بازگشت هند به آسیای میانه

میزگردی که به تازگی در پایان فوریه ۲۰۲۰ (۱۰ اسفند ۱۳۹۸) در بنیاد کارنگی هند برگزار شد شرکت کنندگان آن به این نتیجه رسیدند که هند مطمئنا تأثیر خود را در آسیای میانه ایجاد کرده و گسترش خواهد داد و کشورهای منطقه نیز از ابتکار عمل این کشور  حمایت خواهند کرد.

به اعتقاد آنها، این احتمال وجود دارد که هند بخواهد در ابتکارات بزرگتر منطقه ای با دیگر بازیگران در این منطقه شریک شود، برای مثال می توان به مشارکت در پروژه های دفاعی روسیه اشاره کرد.

مسئله دیگری که کارشناسان تا حدودی از آن غافل بودند این است که آیا دیگر بازیگران در منطقه به هند این اجازه را می دهند تا نفوذ خود را در یک فضای رقابتی افزایش دهد و چگونه اوضاع در حوزه امنیت منطقه ای توسعه می یابد. مطمئناً آنها مرزهایی را برای این نفوذ تعیین خواهند کرد و تغییر اوضاع و توازن نیروها در این منطقه بستگی دارد به اینکه این تحولات به چه نتیجه ای منجر شوند.

هند برای قرن ها تأثیر خاصی در منطقه آسیای میانه داشته و همسایه نزدیک آن بوده است، و با وجود اینکه در منطقه نقش فعالی نداشته؛ اما تاثیر آن در معادلات منطقه ای بسیار قابل توجه بوده است. به ویژه از زمانی که نخست وزیر هند، نارندرا مودی، به ۵ کشور آسیای میانه سفر کرد و بعد از آن است که دور جدیدی از سیاست هند را در آسیای میانه را می تواند شاهد بود.

جایگاه هند در منطقه

شرکت کنندگان در میزگرد ماه فوریه در بنیاد کارنگی Carnegie India بار دیگر بر احیای نقش دهلی نو در منطقه تأکید کردند. نکته حائز اهمیت این است که هند، در واقع اصلاحات اساسی در راهبرد خود را در رابطه با کشورهای آسیای میانه  به پایان برده است. در این مدت همکاری های دو جانبه بین دهلی نو و پایتخت های آسیای میانه در زمینه های دفاعی، انرژی، تجارت و همچنین پیوندهای بشردوستانه و اقتصادی - اجتماعی برقرار و تقویت شده است.

از این رو، با وجود این واقعیت که اکنون روابط هند با منطقه بصورت کلی مورد توجه قرار می گیرد، اما قالب ارتباطات دو جانبه نیز حفظ می شود. لازم به ذکر است که این گونه چشم انداز جامع از منطقه نه تنها بسیار مفید و عملی است، بلکه  برطرف کننده نیازهای واقعی این منطقه نیز هست.

کارشناسان حاضر در این میزگرد در طول مباحث تخصصی خود سعی کردند تعادل بین همکاری و رقابت در منطقه را نیز به خوبی به تصویر بکشند. البته اختلافات نظر و پرداختن به برخی نقاط حساس موجود نگرانی هایی را نیز برای همسایگان ایجاد کرده است. در همین راستا، بازیگران خارج از آسیای میانه به دنبال جلوگیری از افزایش تنش و اطمینان از صلح در مرزهای خود هستند. در چنین شرایطی، این بازیگران ضمن حفظ منافع خود که برای آنها آماده رقابت هستند، با یکدیگر ارتباط نیز برقرار می کنند.

بازیگران خارجی و توانمندی های آنها

آسیای میانه منطقه‌ای است که در آن منافع بسیاری از بازیگران خارجی با هم تلاقی دارد. بنابراین، روسیه به طور سنتی تأثیر بسزایی بر این منطقه دارد . پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی (سابق)، کشورهای آسیای میانه همکاری خود را با مسکو در حوزه نظامی - سیاسی و در حوزه امنیت ادامه داده اند.

در اینجا چین نیز تأثیر چشمگیری داشته که به نوبه خود بر همکاری اقتصادی با کشورهای منطقه متمرکز است و به اعتقاد کارشناسان در این زمینه بسیار هم موفق عمل کرده است.

تشکیل یک استراتژی جدید

در این زمینه، برای هند اتخاذ یک راهبرد جدید پیرامون تحولات آسیای میانه بسیار حائز اهمیت بوده است. کارشناسان خاطرنشان می کنند که تکامل استراتژی هند ماهیتی خطی نداشته، بلکه بصورت جهشی شکل گرفته است.

از سال ۱۹۹۳ بود که دوره ای از افزایش علاقه دهلی نو به منطقه آغاز شد، هنگامی که پامولاپارتی وِنْکاتا ناراسیمْها نخست وزیر سابق این کشور از منطقه دیدن کرده بود. مورد بعدی در سال ۲۰۱۲  بود که رویکردهای هند در باره این منطقه  بار دیگر مورد تجدید نظر قرار گرفت.

امروزه با اطمینان می توان گفت که هند توانسته است حضور خود را در منطقه تقویت کرده و آن را رقابتی کند. علاوه بر این، پس از پیوستن هند به سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۱۷ و ایجاد زمینه گفت وگوی این کشور با آسیای میانه در سال ۲۰۱۹ ، دهلی نو فرصت های بسیاری برای پیش بینی نفوذ خود در منطقه، همکاری های چند جانبه و همچنین اجرای پروژه های مختلف به دست آورده است.

کارشناسان همچنین موضوع روابط فرهنگی و تاریخی هند با آسیای مرکزی را نیز مطرح کرده اند. در همین راستا، باید توجه داشت که هم در هند و هم در دیگر کشورهای همسایه، دولت ها به خوبی می دانند که امروزه تمام کشورهای منطقه به طور کلی در مورد منافع سیاست خارجی خود و زمینه های اولویت همکاری خط مشی خود را تعیین کرده و پی می گیرند.

با وجود این واقعیت که آسیای میانه به طور سنتی به عنوان قلمرو کاملاً وابسته به بازیکنان بزرگتر شناخته می شود، اما امروزه کشورهای منطقه در انتخاب مسیر توسعه آینده مستقل شده اند. در مورد هند و نقش آن در منطقه نیز لازم است بدانیم دهلی نو تاکنون هر گز نخواسته است روابط خود با کشورهای آسیای میانه را با آنچه دیگر بازیگران در این منطقه انجام داده اند موزد مقایسه قرار دهد.  همچنین حائز اهمیت است که دهلی نو و پایتخت های آسیای میانه به یک اندازه برای ادامه همکاری فعال در زمینه های مورد علاقه هر دو طرف و همچنین مقابله مشترک با چالش های منطقه ای و جهانی از خود تمایل نشان داده اند.

در نتیجه مباحث مطروح شده در این میزگرد، کارشناسان هنوز سؤالاتی را در مورد آینده و چشم انداز روابط هند و کشورهای آسیای میانه طرح می کنند که در همین مقوله می گنجد. در این رابطه لازم است تا زمینه های خاص تر همکاری و چالش های پیش روی طرفین شناسایی شود. در پاسخ به این سؤالات، کارشناسان معتقدند که مبارزه مشترک علیه تروریسم و ​​افراط گرایی مذهبی ممکن است در این رابطه چشم انداز روشنی داشته باشد. نه هند و نه کشورهای آسیای میانه به بی ثباتی در افغانستان علاقه ندارند. بر همین اساس، تلاش های مشترک برای مقابله با نیروهای تندرو از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

از نظر اقتصادی نیز حائز اهمیت است بدانیم که برای تقویت تجارت و سرمایه گذاری متقابل و همچنین حمایت از ابتکارات مشترک در برخی از زمینه های تولید نیز تاکنون اقدامات زیادی صورت گرفته است.