روابط عمومی؛ قلب تپندهٔ سازمان

روابط عمومی‌ها در سازمان‌های مختلف یکی از ارکان برجسته و اثرگذاری هستند که به ویژه در سال‌ها و دهه‌های اخیر و با توجه به رشد و قدرت یافتن اطلاعات سازمانی بیش از بیش مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ واحدهایی در سازمان که همانند یک شاهرگ عمل کرده و با علم و اطلاع از درون سازمان، شرایط ارتباط با بیرون را فراهم می‌سازند.

اهمیت روابط عمومی در ایران به قدری بوده که در سال ۱۳۸۴، معاون امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به پیشنهاد مدیرکل دفتر تبلیغات و اطلاع‌رسانی طی درخواستی از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خواست تا با عنایت به لزوم توجه خاص به روابط عمومی در ایران و ضرورت توجه به این مقوله از طریق نام‌گذاری یک روز خاص به این نام، روزی به نام روز روابط عمومی نام‌گذاری شود. وی در این نامه به پیگیری‌ها و پیشنهادها انجمن‌ها و مؤسسات فعال روابط عمومی در این خصوص اشاره‌کرده بود و دلایل برجسته نام‌گذاری این روز را «برجسته‌سازی روابط عمومی در سطح افکار عمومی/ تبیین ضرورت توجه به مقوله روابط عمومی در سطح مدیران ارشد و ارتقای دیدگاه آن‌ها در این خصوص/ و تجمیع مراسم مختلف گرامیداشت روابط عمومی در یک روز معین» اعلام کرده بود؛ موضوعی که درنهایت موردقبول واقع شد و شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز ۲۷ اردیبهشت به‌عنوان «روز ارتباطات و روابط عمومی» تعیین و اعلام کرد.

اصطلاح روابط عمومی، ترجمه واژه انگلیسی Public Relations است که برای نخستین بار در اتحادیه راه‌آهن (آمریکا) به کار برده شد و در ایران نخستین بار در شرکت نفت به‌کاررفته و دفتری در آن شرکت ایجاد شد.

تعاریف گوناگونی از روابط عمومی از سوی صاحب‌نظران، کارشناسان و مؤلفان کتاب‌های این رشته بیان شده است. ازجمله رکس هارلو از پیشگامان روابط عمومی در جهان می‌گوید: «روابط عمومی دانشی است که به ‌وسیله آن سازمان‌ها آگاهانه می‌کوشند تا بر مسئولیت اجتماعی خویش عمل کنند و بتوانند تفاهم و پشتیبانی کسانی که برای توسعه اهمیت دارند را به دست آورند». در همین راستا انجمن روابط عمومی آلمان، روابط عمومی را چنین تعریف کرده است: روابط عمومی، تلاش آگاهانه و قانونی به‌منظور تفاهم و استقرار اعتماد و شناخت متقابل با عموم، بر اساس تحقیق علمی و عملی صحیح و مستمر، میسر است؛ و در انتها شاید تعریف انجمن جهانی روابط عمومی تعریفی جامع و کافی باشد که می‌گوید: روابط عمومی بخشی از وظایف مدیریت سازمان و عملی ممتد، مداوم و طرح ریزی شده است که از طریق آن افراد و سازمان‌ها می‌کوشند تا تفاهم و پشتیبانی کسانی که با آن‌ها سروکار دارند را به دست آورند (یحیایی ایله ای، ۱۳۸۸).

روابط عمومی ایران؛ هفتادساله‌ای با مشکلات حل نشده

به‌رغم این‌که روابط عمومی در ایران هم‌اکنون قریب به ۷۰ سال قدمت دارد (اولین روابط عمومی در سال ۱۳۲۷ شمسی از طرف شرکت نفت در ایران به وجود آمد) اما همچنان با مسائل مختلفی مواجه است.

بررسی تاریخی این دانش در ایران نشان می‌دهد به ‌رغم وجود اندیشه‌ها و ایده‌های اصلاح طلبانه برای توسعه آن، هیچ‌گونه اقدام عملی بنیادی در این زمینه صورت نگرفته و به همین دلیل امروزه روابط عمومی‌ها بیشتر وقت خود را صرف برطرف ساختن مشکلات خود می‌کنند. ورود به این مشکلات، توان و شرایط ایفای وظایف و رسالت راستین را از روابط عمومی گرفته است.

در جامعه ایران نگرش به روابط عمومی، صرفاً تبلیغاتی است که این امر باعث تحریف افکار و دور شدن روابط عمومی از رسالت اصلی خود شده است. در حال حاضر این نهاد مؤثر در ایران با نوعی مظلومیت رسانه‌ای و فرهنگی مواجه است.

امروزه به نظر می‌رسد معیارهای قالب در جامعه ما بی‌توجهی به ارزش‌های نهفته در کار روابط عمومی‌هاست به ‌طوری‌که این امر باعث شده در بسیاری سازمان‌ها، بخش روابط عمومی مبدل به بخش تبلیغات سازمان شود و کمتر به مفاهیم و ارتباطات دوسویه بپردازد. صاحب‌نظران معتقدند اگر نقش روابط عمومی را در ایجاد یا تقویت فرهنگ توسعه، بومی کردن سرمشق‌های توسعه، کشف و معرفی ظرفیت‌های جامعه، بازآفرینی فرهنگی، حفظ تعلق و پیوستگی بدانیم در این صورت روابط عمومی باید بتواند از هر نوع گسستگی و ناپیوستگی جلوگیری کند یا حداقل کاهش‌دهنده فاصله و شکاف میان جامعه و دستگاه‌های اجرایی باشد.

روابط عمومی، شوق اداری نه شغل اداری

درحقیقت روابط عمومی‌ها در هر سازمان علاوه بر این‌که پل ارتباطی سازمان با دنیای پیرامون خویش هستند، یکی از ارگان زنده‌بودن و زنده ماندن هر سازمان در عصر رسانه و فناوری‌های ارتباطی به شمار می‌روند.روابط عمومی بیش از آنکه یک حرفه در معنای اهتمام ورزیدن به ایفای یک شغل و نقش باشد، دربردارنده ویژگی‌های اخلاقی، ارتباطی و خلاقیت انسانی است؛ چنانچه از مرحوم حمید نطقی بنیان‌گذار علم روابط عمومی نقل می‌شود که: روابط عمومی یک شغل اداری نیست بلکه یک شوق اداری است، زیرا تمام فعالان در این حوزه با عشق، شورونشاط، بهره‌گیری از فنّاوری روز و ایده‌های نو و همچنین تزریق هنر و تفکر خلاق در حوزهٔ اداری گام برمی‌دارند و روحشان با ایستایی و سکون منافات دارد.

شاید تشخیص یکی از مشکلات اساسی در کارایی روابط عمومی در ایران در همین اشارۀ کوتاه به اهمیت شوق در این کار نهفته باشد؛ در حقیقت موضوع این است که نباید روابط عمومی را یکسره در قالب خشک و ایستای روابط سازمانی تعریف کرد بلکه باید آن را قدری متفاوت دید و همراه با خلاقیت‌های شخصی و پویایی در نظر گرفت. در این مفهوم، فعالان در عرصهٔ روابط عمومی سازمان باید افرادی خلاق باشند که نوآوری ویژگی اساسی شخصیتشان باشد. چنین کارکنانی هرگز به گذشته رضایت نداده و همواره با بهره‌گیری از سازوکارهای خلاقانه، تغییر در نگرش و رفتار را سرلوحه امور خویش می‌دانند، به ایده‌های نو احترام می‌گذارند و با رغبت و حساسیت آن‌ها را دنبال می‌نمایند. در این شرایط روابط عمومی که اساساً واحد پویای سازمان محسوب می‌شود، می‌تواند نشاط و تحرک را به تمام قسمت‌های سازمان تزریق کند.

۲۷ اردیبهشت، تداعی‌کننده اهمیت و نقش روزافزون این بخش از دانش بشری است که با به خدمت گرفتن انواع هنرها، به قلب تپنده مجموعه‌های مختلف تبدیل‌شده و امروزه تصور فعالیت هر نهاد و سازمانی بدون فعالیت‌های این بخش، اعم از ارزیابی قدرت و ضعف سازمان‌ها تا شکل‌دهی افکار عمومی و برقراری ارتباطات درون و برون‌سازمانی، بیش‌ازپیش دور از ذهن می‌نماید.

روز روابط عمومی قراردادی اجتماعی برای یادآوری این مهم است که نمادهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه درگرو سازوکارهایی هایی همچون توزیع عادلانه اطلاعات، روشنگری افکارعمومی، مردم مداری و احترام به حقوق انسان‌ها به ‌منظور افزایش سطح مشارکت مردمی است که بی‌تردید مأموریت انجام آن به عهده مدیریت روابط عمومی سازمان‌ها، نهادها، شرکت‌ها و دیگر مراکز اجتماعی، سیاسی، فرهنگی،‌ اقتصادی و مجموعه سازمان‌های دولتی و خصوصی است.

۱) یحیایی ایله ای، احمد (۱۳۸۸) مبانی روابط عمومی، مؤسسه کارگزار روابط عمومی