شیون نماد حیات وحش اصفهان از تهدید و تصرف تا خشونت

نماد حیات جانوری اصفهان قوچی است که خاص ناحیه مرکزی ایران و اصفهان است. پناهگاه حیات وحش و پارک ملی قمیشلو، پناهگاه حیات وحش موته و کلاه قاضی از زیستگاه های شاخص این گونه جانوری هستند. وضعیت جمعیتی این گونه در کلاه قاضی نگران کننده است اما در قمیشلو و موته شرایط بهتر است؛ گرچه در یک دهه گذشته جاده و توسعه صنایع این نواحی را با تهدیدهای جدی روبه‌رو کرده است.

از قوچ اصفهان و کوشش‌هایی که نشد

نماد جانوری می‌تواند در توجه بیشتر و آگاهی بخشی عمومی نقش پررنگی داشته باشد. در بسیاری از موارد نمادجانوری شهرها با همین انگیزه یعنی حفاظت هرچه بیشتر گونه‌های در معرض خطر انتخاب شده‌اند. قوچ و میشی که مشهور به نام اصفهان است در فهرست گونه‌های آسیب پذیر بوده و سازمان حفاظت محیط زیست آن را نماد حیات جانوری این استان اعلام کرده است.

اما آن طور که کنشگران محیط زیست و حتی مسئولان سازمان محیط زیست می‌گویند جدیت و کوشش شایسته‌ای برای معرفی این نماد جانوری استان اصفهان نبوده؛ امری که می‌تواند به آگاهی‌بخشی و حفاظت قوچ اصفهان کمک بزرگی باشد.

این در حالی است که توسعه صنایع، جاده‌ها و عبور کابل‎های فشار قوی برق در کنار خشکسالی، تهدیدهای جدی برای زیستگاه های جانوری و خصوصا قوچ اصفهان بوده و استفاده از نماد جانوری اصفهان در رویدادهای ورزشی و فرهنگی دست‌کم می‌توانست تلنگری باشد به سازمان‌ها و نهادهایی که در عمل توان و قدرت‌شان بر محیط زیست می‌چربد و در بیشتر موارد آن را قربانی منافع و مقاصدی می‌کنند که بعضا حتی در پوشش منافع ملی به تخریب و تهدید زیست بوم‌های این سرزمین می‌انجامد.

مناطق صنعتی، هر روز در حال نزدیک شدن به پارک ملی قمیشلو

مرتضی جوهری، رییس اداره پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو در گفت و گو با ایرنا از پیشروی جاده‌ها و مناطق صنعتی گفت که هر روز در حال نزدیک شدن به قمیشلو هستند؛ خطری که با محاصره این منطقه و ادامه روند خشکسالی‌ ها می‌تواند در آینده تیر خلاصی باشد بر پیکر یکی از زیستگاه‌های مهم  حیات جانوری اصفهان.

قوچ و میش اصفهان در تپه ماهورها و دامنه کوه‌ها بیشتر دیده می‌شوند؛ جایی که در  محاصره مناطق صنعتی و معادن می‌تواند آسیب‌های بزرگی برای جمعیت این گونه جانوری را در پی داشته باشد. جوهری درباره این تهدیدها به ایرنا گفت: در ۱۰ سال گذشته شهرک صنعتی بزرگ اصفهان در نزدیک پناهگاه حیات وحش قمیشلو شروع به کار و پیشروی کرده که وسعت خیلی زیادی دارد و قسمتی از این منطقه را گرفته است.

وی در ادامه افزود: جاده شهید کاظمی که از پلیس‌راه مورچه خورت به نجف‌آباد کشیده شده، به طور تقریبی بخش‌هایی از قمیشلو را به ۲ قسمت تقسیم کرده، گرچه ما ۲ طرف را حفاظت می‌کنیم اما این جاده به طور قطع خطرات جدی برای حیات وحش داشته است. زمانی که ماشین‌های عبوری می‌گذرند، حیات وحش منطقه را  با خطر شکار و از همه مهم‌تر برخورد و تلفات روبه‌رو می‌کند.

جوهری هم‌چنین اشاره کرد به دکل‌های فشار قوی اداره برق که همیشه با نام طرح‌های ملی از منطقه قمیشلو عبور داده شده‌اند و زندگی و جمعیت حیات وحش این پناهگاه  را تحت تاثیر قرار داده است.

تاوانی که محیط زیست برای منافع ملی می‌دهد

رییس اداره پارک ملی قمیشلو در پاسخ به این سوال که چرا سازمان حفاظت محیط زیست در این سال‌ها در مقابل دست اندازی‌ها کوتاه آمده گفت: یکسری از طرح‌ها ملی هستند و ما آنقدرها نمی‌توانیم  مانع‌شان باشیم. اگر بخواهیم جلوی عبور کابل فشار قوی را بگیریم که یک شهرستان را برق‌رسانی می‌کند، هزینه‌های ملی بالاتر می‌رود.

وی اما بر این باور است که در سالهای اخیر شرایط به نسبت بهتر شده و نهادها بیشتر از پیش به محیط زیست احترام می‌گذارند. جوهری در ادامه گفت: تلاش می‌کنیم این مشکلات حل شود و حداقل این وسعتی را که از قمیشلو داریم از دست ندهیم و روز به روز کوچک‌تر نشود.

جوهری با اشاره به بارندگی‌های اخیر به ایرنا گفت: در چند سال اخیر به خاطر حفاظت خوبی که انجام شد و به دلیل  بارندگی‌هایی که داشتیم از لحاظ گونه قوچ و میش، منطقه قمیشلو وضعیت خوبی دارد؛ اما بزرگترین خطری که می‌تواند کل حیات وحش را تهدید کند خشکسالی و پیشروی مناطق صنعتی است که این مشکلات را در چند سال اخیر داشته‌ایم.

نمادجانوری اصفهان از حرف تا عمل

حسین اکبری معاون نظارت و پایش اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان  معتقد است حفاظت و پراکنش زیرگونه قوچ اصفهان در زیستگاه‌های این استان وضعیت خوبی دارد، نژاد خالص و اصیل قوچ و میش اصفهان به صورت تیپیک(رایج و معمول) در منطقه قمیشلو و موته دیده می‌شود و همین قوچ و میش اصفهان با توجه به گستردگی استان می‌تواند با قوچ و میش استان‌های هم‌جوار دچار هیبرید( مخلوط و دو رگه) شود و نژادهای مختلفی از قوچ را در استان داشته باشیم.

اشاره معاونت نظارت و پایش به تشکیل هیبریدها در محیط طبیعی است که می‌تواند به تنوع ژنتیکی کمک کند نه در محیط‌های بسته که می‌تواند آسیبی برای قوچ و میش اصفهان محسوب شود.

قوش و میش ارمنی در شمال شرقی، قوش و میش اوریال در شمال‌غربی ، قوچ اصفهان در مرکز و قوچ لارستان در جنوب ایران چهار زیرگونه اصلی قوچ های ایران هستند. اصفهان قوچ شاخص خود را دارد، قوچی که شاخ‌های برگشته و یک نشان زینی شکل و سفید رنگ دارد و حالا چند سالی ست که به پیشنهاد دوستداران محیط زیست از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان نماد حیات جانوری استان اصفهان برگزیده شده است. 

اکبری در این ‌باره به ایرنا گفت: از نماد جانوری اصفهان می‌توان در رویدادهای گردشگری، ورزشی و فرهنگی استفاده و توجه بیشتری کرد؛ همکاری‌هایی هم در این زمینه بوده اما آن طور که شایسته نماد حیات وحش اصفهان باید باشد نبوده است.

تهیه سردیس  قوچ اصفهان  برای اهدا به برگزیدگان رویدادهای محیط زیستی، صنایع سبز و فعالان محیط زیست، استفاده از طرح قوچ اصفهان برای درج در لباس تیم‌های فوتبال نوجوانان از اقداماتی بوده که برای معرفی نماد حیات جانوری اصفهان انجام شده است.

اکبری یادآور شد: معرفی حیات وحش جانوری اصفهان نیاز به تلاش‌های بیشتری دارد و می‌کوشیم  با جلسات و مراوداتی که با سازمان‌ها داریم این نماد را در رویدادهای ورزشی و فرهنگی بیشتر معرفی کنیم تا بتوانیم مشارکت عمومی را در حفظ تنوع زیستی ارزشمند اصفهان جلب کنیم.

سازمان حفاظت محیط زیست آستین‌ها را بالا بزند

آن طور که هم فعالان محیط زیست و حتی معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان به ایرنا گفته اند تا کنون لوگویی ثابت،شناخته شده و فراگیر برای نماد جانوری اصفهان طرای نشده است، لوگویی که به گفته حشمت الله انتخابی کنشگر محیط زیست اصفهان می‌تواند از سوی سازمان حفاظت محیط زیست در میان گرافیست‌ها به مسابقه گذاشته شود واین  نماد گرافیکی به برندی ثابت و شناخته شده ای برای حیات جانوری اصفهان تبدیل شود.

انتخابی  در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: قوچ اصفهان، پیش از آنکه به عنوان نماد جانوری اصفهان معرفی شود، با پسوند نام اصفهان شناخته شده بود.وقتی این گونه به عنوان نماد جانوری اصفهان پیشنهاد شد، سازمان حفاظت محیط زیست برای خیلی از استان‌ها نماد جانوری مشخص کرد اما در واقع برای هیچ کدام از نمادهای جانوری استان‌ها بیشتر از این کار نشد.

 عضو انجمن دوستداران اصفهان با تاکید بر اینکه باید از قوچ اصفهان نماد گرافیکی ثابتی تهیه شود افزود: تهیه این نماد گرافیکی و نام‌نوشت ثابت وظیفه سازمان محیط زیست است که باید برای تمام استان‌ها و با مسابقه بین گرافیست‌ها معرفی شوند.

به گفته انتخابی نام‌نوشت و طرح گرافیکی باید شکل واحد و یکسانی داشته باشد تا بتواند به برند ثابتی برای حیات وحش اصفهان و معرفی آن تبدیل شود.

پیشتر اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست (IUCN) زیرگونه قوچ اصفهان را در فهرست گونه‌های آسیب‌پذیرقرار داده بود. انتخابی  با اشاره به  بالا رفتن آسیب‌پذیری پستانداران، گونه های جانوری و حتی گوشت خواران در ۵۰ سال اخیر ایران ، به نسبت شرایط حفاظت قوچ و میش اصفهان را وضعیت قابل قبولی دانست اما این نکته را هم اضافه کرد که وقتی می‌گویند گونه‌ای هنوز آسیب‌پذیر است یعنی اینکه اگر روند کاهش جمعیت آن ادامه پیدا کند، امکان زاد و ولد سالم از بین می‌رود و به طور طبیعی در فهرست گونه‌های در معرض خطر انقراض قرار می‌گیرند. 

وی معتقد است هیبریدهایی که از قوچ اصفهان با قوچ ارمنی و قوچ اوریال و قوچ لارستان تشکیل می‌شود ممکن است آسیبی برای حفظ اصالت قوچ اصفهان ایجاد کند؛ آسیبی که اگر در محیط بسته و اسارت شکل بگیرد می‌تواند خطری برای حفظ زیرگونه قوچ اصفهان به شمار آید.

 منطقه حفاظت شده به محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، دشت، محیط‌های آبی و کوهستان اطلاق می‌شود که از لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران وحشی و یا حفظ و احیای رستنی‌ها و وضع طبیعی آن دارای اهمیت خاصی بوده و تحت حفاظت قرار می‌گیرد.
سازمان حفاظت محیط زیست طبق تعاریف و معیارهای جهانی، ایران را به چهار طبقه شامل پارک های ملی، آثار طبیعی ملی، منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش تقسیم کرد که در مجموع ۹۳ منطقه حفاظت شده در کشور وجود دارد.
به نوعی ۱۰.۵ درصـد مسـاحت کشور بـه مناطـق حفاظت شـده اختصـاص دارد تـا در ایـن مناطـق زیسـتگاه های گیاهی و جانوری کشـور حفظ و حراسـت شـوند و کارکـرد آنهـا در اصـل حفاظـت از گیـاه، جانور و اکوسیسـتم بوده اسـت.
استان اصفهان دارای یک اثر طبیعی ملی، ۲ پارک ملی، پنج پناهگاه حیات وحش، چهار منطقه حفاظت شده، ۱۱ منطقه شکار ممنوع و یک تالاب بین‌المللی است.
تاکنون در این استان بیش از ۲ هزار گونه گیاهی مربوط به حدود ۷۰۰ جنس و در قالب ۱۳۰ خانواده شناسایی شد و از این تعداد ۳۵۰ گونه دارویی، ۴۵ گونه انحصاری، ۵۴ گونه آسیب پذیر، ۱۶ گونه نادر و ۱۹ گونه در خطر انقراض محسوب می‌شوند.
همچنین تاکنون ۴۸۴ گونه مهره‌دار شامل ۶۲ گونه پستاندار، ۲۹۶ گونه پرنده، ۴۰ گونه خزنده، هشت‌گونه دوزیست، ۴۱ گونه ماهی در استان اصفهان شناسایی شد که کل و بز وحشی، قوچ و میش اصفهان، آهوی ایرانی یوزپلنگ ایرانی، دوپای ایرانی، گربه شنی، هوبره و زاغ بور از گونه‌های شاخص و خاص استان اصفهان محسوب می‌شوند.