با شیوع ویروس کرونا و تشدید تحریم ها علیه کشور خبرهای زیادی از کاهش قیمت نفت و چالش های اقتصادی پیش رو شنیده شد. خبرهایی که باز هم زنگ خطر سیستم اقتصاد نفتی کشور را به صدا درآورد تا به تغییر سیستم از اقتصاد نفتی به دانش بنیان، کسب و کارهای کوچک و های‌تک بیش از پیش اهمیت دهیم.
توجه به تولید داخلی، افزایش ارزش افزوده محصولات ایرانی و توسعه صادرات غیرنفتی مستلزم فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی است و تحقق آنها موجب رونق اقتصاد می‌شود.
در بحران کرونا ما شاهد کاهش قیمت نفت و حتی بحران اقتصاد نفتی شدیم که اقتصاد ما نیز از این بحران بی تاثیر نبود. در مقابل آن دانش بنیان ها بسیاری از نیاز کشور در شرایط کرونا مثل الکل ضدعفونی، ماسک ضدویروس، دستکش های لاتکس، ونتیلاتور، دستگاه سی تی اسکن و کیت های تشخیص را با همکاری محققان دانشگاهی تهیه و تولید کردند و همچنین توانسته اند در زمانی که اکثر مشاغل در قرنطینه به سر می بردند، اشتغال زایی کنند.
دانش بنیان ها، هسته های نوآور، کارخانه های نوآوری که اکثر آنها از دل دانشگاه ها و فارغ التحصیلان بیرون آمده اند در زمانه تحریم بارها رسالت خود را در موقعیت‌های حساس نشان داده اند. بنابراین به نظر می رسد زمان اعتماد به آنها رسیده است البته فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی به معنای امتناع مطلق از فروش نفت نیست بلکه باید رویکرد اقتصاد کلان را از سوی اقتصاد نفتی (سنتی) به سمت اقتصاد دانش بنیان سوق دهیم. در مورد اقتصاد نفتی نیز نیاز است با برنامه های راهبردی، درآمد حاصل از فروش نفت در راستای رونق تولید و افزایش کارخانجات صرف شود. در این شرایط نفت نه تنها ما را از فناوری و نگاه به تولیدات غیرنفتی دور نمی کند بلکه روز به روز به اقتصاد ما رونق می بخشد.
جهش تولید و نقش موثر مردم
رهبر معظم انقلاب اسلامی سال ۹۹ را سال جهش تولید نامگذاری کردند که نشان از اهمیت تولید محصولات غیرنفتی و تغییر رویکرد سنتی دارد. در شرایط تحریم که بسیاری از سرمایه های کشور بلوکه و انتقال پول و صادرات با مشکل مواجه است، افزایش اشتغال زایی، رونق تولید و در نهایت جهش تولید تنها با نگاه به داخل محقق می شود که این موضوع نیاز به همت تمام نهادها به ویژه مردم دارد.
بنا به فرموده رهبر معظم انقلاب ما باید با مصرف تولیدات داخلی هر کدام به نوبه خود در چرخش سریع تر این چرخه تولید سهیم و آب به آسیاب تولید داخلی بریزیم. در این زمینه جلوگیری از واردات کالاهایی که توان تولید آن در داخل کشور وجود دارد، فرهنگ سازی در جامعه، تدوین قوانین راهبردی و تسهیل فعالیت دانش بنیان ها و تولیدکنندگان بسیار حائز اهمیت است.
رسانه ها در فرهنگ سازی در راستای استفاده مردم از تولیدات داخلی نقش بسیار موثری دارند. زمانی که استفاده از کالاهای داخلی افزایش پیدا کند، رقابت بین تولیدکنندگان و کیفیت محصولات افزایش و در نهایت قیمت اجناس کاهش می یابد.
تکیه بر نیروی انسانی و ارزش افزوده بیشتر
خروجی اقتصاد دانش بنیان، ارزش افزوده چندین برابری و برخورداری از علم، دانش و فناوری کاربردیِ روز است.
سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهوری پیش تر با یادآوری وجود تفاوت هایی جدی میان اقتصاد دانش بنیان با اقتصاد متکی بر نفت گفت: در اقتصاد نفتی، خام فروشیِ منابع، افتخار است و به واقع اشتغال با استخدام مترادف می شود.
وی تصریح کرد: چنین تمرکزی تبعات ناخوشایند و ویرانگری را برای اقتصاد در پی دارد و باید با تکیه بر استعدادهای موجود همچون نیروی انسانی تحصیلکرده و خلاق به نوآوری هر چه بیشتر و به تبع آن حصول ارزش افزوده، افزون تر مبادرت ورزید و این ساز و کار و رویکردی است که در مراکز سنتی کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
کوچک‌سازی دولت و کاهش زمان اخذ مجوز دانش بنیان‌ها
معاون فناوری پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران هم در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا در این باره اظهار داشت: یک محقق هیچ گاه نباید از جایگاه خود راضی باشد که یک نوع نارضایتی خلاق است.
محمدرضا حلواگر ادامه داد: باید از شرکت های دانش بنیان و استارتاپ ها حمایت های درست و بدون تبعیض شود؛ زیرا می توان قلاب امید در خصوص اشتغال و رونق اقتصاد را به آنها متصل کرد. در غیر این صورت سیستم های قدیمی و دست و پا گیر باز هم اقتصاد را در حالت لختی قرار می دهند.
وی یادآور شد: نیاز است سیستم های دولتی کوچک شده و به گروه های کوچک کسب و کار توجه ویژه ای شود تا تمام نیازهای کشور رفع شود. همچنین ریشه دانش بنیان در مراکز آموزشی و دانشگاه ها است؛ بنابراین نتایج بسیار بیشتری از مراکز دولتی خواهد داشت.
حلواگر تصریح کرد: چراغ امید اقتصاد در دانش بنیان و استارتاپ ها روشن می شود. زیرا دستگاه های دولتی با سیستم های کند خود باعث ایجاد موانع در کار و حرکت دانش بنیان می شوند. به عنوان مثال فناوری می خواهد ایده مورد نیاز کشور را به محصول برساند اما از زمان داشت ایده تا رساندن آن به تولید انبوه بین دو تا سه سال زمان می برد؛ این زمان باید کاهش پیدا کند و در طول این مسیر قوانین دست و پا گیر و مسائل و مشکلات به راحتی شناسایی شوند.
معاون فناوری پژوهشگاه شیمی افزود: در حال حاضر اخذ مجوز مدت زمان زیادی طول می کشد و انرژی بسیاری از فناوران را کاهش می دهد. دولت موظف است زمان رسیدن ایده به عمل را پایش کند و مسائل پیش روی دانش بنیان را رفع و مراحل اخذ مجوز را به یک ماه برساند.
به گفته حلواگر اگر بتوانیم فاصله ایده تا عمل را به چند ماه و چند روز برسانیم جزو پیشرفته ترین کشورهای دنیا خواهیم بود.
وی اظهار داشت: مطلوب است مجموعه دانشگاهی اهتمام بیشتری به بیانات مقام معظم رهبری در جهت چابک کردن سیستم ها داشته باشند. برای رسیدن به نقطه مطلوب فاصله داریم اما اتفاقات مثبتی در کشور در حال رخ دادن است. زیرا حمایت از دانش بنیان و دانش فنی در کشور بسیاری از مشکلات را مثل بیکاری رفع می کند.
معاون فناوری پژوهشگاه شیمی در خصوص روش مناسب برای کوچک سازی دولت هم تصریح کرد: یک سیستم قدیمی خود نمی تواند متولی چابکی باشد زیرا از یک سیستم کهنه نمی توان انتظار نوسازی داشت و حتما نیاز به نیروهای متفکر و تیم سازی دارد تا ساز و کار رسیدن ایده به عمل را از چند سال به چند ماه ترغیب کنند.
نظر شما