل دفع زباله شهری اردبیل را طبق شیوه‌نامه‌های ابلاغی سازمان مرکزی در کارگروه مدیریت پسماند قرار داده است.

وی افزود: ۲ اخطاریه زیست محیطی در خصوص انجام مدیریت صحیح و اصولی پسماندها بویژه پسماندهای عفونی به سازمان مدیریت پسماند شهرداری اردبیل صادر شده است.

عبدی گفت: پیرو این اخطاریه‌ها و پیگیری موضوع از سوی فرماندار اردبیل به عنوان رییس کارگروه مدیریت پسماند و ورود مقام قضایی به موضوع، شهرداری اردبیل موظف به دفن اصولی پسماندها و پاکسازی محل شده است.

روش دفن زباله در اردبیل اصولی نیست

فرزاد قلندری ،معاون امور عمرانی استاندار اردبیل در این باره به ایرنا گفت: با توجه به توسعه شهر و افزایش جمعیت، دفن زباله و پسماند در این شهر قابل قبول نبوده و شهرداری باید برای دفن و تفکیک پسماند بصورت اصولی اقدام کند.

وی افزود: موضوع محیط زیست برای مسوولان کشوری و استانی یک موضوع حیاتی و مهم است و دفن زباله در شهرستان‌ها و روستاهای استان باید بصورت علمی صورت گیرد.

قلندری با بیان اینکه نیاز است در زمینه دفن زباله از استان‌های موفق الگوبرداری کنیم، گفت: سرانه تولید زباله در استان نسبت به سرانه کشوری بالاست و وضعیت مطلوبی ندارد.

وی همچنین با بیان اینکه تفکیک زباله خشک و تر می‌تواند آورده خوبی برای شهرداری‌ها داشته باشد، اظهارداشت: با مکان‌یابی مناسب و دعوت از سرمایه‌گذار برای تفکیک زباله و حتی تولید برق از زباله می‌توان تهدیدات زیست محیطی را کاهش داد.

وی افزود: شیرابه پسماندها نباید در آلودگی آب‌های زیر زمینی تاثیر بگذارند و محل دفن آنها دست کم باید در پایین دست و بدون معارض انتخاب شود.

دفع پسماند در استان اردبیل مشکل‌ساز شده است

سعید شهند، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل نیز گفت: در اکثر شهرها مشکل دفع اصولی و با قواعد زیست محیطی پسماند وجود داشته و می‌بایست برطرف شود.

وی افزود: در رایزنی با اکثر شهرداری‌های استان درصدد چاره‌جویی در این زمینه هستیم تا از به هم ریختگی در انباشت و دفع زباله‌ها و پسماندهای شهری جلوگیری شده و محیط زیست استان اردبیل بیشتر از این صدمه نبیند.

شهند اضافه‌کرد: اداره کل محیط زیست استان اردبیل روی موضوعات پسماند، فاضلاب شهری و همچنین انتشار بوی نامطبوع و گرد و غبار با حساسیت ورود کارشناسی و تخصصی داشته تا به تدریج آسیب‌ها و دغدغه‌ها در این زمینه رفع شود.

او گفت: در کنار این امر با همکاری آب و فاضلاب شهری و روستایی تلاش بر این است تا ایستگاه‌ها و محل پایش فاضلاب مورد توجه قرار بگیرد تا ورود فاضلاب خطرات زیست محیطی و آلودگی‌های پیرامون شهرها و روستاها را تهدید نکند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل گفت: وضعیت فعلی دفن پسماند شهرستان اردبیل مورد تایید این اداره کل نیست و باید اقدام لازم برای رفع این مشکل انجام شود.

شهند اظهارداشت: با توجه به حساسیت موضوع و سلامت عمومی شهروندان در مدیریت پسماند نظارت بر نحوه دفع پسماندها و لزوم رعایت الزامات و ضوابط زیست محیطی در خصوص دفن پسماند مورد توجه قرار گرفته است.

وی با اشاره به اینکه مواردی جهت اجرا به سازمان مدیریت پسماند شهرداری اردبیل ابلاغ شده ، افزود: از سازمان مدیریت پسماند شهرداری اردبیل خواسته شده طی زمان‌بندی مشخص نسبت به رفع ایرادات و رعایت ضوابط نسبت به دفن پسماند اقدام کند.

مدیریت پسماند چالش اصلی شهرداری‌های استان اردبیل است

جواد زنجانی، مدیرکل دفتر امور شهری و شوراها استانداری اردبیل هم گفت: مدیریت پسماند چالش اصلی شهرداری‌های این استان است و اغلب شهرها در این زمینه با مشکلاتی مواجه هستند.

وی افزود: رعایت ضوابط زیست محیطی و اصول دفع و دفن زباله از الزامات است و این موضوع از طریق کارگروه مدیریت پسماند استان و تعامل و هماهنگی با مقامات عالی استانی تا حصول نتیجه نهایی پیگیری خواهد شد.

چه باید کرد؟

موضوع تولید پسماند از سال‌ها قبل برای بسیاری از کشورها مساله بغرنج و پیچیده‌ای بود و برای بسیاری نیز همچنان مشکل‌ساز است ، تعداد زیادی از دولت‌ها با ایجاد صنایع تبدیلی تهدید پسماندها را به فرصت اشتغال و درآمدزایی تبدیل کردند و بسیاری هم هنوز  درگیر چگونگی دفن سنتی زباله‌های تولیدی بوده و هر روز با طبیعت و مردم خود درگیر هستند.

آمارها حکایت از آن دارد که در جهان روزانه به‌طور متوسط بیش از ۵.۳‌ میلیون تن زباله تولید می‌شود، آلمانی‌ها با ۹۰‌ هزار تن یکی از کشورهای رکوددار در تولید زباله هستند اما ۸۰‌ درصد این زباله‌ها بازیافت می‌شوند، این در حالی است که ایران تنها پنج درصد از ۴۰‌ هزار تن زباله تولیدی‌ خود را روزانه بازیافت می‌کند و ۹۵‌ درصد آن راهی طبیعت و کوه و دشت می‌شود.

مدیریت پسماند یکی از ضروری‌ترین محورهای توسعه پایدار محسوب می‌گردد. تولید انواع پسماند در زندگی انسان‌ها امری اجتناب‌ناپذیر بوده و عدم توجه کافی به این موضوع می‌تواند تاثیر زیادی در تخریب محیط زیست و طبیعت داشته باشد، مدیریت پسماند به عواملی همچون تولید،جمع‌آوری، حمل و نقل، دفع و بازیافت آن بستگی دارد بنابراین محدوده مدیریت این مقوله بسیار وسیع و متغیر است.

پیمان طهماسبی ،کارشناس محیط زیست در این باره گفت: توسعه جوامع، مصرف‌گرایی و گسترش شهرنشینی، سبب افزایش بی‌رویه تولید پسماند در سراسر جهان شده که این امر علاوه بر تخریب محیط زیست، جان میلیون‌ها موجود زنده این سیاره را نیز به مخاطره انداخته است.

وی افزود: جمعیت شهرنشین دنیا رو به افزایش است و استفاده بی‌حد و حصر از منابع طبیعی، میزان تولید پسماند را چندین برابر کرده ، در این شرایط توجه به شیوه‌های محدودسازی تولید پسماند به ویژه در سطح خانگی از مهم‌ترین عواملی است که رعایت آن‌ها، اولین قدم در مسیر مدیریت پسماند و بهبود وضعیت محیط زیست خواهد بود.

طهماسبی بیان‌کرد: از آن‌جا که مدیریت پسماند یکی از ضرورتی‌ترین محورهای توسعه پایدار محسوب می‌شود، لذا ‌می‌توان با آموزش شهروندان و اجرای راهکارهای کاهش تولید پسماند به این مهم دست یافت.

وی گفت: محیط زیست سالم همواره یکی از نیازهای اساسی بشر در طول زندگی محسوب می‌شود. گسترش جوامع شهری در عصر کنونی، نیاز ما را به مدیریت پسماند ، چندین برابر کرده است و این امر جز با مشارکت و همکاری همه شهروندان جامعه میسر نخواهد شد.

طهماسبی اظهارداشت: بی‌توجهی به کاهش تولید پسماند، کاهش رطوبت پسماندهای تر و تفکیک از مبداء مهم‌ترین عوامل رشد چشمگیر حجم پسماندهای جمع‌آوری شده و مشکلات زیست محیطی ناشی از آن طی سال‌های اخیر است.

وی ادامه‌داد: دفن پسماند در زمین علاوه بر اشغال فضای زیاد، موجب آلودگی هوا، آب و خاک می‌شود. بازیابی و بازیافت پسماندهای دفن شده در این مراکز بزرگ دفن به سختی امکان‌پذیر است. باید توجه داشت که مراکز دفن غیراصولی، بزرگ‌ترین عامل تشدید گرمایش زمین در حوزه پسماند و از مناطق تخریب شده روی زمین بشمار می‌روند.

  تولید زیاد زباله در اردبیل  و ضرورت فرهنگ‌سازی در این زمینه 

هم‌اکنون سرانه تولید پسماند در استان اردبیل بیشتر از میانگین کشوری است ، سرانه تولید پسماند در کشور حدود ۲۵۶ کیلوگرم برای هر نفر در سال می‌باشد در حالی که این رقم در استان برای هر نفر در سال ۲۷۵ کیلوگرم بوده و در این میان وضعیت در شهر اردبیل مرکز استان نگران‌کننده‌تر نیز می‌باشد.

 حمید لطف‌اللهیان ،شهردار اردبیل با تاکید بر لزوم مدیریت پسماند و فرهنگ‌سازی کاهش تولید زباله در این شهر گفت: هر اردبیلی روزانه ۷۰۰ گرم زباله تولید می‌کند، روزانه ۳۵۰ تن و سالانه ۱۳۰ هزار تن زباله در اردبیل تولید شده و جمع‌آوری این حجم از زباله کار سختی است.

وی اضافه‌کرد: کاهش تولید زباله هزینه هنگفت امور پسماند می‌تواند صرف توسعه شهر شود، کاهش تولید زباله اولین گام در مدیریت پسماند است .

لطف‌اللهیان افزود: پسماندها بعنوان یک تهدید محیط زیستی است و کاهش آن بعنوان یک راهکار اساسی و مهم که می‌تواند جنبه پیشگیری از بروز مشکلات باشد نیاز به فرهنگ‌سازی همگانی و توجه ویژه شهروندان دارد.

در این میان کارشناسان برای مقابله با تهدید زیست محیطی زباله، راهکار اصلی را  کاهش تولید پسماند، کاهش حجم پسماندهای خشک مثل فشرده‌سازی انواع بطری‌ها، شانه تخم‌مرغ، قوطی کنسرو، ظروف لبنیات و بسته‌بندی‌های خوراکی، آگاهی از فواید و عواید روش‌های کاهش تولید پسماند برای حفاظت از محیط زیست و سلامتی بشر، کاهش تولید پسماند و تفکیک از مبداء ،خرید به اندازه اقلام مصرفی ، راه‌اندازی واحدهای فرآوری بهداشتی و صنعتی سبزی و صیفی‌جات ثابت،پرهیز از خرید نان بیش از حد نیاز مصرفی،عدم استفاده از ظروف، سفره‌ها و لوازم یکبار مصرف،جایگزینی لوح‌های فشرده(CD وDVD) با فلش مموری‌ها و حافظه‌های جانبی ، تعمیر وسایل خراب‌شده به جای دورانداختن آن‌ها و خرید لوازم جدید،جایگزینی کاغذ کادو با کیسه‌های پارچه‌ای زینتی، عدم دریافت رسید از خودپردازهای بانکی و استفاده از خدمات الکترونیکی بانک‌ها، ادارات، سازمان‌ها یا موسسات را پیشنهاد می‌کنند.

به گفته آنها ، در کنار این موارد  که به نوعی نیاز به فرهنگ‌سازی و تغییر رفتار شهروندی مربوط می‌شود دولت‌ها نیز در سطح کلان می‌بایست اقدام به اقدامات اساسی از جمله ایجاد صنایع تبدیلی در حوزه پسماند ، استفاده از فناوری نوین و دانش‌بنیان در این حوزه ، پیاده‌سازی مدیریت واحد و نوین پسماند و انجام کار پژوهشی از سوی مجامع علمی و دانشگاهی کنند.