تعاریف مختلفی درباره اقتصاد اسلام وجود دارد اما از مهمترین اهداف آن می‌توان به استقرار عدالت اجتماعی و اقتصادی در جامعه، ریشه کن کردن فقر در جامعه، اولویت دادن به منافع و مصالح مستضعفان و محرومان و رسیدگی خاص به آنها، برآوردن نیازهای اقتصادی مشروع و معقول مردم، رشد و شکوفایی اقتصادی و بارور کردن تجارت، صنعت و کشاورزی، ایجاد رفاه، آسایش و امنیت اقتصادی برای عموم افراد جامعه و پرهیز از وابستگی اقتصادی به بیگانه و نفی سلطه اجانب بر اقتصاد کشور اشاره کرد.
امام خمینی (ره) به‌عنوان پاسدار ارزش‌های اسلامی در همه زمینه‌ها در اداره جامعه از جمله اقتصاد به دنبال پایه‌ریزی نظام اقتصاد اسلامی بودند و با توجه به اینکه انقلاب اسلامی را انقلاب محرومان و مستضعفان می‌دانستند بر پیاده‌سازی اقتصاد اسلامی برای ریشه کردن فقر تاکید بسیار داشتند.
امام راحل فرمودند: " این پایین‌شهری‌ها این پا برهنه‌ها... اینها ولی نعمت ما هستند.اگر اینها نبودند ما در تبعید بودیم یا در حبس بودیم یا در انزوا. اینها بودند که همه ما را از این مسائل نجات دادند... اگر تا آخر عمرمان به اینها خدمت کنیم، نمی‌توانیم از عهده خدمت اینها برآییم، شما باید توجه به این معنا پیدا کنید که ما را اینها آورده‌اند وکیل کرده‌اند، وزیر کرده‌اند، رییس‌جمهور کرده‌اند. اینها ولی نعمت ما هستند و باید از ولی نعمتمان قدردانی کنیم و خدمت کنیم".
امام بر عدالت اجتماعی و دفاع از مستضعفان و مقابله با مستکبران تاکید داشتند و این را یکی از اصول مکتب اسلامی می‌دانستند که به نوبه خود در تعدیل ثروت و برابری تقریبی سطح زندگی جامعه بسیار نقش دارد؛ همچنین تاکید امام راحل بر ساده زیستی مسئولان و تقید ایشان بر یک زندگی ساده نشان از اهمیت به یکی دیگر از اصول اقتصاد اسلامی است.
" خدا نیاورد آن روز را که سیاست ما، سیاست مسئولان کشور ما، پشت کردن به دفاع از محرومین و رو آوردن به حمایت از سرمایه‌دارها گردد و اغنیا و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیشتری برخوردار شوند، معاذ الله که این با سیره و روش انبیاء و امیرالمومنین و ائمه معصومین علیهم السلام سازگار نیست". این بخشی دیگری از سخنان بنیانگذار جمهوری اسلامی است.
ایشان در باب معیشت مردم و مسئولیت کارشناسان و مسئولان اظهارداشتند: " به عهده علمای اسلام و محققین و کارشناسان اسلامی است که برای جایگزین کردن سیستم ناصحیح اقتصاد و حاکم بر جهان اسلام طرح‌ها و برنامه‌های سازنده و در برگیرنده منافع محرومین و پا برهنه‌ها را ارائه دهند و جهان مستضعفین و مسلمین را از تنگنا و فقر معیشت درآورند...جهت‌گیری اقتصاد و اسلام در راستای حفظ منافع محرومین و گسترش مشارکت عمومی آنان و مبارزه اسلام با زراندوزان بزرگترین هدیه و بشارت آزادی انسان از اسارت فقر و تهی دستی به شمار می‌رود".
از دیدگاه امام راحل، اقتصاد اسلامی، سرمایه‌داری یا کمونیستی نیست زیرا موضوع مالکیت فردی که محل نزاع این ۲ دیدگاه است در حد معقول و مشروع در اسلام وجود دارد و بسیار گسترده است؛ در اسلام، محدودیت مالکیت فردی تنها بر اساس رعایت حلال و حرام و مشروع و نامشروع است که کنترل شدیدی در ثروت از لحاظ کمی و کیفی بوجود می‌آورد.
در دیدگاه امام، دین مبین اسلام توجه به مادیات را تا جایی مشروع می‌داند که مانع از رشد و سعادت انسان نشود و همین موضوع به خودی خود مانع از کسب حرام خواهد شد و اگر تأکید اسلام به پرداخت خمس و زکات و بخشش در راه خدا را در نظر بگیریم، خواهیم دید که حتی ثروت‌های از راه مشروع بدست آمده در دست انسان‌های متعهد باقی نمی‌ماند و در راه خیر صرف می‌شود.
همچنین دستیابی به استقلال از اهداف اولیه انقلاب اسلامی و توجه به خودکفایی اقتصادی و حصول استقلال همواره مد نظر حضرت امام خمینی (ره) بود.
ضرورت توجه به معیشت مردم از نگاه امام خمینی(ره)
مدیر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) اصفهان با اشاره به جایگاه اقتصاد اسلامی در اندیشه‌های امام راحل، گفت: در اندیشه امام، مردم بخصوص طبقه متوسط و کم درآمد صاحبان اصلی انقلابند و اگر ایثار و فداکاری آنان نبود، انقلاب به پیروزی نمی‌رسید، امام بارها و بارها بدین مطلب تذکر دادند.
حجت‌الاسلام والمسلمین عباس کمساری در گفت و گو با ایرنا افزود: در اندیشه امام باید کارشناسان و دانشمندان درد آشنا، قوانین اقتصادی اسلام را به‌صورت یک طرح کلی و همه جانبه در اختیار قانونگذاران قرار دهند تا به صورت قانون درآید و به وسیله مسئولان اجرا شود که این امر می‌تواند متضمن برقراری عدالت اجتماعی، کم شدن فاصله طبقاتی و ریشه کن شدن فقر و محرومیت باشد.
وی با بیان اینکه در اندیشه‌ها و سخنان امام می‌توان ضرورت توجه به معیشت مردم را به خوبی مشاهده کرد، اظهارداشت: در تفکر امام راحل، کارگزاران نظام در سطوح مختلف نباید از افراد رفاه زده، بی‌درد و نا آشنا با جامعه محرومان انتخاب شوند و بر این امر تاکید جدی و فراوانی داشتند.
حجت‌الاسلام کمساری اضافه کرد: امام خمینی (ره) درباره انتخاب کارگزاران و مسئولان نظام و توجه آنها به معیشت مردم تاکید داشتند که ثروتمندان هرگز به خاطر تمکن مالی خود نباید در حکومت و حکمرانان و اداره کنندگان کشور اسلامی نفوذ کنند و مال و ثروت خود را بهانه فخر فروشی و مباهات قرار دهند و به فقرا، مستمندان و زحمتکشان، افکار و خواسته‌های خود را تحمیل کنند.
وی به یکی دیگر از سخنان امام راحل اشاره و خاطرنشان کرد: امام اعتقاد داشتند که مجموعه قواعد اسلامی در مسائل اقتصادی هنگامی که در کل پیکره اسلام به صورت یک مکتب منسجم ملاحظه و همه جانبه پیاده شود به بهترین شکل خواهد بود زیرا مشکل فقر را از میان می‌برد و از فاسد شدن یک عده بوسیله تصاحب ثروت جلوگیری و در نتیجه کل جامعه را از فساد حفظ می‌کند.
احترام به مالکیت خصوصی در اقتصاد اسلامی
استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا با بیان اینکه مبانی اقتصاد اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره) با نحله‌های فکری دوران ایشان متفاوت است، گفت: حضرت امام به لیبرالیسم اقتصادی، سوسیالیسم و کمونیسم اعتقاد نداشتند بلکه از دیدگاه ایشان بر خلاف نظر کمونیست‌ها، مالکیت خصوصی محترم است و نمی‌توان افراد را از داشتن مال حلال محروم کرد.
بشیر اسماعیلی با بیان اینکه امام خمینی(ره) از آنچه موجب توزیع ثروت در جامعه شده و عدالت اجتماعی را برقرار می‌سازد حمایت می‌کند، افزود: در اسلام سازوکارهایی مانند خمس، زکات، وقف، صدقه و قرض‌الحسنه وجود دارد که از تجمیع ثروت جلوگیری کرده و دهک‌های پایین جامعه را مورد حمایت قرار می‌دهد بنابراین از این رهگذر می‌توان گفت لیبرالیسم اقتصادی و سرمایه‌داری رادیکال در تغایر با اقتصاد اسلامی مد نظر امام است.
وی در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اینکه حفظ شأن و منزلت انسان و زمینه‌سازی برای تعالی جامعه از وظایف اقتصاد اسلامی است، تصریح کرد: منفعت طلبی صرف و قاعده هزینه فایده که در لیبرالیسم اقتصادی از اصول مسلم است در منظر امام خمینی ارزشی ندارد زیرا از دیدگاه ایشان، اقتصاد باید اخلاق، معنویت و انسانیت را لحاظ کند و ابزاری جهت نیل به مکارم اخلاق و بهبود زندگی انسان باشد.
اسماعیلی با بیان اینکه رسالت اقتصاد اسلامی پویا، رسیدگی به حال مستضعفان، زاغه نشینان و محرومان جامعه است، اضافه کرد: مهار تورم و زمین خواری و مبارزه با فساد اقتصادی از دغدغه‌های اصلی امام برای یک اقتصاد سالم اسلامی است.
وی با اشاره به اینکه دیدگاه اقتصادی امام خمینی به اقتصاد، جهان‌شمول است و نظر به اصلاح کلان دارند، خاطرنشان کرد: امام راحل در این زمینه فرمودند که این کار بر عهده علمای اسلام و محققان و کارشناسان اسلامی است که برای جایگزین کردن سیستم ناصحیح اقتصاد حاکم بر جهان اقتصاد طرح‌ها و برنامه‌های سازنده و در برگیرنده منافع محرومان و پابرهنه‌ها را ارائه دهند.
حفظ استقلال از اهداف اقتصاد اسلامی است
یک استاد اقتصاد بین‌الملل با اشاره به مبانی اقتصاد اسلامی به موضوع بهره‌وری و کیفیت، گفت: دین اسلام بر اساس بهره‌وری است و آن را می‌توان در رفتارهای پیامبر اسلام (ص) و حضرت علی (ع) به خوبی دید بطوریکه بسیاری، حضرت امیرالمومنین را نخستین کارآفرین می‌دانند.
محسن حیدری با بیان اینکه در اسلام به مباحث دیگر اقتصادی مانند مصرف و قناعت اشاره شد، افزود: در اسلام تاکید شده که پس از آنکه حق فقیران جامعه و کسانی که ذیحق هستند را پرداخت کردید باید از اسراف، موازی‌کاری و مصرف حرام پرهیز شود.
وی با اشاره به اینکه اسلام به مالکیت فردی بها می‌دهد، تصریح کرد: باید به این نکته توجه داشت که اگر اسلام، حکومت نداشته باشد نمی‌توان اهداف اسلامی را محقق کرد به همین دلیل نخستین کسی که درباره حاکمیت اسلام صحبت می‌کند، پیامبر اسلام است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه امام خمینی(ره) بر همین اساس بر ایجاد حکومت اسلامی تاکید داشتند، افزود: یکی از نخستین اهداف اقتصاد اسلامی، حاکمیت سیاسی اسلام و در مرحله بعدی، برپایی عدالت اجتماعی است.
حیدری با اشاره به اینکه از دیدگاه امام راحل، مسائل اقتصاد اسلامی باید به گونه‌ای سیاستگذاری شود که از انباشته شدن ثروت در اختیار چند درصد جامعه جلوگیری شود، تصریح کرد: عدم وابستگی اقتصادی از اهداف اقتصاد اسلامی است که رهبر انقلاب بر روی این موضوع بسیار تاکید داشتند.
وی با بیان اینکه ما گام نخست انقلاب اسلامی را پشت سر گذاشتیم و وارد گام دوم شدیم، گفت: اکنون وظیفه دولتمردان است که با حفظ عدم وابستگی اقتصادی، موضوع اقتصاد مقاومتی را بطور کامل محقق کنند البته این مساله بدین معنی نیست که دور خود را دیوار بکشیم و با دنیا رابطه نداشته باشیم بلکه نباید دست ما جلوی دیگران دراز باشد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه مبنای اقتصاد مقاومتی بر قناعت، ایستادگی و حفظ استقلال همراه با پویایی اقتصادی است، افزود: نتیجه اقتصاد مقاومتی این است که تهدیدها به فرصت تبدیل می‌شود مانند تحریم ها که باعث رونق تولید داخل شد.
وی با بیان اینکه انقلاب اسلامی پس از ۴۰ سال روی پای خود ایستاده و شعار استقلال و آزادی را محقق کرده است، تصریح کرد: اکنون در گام دوم انقلاب و بر اساس منویات رهبر معظم انقلاب به تفکر جوان و پویا در کشور نیاز داریم که بدون شک، اقتصاد یکی از مهمترین بخش‌هایی است که به این تفکر نیاز اساسی دارد.
نظر شما