در زمان حکومت «صدام حسین» حزب بعث تنها حزب رسمی فعال در عراق بود و سایر احزاب و گروه‌ها به ویژه جریان‌های شیعی و کُردها به صورت مخفی و عمدتا در مقابل رژیم بعث فعالیت می‌کردند. در سال ۲۰۰۳ به دنبال حمله نظامی آمریکا به عراق و فروپاشی رژیم بعث وضعیت سیاسی عراق دچار تحولات اساسی شد. گروه‌های سیاسی و جریان‌هایی که به واسطه قدرت رژیم بعث و اقتدارگرایی آن سرکوب شده بودند و یا به طور زیرزمینی و خارج از عراق فعالیت سیاسی خود را دنبال می‌کردند توانستند وارد مدار قدرت شوند و طی بیش از ۱۶ سال گذشته در بدنه حاکمیت به ایفای نقش بپردازند.
این احزاب شامل گروه‌های مختلفی از قومیت‌ها و مذاهب مختلف عراق و با گرایش‌های متفاوت اسلامی، سکولار، ملی‌گرا و کمونیستی است. احزاب و گروه‌های بزرگ سیاسی در اقلیم کردستان از جمله حزب دموکرات، اتحادیه میهنی و جریان‌های اسلامی همچون جریان صدر و مجلس اعلی و احزاب و ائتلاف‌های سنی همچون وطنیه از جمله گروه‌هایی هستند که طی سال‌های گذشته در ساختار قدرت نقش‌آفرینی کرده‌اند. یکی از کارویژه‌های مهم احزاب سیاسی، مشارکت سیاسی آنها در انتخابات و تلاش برای رسیدن به قدرت سیاسی است به‌گونه‌ای‌که امروزه موضوع دموکراسی و توسعه سیاسی بدون وجود احزاب سیاسی، بحثی ناقص خواهد بود.
احزاب شیعی عراق
احزاب شیعی را باید قدرتمندترین احزاب سیاسی در دوره عراق نوین خواند. نخست وزیران سابق عراق یعنی ابراهیم جعفری، نوری مالکی و حیدر العبادی همه از احزاب شیعی عراق بودند. در آخرین انتخابات مجلس عراق که در ۱۲ مه ۲۰۱۸ برای گزینش ۳۲۹ عضو مجلس برگزار شد احزاب شیعی در قالب ائتلاف‌های مختلف موفق شدند بسیاری از کرسی‌های پارلمان را از آن خود کنند.
در این انتخابات ائتلاف سائرون وابسته به جریان صدر در عراق تعداد ۵۴ کرسی را در انتخابات پارلمانی اخیر کسب کرد. در این ائتلاف تشکل الاستقامه ۳۲ کرسی، تشکل مستقل ۱۷ کرسی، حزب کمونیست ۴ کرسی و تشکل ترقی و اصلاحات یک کرسی را از آن خود کرده است.
لیست ائتلاف الفتح به ریاست هادی العامری رئیس سازمان بدر و یکی از فرماندهان الحشد الشعبی عراق ۴۸ کرسی پارلمان را کسب کرده است. در این ائتلاف سازمان بدر ۲۱ کرسی، تشکیل صادقون ۱۵ کرسی، جنبش اسلامی در عراق به ریاست احمد الاسدی ۳ کرسی، مجلس اعلا ۲ کرسی، جنبش صداقت و بخشندگی ۲ کرسی، تجمع عدالت و وحدت به ریاست عامر الفاز ۱ کرسی، تجمع ملت مستقل ۱ کرسی، تشکل منتصرون ۱ کرسی، تجمع عراق مستقل به ریاست علی الشکری ۱ کرسی و تجمع شبک دموکرات ۱ کرسی را از آن خود کرده است.
در همین حال، لیست ائتلاف النصر به ریاست حیدر العبادی در مجموع ۴۲ کرسی را از آن خود کرد. در این ائتلاف تشکل حیدر العبادی ۱۷ کرسی، تشکل نامزد مستقل ۱۰ کرسی، تشکیل الفضیله ۶ کرسی، تشکل مستقل ها ۴ کرسی، تشکل کنکره ملی ۲ کرسی، کنگره اصلاحات ملی ۲ کرسی و تشکل وفاداری به عراق ۱ کرسی را کسب کرد. لیست جریان الحکمه به ریاست سید عمار حکیم نیز تعداد ۲۰ کرسی پارلمان را به دست آورد. لیست ائتلاف دولت قانون به ریاست نوری المالکی نیز در مجموع ۲۵ کرسی را از آن خود کرد. در این ائتلاف، تشکل همه با هم برای قانون ۱۵ کرسی، جنبش جوانان البشائر ۵ کرسی و تشکل حامیان صلح ۵ کرسی پارلمان را بدست آوردند.
احزاب کُردی
کردها در دوره صدام مشارکت چندانی در ساختار قدرت نداشتند و سیاست همگون‌سازی سعی در تضعیف عناصر قومی و فرهنگی کردی در عراق داشت. اما در دوره جدید دولت ـ ملت‌سازی دموکراتیک و متکثر به کردها فرصت‌های بسیاری در جهت مشارکت در قدرت و همچنین افزایش آزادی عمل و خودمختاری داده است.
این موضوع کُردها را به جریانی تأثیرگذار در مرحله جدید تبدیل کرده است. کُردها در دوره عراق پس از صدام در قالب دو حزب اصلی کردی یعنی اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی و حزب دموکرات به رهبری مسعود بارزانی سازماندهی شده‌اند و در مجلس نمایندگان عراق بعد از ائتلاف شیعیان دومین فراکسیون عمده را تشکیل می‌دهند. کردها پست ریاست‌جمهوری، یکی از معاونت‌های نخست‌وزیری و وزارتخانه‌هایی چون وزارت خارجه عراق را تحت کنترل خود دارند.
بر این اساس گروه‌های کُرد بر خلاف دوره گذشته در دولت مرکزی عراق و اداره امور این کشور و دولت مرکزی نقش عمده‌ای را ایفا می‌کنند. گروه‌های کُرد هدف عمده دیگری نیز دنبال کرده‌اند که کسب حداکثر آزادی عمل و خودمختاری در شمال عراق است. کُردها در راستای این هدف با انسجام، هماهنگی و کارایی بالایی عمل‌کرده‌اند.
تصویب فدرالیسم کردی با سطح بالایی از خودمختاری و استقلال در قالب قانون اساسی و عملی ساختن بخش عمده‌ای از آن، اصلی‌ترین دستاورد گروه‌های کرد عراق محسوب می‌شود. اکنون کردها در شمال عراق دارای پارلمان، دولت و نیروهای امنیتی کردی و منطقه فدرال هستند.
طیف‌هایی از سیاسیون کرد معتقدند که مرزهای منطقه فدرال باید با مرزهای قومی منطبق باشد و بر این اساس خواستار پیوستن برخی از نواحی دیگر عراق به منطقه فدرال کردی هستند. اما ورای این خواسته، استقلال از قلمرو اصلی عراق و تبدیل اقلیم کردستان به کشوری واحد از مسائل مرتبط با کردها بوده که اوج آن برگزاری همه‌پرسی استقلال در مهرماه ۹۶ بود.
کُردها در انتخابات سال ۲۰۱۸ میلادی عراق هم موفق شدند در پارلمان کرسی‌هایی قابل‌توجه را از آن خود کنند. در این انتخابات حزب دموکرات کردستان عراق با هدایت بارزانی‌ها ۲۵ کرسی و حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق وابسته به خانواده جلال طالبانی ۱۸ کرسی، کسب کردند. جنبش تغییر ۷ کرسی و نسل نو ۵ کرسی و احزاب همپیمانی برای دمکراسی و عدالت و احزاب اسلام گرا نیز هر یک ۳ کرسی به دست آوردند.
احزاب اهل تسنن عراق
در میان اهل سنت، قدرتمندترین ائتلاف با نام الوطنیه مربوط به ایاد علاوی نخست‌وزیر اسبق عراق است. این ائتلاف شامل گروه‌های اهل تسنن عراق است که به ریاست ایاد علاوی و مشارکت شخصیت‌های برجسته‌ای چون سلیم الجبوری (رئیس تجمع مدنی اصلاح) و صالح المطلک (رئیس ائتلاف العربیة) و تعدادی دیگر از شخصیت‌ها و جریان‌های سیاسی تشکیل شده است. این ائتلاف در چهارمین انتخابات عراق توانست ۲۱ کرسی را در میان ائتلاف‌های موجود کسب کند.
ائتلاف قرار عراقی (تضامن) یکی دیگر از ائتلاف‌های اهل تسنن عراق است. ریاست این ائتلاف بر عهده اسامه النجیفی معاون رئیس جمهور و رئیس سابق پارلمان عراق است. این ائتلاف شامل احزابی چون للعراق متحدون، المشروع العربی فی العراق، حزب تجمع المستقبل العربی، مشروع الارادة الشعبیة، حزب الهیبة الوطنیة، حزب المجد العراقی، حزب الحق الوطنی، حزب الغد العراقی، حزب النداء الوطنی و جنبش النهضة الشبابیة عز و اتحاد صلاح الدین می‌شود. ائتلاف القرار العراقی با محوریت اسامه النجیفی رهبر برجسته سنی عراق در انتخابات سال ۲۰۱۸ میلادی عراق موفق شد ۱۱ کرسی را به دست آورد.
احزاب آشوری
از میان ۳۲۹ کرسی مجلس عراق، ۵ کرسی به آشوری‌ها تعلق دارد. در حال حاضر در مجلس عراق، جنبش دموکراتیک آشوریان دارای ۲ کرسی، مجلس ملی کلدانی سریانی آشوری ۲ کرسی، و حزب کمونیست عراق دارای ۱ کرسی هستند.
احزاب ترکمن عراق
جبهه ترکمن‌ها، ترکمن ایلی، تجمع ترکمن های عراق، تجمع قومیت ترکمن عراق، حزب عدالت ترکمن های عراق، حزب القرار الترکمانی، جنبش قومیت ترکمن و جنبش وفاداری به ترکمن های عراق، حزب اراده ترکمن، احزاب اخوان ترکمن، جنبش دموکراتیک ترکمن، اتحادیه اسلامی ترکمن های عراق، حزب خلق ترکمن مهمترین حزب ترکمن عراقی هستند که پس از سرنگونی رژیم بعث در عراق فعال هستند. جبهه ترکمن ها در مجلس عراق دارای ۵ کرسی است و در دولت اقلیم کردستان عراق ۱ وزارتخانه را در اختیار دارند و ترکمان‌ها با اینکه اقلیتی در دل اقلیت هستند. اما از قدرت چانه‌زنی بسیاری برخوردارند. ترکمان‌های عراقی در قالب شیعه و سنی رویکردهای متفاوتی در حوزه سیاسی دارند. این رویکردها عموما در میان جامعه ترکمانی شکل گرفته است که برخی از آنان همسو با دولت اقلیم کردستان و برخی دیگر همسو با دولت مرکزی عراق است.
نظر شما