۱۶ خرداد، سالگرد درگذشت نادر ابراهیمی بود، نویسنده‌ای که یکی از محبوب‌ترین داستان‌نویسان معاصر ادبیات فارسی به شمار می‌آید. نادر ابراهیمی با آثاری چون یک عاشقانه آرام و چهل نامه کوتاه به همسرم، در ادبیات رمانتیک سرآمد شده و در کنار حسین منزوی، پرچمداری ادبیات عاشقانه معاصر را برعهده گرفته است. اما در کنار این آثار، وی به مسائل اجتماعی و فکری روز نیز توجه ویژه‌ای دارد و آثاری چون آتش بدون دود و مردی در تبعید ابدی، در قالب رمان اجتماعی جای می‌گیرد.
به بهانه درگذشت نادر ابراهیمی با حامد کنی، مدیر نشر روزبهان، ناشر رسمی آثار این نویسنده گفت‌وگو کرده‌ایم.
حامد کنی، در خصوص مسئولیت انتشار آثار نادر ابراهیمی، طی سال‌ها گفت: ماجرای همکاری زنده‌یاد ابراهیمی با انتشارات روزبهان سابقه طولانی دارد، زمانی که بنی هاشمی بنیانگذار انتشارات روزبهان، همکاری با نادر ابراهیمی را آغاز کرد. طی این سال‌ها، تمام آثار بزرگسال نادر ابراهیمی، در نشر روزبهان منتشر شده است و از دوره ای نیز من تلاش کردم نسخه‌های متنوع‌تری از کتاب‌های این نویسنده، در قالب‌های متفاوتی تولید شود که جوابگوی سلیقه‌ها و نیازهای گوناگون، باشد. مثلاً آتش بدون دود را که نسخه قبلی آن هفت جلدی بود، در سه مجلد منتشر کردیم و داستان‌های کوتاه او را در دو کتاب به چاپ رساندیم، یا بر جاده‌های آبی سرخ را در نسخه‌های متفاوتی چاپ و نسخه تک جلدی آن را نیز آماده کردیم.
کنی با اشاره به تلاش‌های نشر روزبهان برای انتشار هر چه بهتر آثار ابراهیمی، ادامه داد: کتاب‌های یک عاشقانه آرام، چهل نامه کوتاه به همسرم و بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم نیز در قالب‌های گوناگونی برای سلایق مختلف تولید شد، به همین خاطر روزبهان به عنوان ناشر اختصاصی مرحوم ابراهیمی، تلاش کرد سهم خودش را در عرضه این آثار به جا بیاورد و کار قابل قبولی انجام دهد و این مسیر را به پیش ببرد.
کنی در پاسخ به این سوال که آیا از ابتدا تمام آثار ابراهیمی را روزبهان منتشر کرده است، گفت: آثار او را در آغاز امیرکبیر منتشر می‌کرد، آثاری چون خانه‌ای برای شب، افسانه باران، مصایا و رویای گاجرات، حتی چاپ اول بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم و بعد از امیرکبیر امتیاز آثار ابراهیمی به روزبهان سپرده شد و همکاری تنگاتنگ میان او و این انتشارات شکل گرفت.
کنی در توضیح آثاری که در سال‌های اخیر برای اولین بار چاپ شده‌اند، اظهار داشت: ما برخی آثار نادر ابراهیمی را احیا کرده‌ایم، دیگر کتابی از آثارش باقی نمانده بود که آن را منتشر کنیم و آخرین اثر تالیف شده نادر ابراهیمی یک عاشقانه آرام است.
آثاری که سال‌ها منتشر نشده بودند را دوباره چاپ کردیم، لوازم نویسندگی، براعت استهلال، مجموعه فارسی نویسی برای کودکان، مقدمه‌ای بر آرایش و ویرایش آثار کودکان، که در کل مجموعه‌ای پنج جلدی است. کتاب صوفیانه‌ها و عارفانه‌ها که سال‌ها منتشر نشده بود، کتاب یک قصه معمولی و قدیمی در باب جنایت را منتشر کردیم و این روزها همسر نادر ابراهیمی، مجوز انتشار کتاب با سرودخوان جنگ در خطه نام و ننگ را گرفته که آن را نیز بعد از سال‌ها منتشر خواهیم کرد.
کنی ادامه داد: در دوره کوتاهی نیز ما مجموعه ادبیات کودک ابراهیمی را منتشر کردیم اما به دلیل استقبال کم و از آن‌جا که انتشار کتاب کودک برای ما سخت است، نتوانستیم بازخورد لازم را در بخش کودک دریافت کنیم. از کتاب‌های بزرگسال این نویسنده، تعداد بسیار اندکی در اختیار ما نیست، مثل سه دیدار، در کام اژدها و چند اثر دیگر که چاپ نمی‌شود.
مدیر نشر روزبهان، با اشاره به صادرنشدن مجوز نشر برای برخی آثار ابراهیمی گفت: مجموعه داستان‌های کوتاه نادر ابراهیمی که بارها تجدید چاپ شده را برای تایید برخی تغییرات، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فرستادیم اما گفتند همه داستان‌های آن امکان چاپ شدن ندارند، این‌ها کتاب هایی هستند که هر کدام جداگانه مجوز انتشار دارند، خود من برای هر کدام جداگانه مجوز نشر گرفتم.
وی در پاسخ به این سوال که در سال‌های اخیر پرمخاطب‌ترین کتابی که نشر روزبهان از نادر ابراهیمی منتشر کرده چه بود گفت: یک عاشقانه آرام، چهل نامه کوتاه به همسرم، بار دیگر شهری که دوستش می‌داشتم و اگر نسبت به حجم و قیمت بسنجیم در حقیقت آتش بدون دود پرمخاطب ترین کتاب نادر ابراهیمی بوده, به دلیل اینکه حجم آن بالا و قیمت آن زیاد است، یک دوره این کتاب معادل ۱۰ نسخه از یک عاشقانه آرام است.
کنی افزود: داستان‌های کوتاه نادر ابراهیمی، استقبال کمتری داشتند. اگر به ترتیب بگویم یک عاشقانه آرام، چهل نامه کوتاه به همسرم، بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم، مردی در تبعید ابدی، ابوالمشاغل، ابن مشغله، آتش بدون دود، بر جاده‌های آبی سرخ، لوازم نویسندگی، براعت استهلال، آثاری بودند که استقبال قابل توجهی داشتند، در آخر نیز داستان‌های کوتاه جای می‌گیرند.
نادر ابراهیمی در ادبیات ایران نادر است
او با برشمردن ویژگی‌های آثار ابراهیمی، گفت: به دلیل آنکه تنوع کار نادر ابراهیمی زیاد است. داستان، داستان کوتاه، زندگی‌نامه، فیلمنامه، داستان کودکان، نمایشنامه و غیره در آثار او وجود دارد بیشتر نویسندگان داخلی یک یا دو کتاب پرفروش و پرمخاطب دارند اما نادر ابراهیمی، تقریباً همه آثارش پرمخاطب است و هیچ اثری ندارد که چند بار چاپ نشده باشد. آثار مهم او بیشتر از ۵۰ بار چاپ شده‌اند، البته کلمه چاپ واژه درستی نیست، با یک نگاه تقریبی، می‌توانیم بگوییم بیش از یک میلیون نسخه از آثار نادر ابراهیمی از آغاز تاکنون، منتشر شده است، این موضوع در نویسندگان داخلی هم نادر است و خود او هم که نادر است.
نکته دیگر در آثار نادر ابراهیمی، این است که عمر آثارش زیاد است، مثلاً کتاب بار دیگر شهری که دوستش می‌داشتم، از سال ۱۳۴۵ تاکنون کتاب موفقی بوده است و هر روز مخاطبان آن بیشتر می‌شود، نادر ابراهیمی هیچ اثری ندارد که مخاطب آن کاهش یافته باشد و کنار گذاشته شده باشد، البته آثاری هم دارد که مخاطبان آن کم هستند مانند سه دیدار، با سرودخوان جنگ یا کارهای پژوهشی‌اش مثل صوفیانه‌ها و عارفانه‌ها یا کارهای کودک. نادر ابراهیمی واقعاً نمونه یک نویسنده موفق داخلی است کسی که در ابعاد مختلف کار کرده و وجوه مختلفی دارد. تنوع عملیاتی کارهای نادر ابراهیمی باعث شده که مخاطبان بسیار وسیعی را پوشش بدهد و به یک نویسنده پژوهشگر مقبول در جامعه تبدیل شود.
مدیر نشر روزبهان ادامه داد: فکر نمی‌کنم امروز در ادبیات ایران، نویسنده‌ای مثل نادر ابراهیمی داشته باشیم، بیشتر نویسندگان هم تعداد آثارشان کمتر و هم حوزه آثارشان محدودتر بوده است. نویسنده‌ای با تنوع کاری نادر ابراهیمی نداریم، او در نوع خودش کم نظیر است، این موارد از نقاط درخشان کار نادر ابراهیمی است.
ابن مشغله، تصویر دقیقی از نادر ابراهیمی است
کنی در پاسخ به این سوال که اگر کسی بخواهد برای اولین بار با آثار نادر ابراهیمی روبه‌رو شود چه کتابی را پیشنهاد می‌کند، گفت: همان‌طور که گفتم چون در آثار نادر ابراهیمی تنوع زیاد است، باید ببینیم کدام سلیقه می‌خواهد این کتاب را بخواند، شاید یک نفر یک عاشقانه آرام را بخواند و خوشش نیاید. ولی مردی در تبعید را بخواند و دوست داشته باشد به نظر من پیش از هر چیز از نادر ابراهیمی در ابتدا باید کتاب ابن مشغله را خواند که متوجه شویم با چه شخصیتی روبه‌رو هستیم. ابن مشغله و ابوالمشاغل، تصویر دقیقی از نادر ابراهیمی هستند که وقتی آنها را می‌خوانیم، می‌توانیم درک بهتری از رفتار و کارشان داشته باشیم. ممکن است برای برخی سلیقه‌ها بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم یا یک عاشقانه آرام اثر مناسبی باشد اما برای خود من، مردی در تبعید ابدی با دستور زبان ویژه‌اش، اثری درخشان است، بر جاده‌های آبی سرخ، با داستان و زبان ویژه کار مهمی به شمار می‌آید. انتخاب‌های من ابن‌مشغله، ابوالمشاغل، مردی در تبعید ابدی، بر جاده‌های آبی سرخ و آتش بدون دود هستند.
وی اضافه کرد: به طور کلی آثار بستگی به جنس مخاطب دارد، چون حوزه کار نادر ابراهیمی متنوع است و سلایق مختلفی را پوشش می‌دهد. این یکی از رازهای ماندگاری آثار نادر ابراهیمی است، نویسنده‌ای پرکار و پرتلاش که همه همتش را گذاشته تا زمینه‌های مختلف را پیش ببرد، شاید به نظر بیاید اگر کسی روی یک موضوع متمرکز شود، موفق‌تر باشد اما نادر ابراهیمی روی همه این موضوعات متمرکز بوده و موفقیت هم به دست آورده، در حقیقت او روی تنوع، متمرکز بوده است. یکی دیگر از ویژگی‌های مهم ابراهیمی این است که وقتی یک اثر را تنظیم می‌کرده، زوایای مختلف آن را می‌دیده است.
نسخه‌ای از آثار نادر ابراهیمی را به موزه می‌فرستیم
کنی در پایان گفت: نشر روزبهان در نظر دارد مجموعه بسیار نفیسی از آثار نادر ابراهیمی را تولید و این کارها را به یک اثر جاودانه تبدیل کند؛ به نظر من حق هر نویسنده‌ای است که نسخه‌ای فاخر از آثارش تولید شود. اینکه وقتی از دنیا می‌رود و زمانی از مرگش می‌گذرد، اثرش تبدیل به یک نسخه فاخر شود.
وی افزود: یکی از اشکالات ما ناشرها این است که نویسندگان بزرگ را اجر نمی‌نهیم، با اینکه اقتصادمان با آنها می‌چرخد؛ شما نمی توانید در بازار نشر ما یک اثر فاخر و درخشان منتشرشده از آثار (احمد) شاملو را به من نشان بدهید؛ تا جایی که من می‌دانم در حوزه نشر، فرق فاخر و گران مشخص نیست و هنوز این موضوع تفکیک نشده است. شاید کتاب لوکس منتشر شده باشد اما کتاب فاخر نداشته‌ایم، یعنی کتابی که روی آن فکر شده باشد و برای آن برنامه‌ریزی وجود داشته باشد، نه کتابی که تنها با مواد گران قیمت تولید شده باشد؛ ما باید آثاری تولید کنیم که بتوانیم آنها را در موزه قرار بدهیم.
نظر شما