زلزله در کمین کهن دیار لارستان؛ زخم ناسور باز شد

آن زلزله مهیب و دردناک حدود ۴۰۰ نفر را به کام مرگ کشاند، بخش عظیم و حدود ۷۵ درصد خانه و کاشانه لارستان قدیم را ویران کرد و فاجعه ای دلخراش و جانکاه برای این دیار و مردمانش رقم زد.

عمق فاجعه و ویرانگری ها و خرابی های ناشی از وقوع آن زلزله دلخراش پس از گذشت بیش از نیم قرن هنوز بر چهره شهر قدیم لار و مردمانش به وضوح هویداست.

هر چند ساخت شهر جدید لار در فاصله ای حدود چهار کیلومتر با شهر قدیم، تا حدودی امیدها را در دل های افسرده و غمناک آن روزهای مردمان این دیار زنده کرد اما بسیاری از ساکنان انگار هنوز دل از یار و دیار خود بر نتافته و همچنان در شهر قدیم لار و در میان بافت های فرسوده و خانه های کاه گلی و قدیمی سکنی گزیده اند.

اگر چه در فرصت و مجالی دیگر باید به تفصیل از خرابی های مانده از آن زلزله مهیب و البته وعده های تحقق نیافته در دیارلارستان قدیم وبیم و امیدهای آن زلزله دهشتناک پرداخت،  اما حقیقت تلخ آن است که هنوز نه غم از چهره مردم ناشی از آن حادثه دلخراش ونه غبارهای نشسته بر پیکر شهر، زدوده نشده است.

دردناک تر از زلزله

تکان های زلزله همچنان بر عمق جان و روان مردم و البته شهر قدیم لار سنگینی می کند، گویا تحقق وعده ها به تاخیر افتاده و هنوز تراژدی غمبار و قصه تلخ ویرانگری های زلزله فراموش ناشدنی است.

با گذری در سطح شهر قدیم لار هنوز می توان عمق فاجعه را بر چهره افسرده و نگاه های غمناک برخی از اهالی این دیار بویژه کهنسالانش و البته از بناهای تاریخی و از بازار قیصریه اش و آب انبارهای اطراف دید.

شهر هنوز دلگیر است و چهره غبار گرفته و رنگ و رخسار بر بناهای تاریخی شهر قدیم لار حکایتی ناموزون از سر درون شهر و مردمش می دهد.

مردم نگرانند که خود و نگین شهرو دیارشان و هویت هزار ساله شان یعنی بازار قیصریه و دیگر بناهای تاریخی و ارزشمند این دیار که حتی در آن زمان و با وقوع آن زلزله مهیب استحکام و قوام خود را به رخ کشیدند، این بار با زلزله ای حتی با شدت کمتر نیز از پای درآیند و فرجامی ناخوشایند از پیکر نیمه جان این شهر در انتظار آیندگان باشد.

مسئولان و متولیان امر شایسته است توجه کنند که اکنون آثار و پیامدهای زلزله مهیب لارستان از خانه ها و مطالبات محدود آن روزها فراتر رفته و اکنون به اجتماع عمومی تعمیم یافته و به مطالبه ای جدی و خاستگاه اصلی فرهنگی و اجتماعی مردم تبدیل شده است.

سامان دادن به بازار قیصریه به عنوان نگین شهر و میراث گرانسنگ این دیار و سایر بناهای تاریخی از جمله آب انبارها و سنگ نوشته ها در اطراف این بنای زیبای تاریخی نیز از جمله مطالبات بحق و مغفول مانده مردم از سالیان متمادی و پس از آن زلزله مهیب است.

به نظر می رسد این بازار که به نوعی محل و پایگاه گفت و گوهای مردمی بویژه کهنسالان در دیارکهن لارستان قدیم است می تواند تا حدود زیادی زخم ها و دردهای برجای مانده از آن زلزله مهیب را التیام ببخشد.

زخم کهنه زلزله ۶.۷ ریشتری ؛ وقوع ۳۵ زلزله

روایت خاطرات تلخ آن زلزله مهیب حکایت تلخ این روزهای لارستان و جنوب استان فارس شده است و این روزها خاطره دردناک آن فاجعه عظیم ،غمبار و جانگداز بار دیگر برای شهروندان لاری رخ نمایانده و همچون زخم ناسوری بر قلب و عمق جان مردم بخش های جنوبی این خطه از کشورمان سنگینی می کند.

غرش زمین و زلزله های پیاپی مهمان ناخوانده این روزهای مناطق جنوبی استان فارس شده، به گونه ای که از شامگاه سه شنبه بیستم خرداد ۹۹ تا امروز (شنبه ۲۴ خرداد ۹۹) ۳۵ زلزله و پس لرزه این مناطق را لرزانده و زخم کهنه و داغ زلزله مهیب و ویرانگر اردیبهشت سال ۱۳۳۹ را بار دیگر در لارستان قدیم زنده کرده است.

به گزارش مرکز لرزه نگاری، موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران  از مجموع  ۳۵ زمین لرزه پنج روز اخیر در مناطق جنوبی فارس،  ۲ مورد بالای ۵ ریشتر، ۵ مورد بیش از چهار ریشتر، ۱۶ زلزله بالای سه ریشتری و ۱۲ زمین لرزه نیز بالای ۲ ریشتر بوده است.

این زمین لرزه های نسبتا شدید ظرف روزهای اخیر بویژه در لارستان اگرچه تلفات جانی بهمراه نداشته و حتی خسارات و خرابی های آنها نیز قابل جبران ، اما پس لرزه های روانی و دلهره و اضطراب ناشی از این غرش های پیاپی خواب را این ایام به شدت بر لاری ها حرام کرده و حتی گزارش های رسیده نیز حاکی است برخی اهالی بخش بیرم هنوز از ترس، شب را تا به صبح بیرون از منازل خود سپری می کنند.

برخی مردم و شهروندان لارستانی به ویژه شهروندان در شهر قدیم لار نیز شامگاه سه شنبه ۲۰ خرداد ۹۹ همچون مردم بیرم از ترس به خیابان ها و پارک ها و و خودروهای خود پناه آورده بودند و بار دیگر خاطره تلخ آن زلزله ویرانگر ۶.۷ ریشتری سال ۱۳۳۹ در ذهنشان تداعی شد.

نخستین زمین ‌لرزه به بزرگی ۵.۱ ریشتر ساعت ۲۰ و ۳۸ دقیقه و پس از آن در ساعت ساعت ۲۱ و ۴۸ دقیقه شامگاه سه شنبه بیستم خرداد ۹۹  و زمین‌لرزه دیگری با قدرت ۵.۷ ریشتر در این تاریخ در منطقه بیرم لارستان  روی داد.

بخش بیرم با جمعیتی حدود ۱۵ هزار نفر در فاصله ۱۴۰ کیلومتری لارستان واقع شده است.

خسارت ۸۰ واحد مسکونی/ آرامش بر منطقه حاکم است

معاون استاندار فارس و فرماندار ویژه لارستان نیز که از همان بدو وقوع نخستین زلزله، با ایجاد هماهنگی های لازم با مجموعه استانداری و مدیریت بحران در صحنه حضور یافت نیز تاکید کرد که بر اساس آخرین ارزیابی ها بیش از ۸۰ واحد مسکونی در اثر این زمین لرزه ها در مناطقی از بیرم و صحرای باغ  لارستان تخریب و یا دچار خسارات شدند.

جلیل حسنی همچنین بیان کرد که از همان وقوع زمین لرزه ها و با توجه به هماهنگی ها و اقدامات انجام شده عملیات امدادی از سوی هلال احمر ، اورژانس و دیگر دستگاه های عضو مدیریت بحران در سطح شهرستان، استان و کشور و نیز آمادگی سایر استان های همجوار کار امدادرسانی و ارزیابی های اولیه برای ایجاد آرامش در مناطق زلزله زده در دستور کار قرار گرفت.

وی اضافه کرد: هم اینک کار ارزیابی دقیق از میزن خسارات و نیازمندی های منطقه برای آمادگی و انسجام بهتر در مواقع برون بحران از سوی کارشاسان و نهادهای مربوطه همچنان در حال انجام است.

هلال احمر جمهوری اسلامی و ستاد مدیریت بحران استانداری فارس به میدان آمدند و حتی برخی استان های همجوار برای کمک به زلزله زدگان نیز اعلام آمادگی کردند.

جنوب فارس بر روی گسل های مهیب

قطعی برق، ریزش کوه و سنگلاخ های فرو ریخته در مسیر جاده ها، دیوارهای ترک برداشته و سقف های جداشده از دیوار منازل و اضطراب و تشویش اذهان مردم در مناطق زلزله زده بخشی از خبرها و گزارش های رسیده از زمین لرزه های اخیر بوده و شاید میزان خسارات در مقابل آن زلزله ویرانگر سال ۳۹ لارستان نیز ناچیز باشد.

اما آنچه این روزها اهمیت و ضرورت پرداختن به بروز بلایای طبیعی و زلزله های پیایپی در جنوب استان فارس بویژه لارستان را دوچندان کرده و البته تجربیات و پژهش های کاوشگران معدنی و زمین شناسان نیز آن را تصدیق کرده اند ، قرار گرفتن منطقه جنوب فارس بر روی گسل زلزله های مهیب است.

به گفته کارشناسان، استان فارس و بویژه مناطق جنوبی آن از جمله پهنه‌های بسیار لرزه‌خیز حوزه زاگرس است و وقوع زمین لرزه مهیب و دهشتناک در طول سالیان متمادی گواهی بر این مدعاست.

طهمورث یوسفی  مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور در اظهار نظری گفته که کمربند اصلی لرزه خیز زاگرس در جنوب و غرب استان فارس به شمار می‌رود.

وی بیان کرد: حدود ۹۵ درصد زمین لرزه در این مناطق به وقوع می‌پیوندد و شامل شهرستان‌های خنج، داراب، نورآباد ممسنی، داراب، فراشبند، لامرد و لار است و شدت بیش از ۹۰ درصد آن‌ها زیر ۵ درصد بوده است.

یکی از گسل‌های فارس، گسل معروف کره‌بس یک گسل بنیادی است که فعالیت همین گسل سبب شکل‌گیری دره کهمره سرخی نیز شده است. این گسل حدودا ۲۰۰ کیلومتری از جنوب سپیدان شروع می‌شود و پس از عبور از هفت‌برم به خان‌زنیان می‌رسد و با عبور از تنگه کهره سرخی تا قیر و کارزین و جنوب استان ادامه می‌یابد.

گسل کره‌بس به عنوان یکی از گسل‌های فعال و بنیادی زاگرس در استان فارس یک گسل یکپارچه نیست بلکه از قطعات مختلف تشکیل شده و زلزله هر بار در یکی از قطعات آن روی می‌دهد و تاکنون نیز سرمنشاء زلزله‌های بسیاری از گذشته دور تاکنون بوده است. سرمنشاء زلزله‌هایی نیز که اواخر سال گذشته و اوایل امسال در منطقه دشت‌ارژن روی داد نیز همین گسل بود.

ضرورت افزایش نصب دستگاه های شتاب نگار در فارس

بروز بلایای طبیعی و قهر طبیعت همواره جزء لاینفک و بخشی از زندگی بشر در تمامی ادوار بوده است اما نکته حائز اهمیت در این رهگذر ضرورت چگونگی مقابله و لزوم کاهش اثرات این بلایا بر زندگی و جان و مال مردم است که می توان با اقدام های پیشگیرانه، فرهنگ سازی و آمادگی مردم و دولت ها و البته با کمک و بهره گیری از تجهیزات و تکنولوژی های پیشرفته تا حدود زیادی به کنترل و کاهش خشم طبیعت امید بست.

یکی از راهکارهای مهم به باور کارشناسان و متولیان امر برای کاهش میزان خسارت های زلزله، استفاده از تکنولوژی پیشرفته همچون دستگاه‌های شتاب‌نگار و سامانه ماهواره‌ای ناوبری جهانی (GNSS) است.

با استفاده از ایستگاه‌های زمینی می‌تواند فرکانس‌هایی را به دستگاه‌های شتاب‌نگار ارسال کرده و افراد را پیش از وقوع زمین‌لرزه آگاه کرد که براساس برخی آمارهای رسمی موجود، حدود ۱۴۵ ایستگاه GNSS در کشور وجود دارد.

GNSS  یا سامانه ماهواره‌ای ناوبری جهانی سیستمی است که با استفاده از گیرنده‌های خود می‌تواند موقعیت زمین‌لرزه را با خطای چند متری تشخیص دهد این قابلیت از طریق انتقال امواج رادیویی بین دستگاه‌های کار گذاشته شده در زمین و ماهواره صورت می‌گیرد. سامانه ماهواره‌ای ناوبری جهانی در ابتدا برای اهداف نظامی طراحی شده بود اما بعدها و با پیشرفت تکنولوژی برای پیش‌بینی زلزله‌های بزرگ‌تر که می‌توانند خسارت‌های بی‌شماری ایجاد کنند، استفاده شد.

مشکل عدم ثبت زمین‌لرزه‌های کوچک

رئیس شبکه لرزه‌نگاری استان فارس گفت: اکثر مردم زمین‌لرزه‌های کوچکتر از ۳.۵ را احساس نمی‌کنند، اما بعضی اوقات زمین‌لرزه‌ای کوچکتر، با عمق کانونی کم نزدیک به سطح زمین اتفاق می‌افتد و مردم شهر یا روستایی که زلزله در آنجا رخ داده، آن را احساس می‌کنند.

حسین فهیمی افزود:  چراکه به کانون زمین لرزه خیلی نزدیک بوده‌اند، به طوری که حتی ممکن است مردم شهر یا روستای مجاور آن‌ها، آن زلزله را احساس نکنند.

وی درباره اینکه چرا زلزله‌هایی می‌آید که ثبت نمی‌شود، ابراز کرد: دوتا بند را باید در نظر داشته باشیم داشته باشیم: یک زلزله کوچک بوده یعنی کمتر از سه بوده و ما مقدارش را نمی‌دانیم و دیگر اینکه ایستگاه‌های لرزه‌سنجی استان فارس در شهر است.

وی اظهار کرد: از طرفی این لرزه‌ها کوچک بوده و ایستگاه‌های زلزله‌سنجی استان نیز کم است.

فهیمی ادامه داد: اگر زمین لرزه‌ای که بزرگی آن بیشتر از ۲.۹ است در هر نقطه از استان فارس رخ دهد، آن زمین لرزه مکان‌یابی می‌شود و در سایت مرکز لرزه‌نگاری کشور به نشانی http://irsc.ut.ac.ir/ ثبت خواهد

وسعت استان فارس و لرزه‌خیزی آن از یک طرف و کمبود تعداد ایستگاه‌های لرزه‌نگاری  از سوی دیگر باعث شده که اکثر زمین‌لرزه‌های کوچکتر از ۲.۹ که در این استان رخ می‌دهد تنها در یک ایستگاه دریافت شود. بقیه ایستگاه‌ها نیز به دلیل بُعد مسافت، امواج آن زمین‌لرزه را دریافت نمی‌کنند و در نتیجه زلزله قابل مکان‌یابی نیست و در سایت مرکز لرزه‌نگاری کشوری نیز ثبت نخواهند شد.

فهیمی ادامه داد: برای مثال به رخداد زمینۀ لرزه‌هایی کوچکتر از ۲.۹ در روستای خلیلی از توابع شهرستان گراش، شهرستان های داراب،  فراشبند، مهر و جهرم اشاره داشت که به دلیل نزدیکی کانون زمین لرزه به سطح زمین، مردم آنها را احساس کردند، ولی تنها در یک ایستگاه دریافت شد.

فهیمی درباره اینکه چه تهمیداتی اندیشیده شده برای اینکه تعداد ایستگاه‌ها افزایش داده شود گفت: چند سال است رایزنی‌هایی با استانداری و مدیریت بحران برای افزایش تعداد ایستگاه‌ها انجام شده و تا کنون نتیجه‌ای نداشته است.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا زلزله‌های کوچک در تحلیل زمین‌شناسی به عنوان داده کمک می‌کند، پاسخ داد: قطعاً لرزش‌های زیر و رصد این لرزه‌ها برای اطلاع از فعالیت گسل‌ها مؤثر است.

به گفته وی همچنین لرزه‌خیزی، فعال شدن گسل به ویژه در منطقه زاگرس مهم است.

زلزله با جان و مال انسان‌ها سرو کار دارد و خبر نمی‌کند و با توجه به زلزله‌های اخیر استان لازم است مسئولین به صورت جدی به این امر ورود کرده و در تجهیز ایستگاه زلزله‌نگاری شهرستان‌ها اقدامات لازم را انجام دهند.

هم‌اکنون شش ایستگاه لرزه‌نگاری در استان فارس شامل: شهرهای جهرم، قیر، لار، لارمرد، کازرون و شیراز قرار دارد. شبکه لرزه‌نگاری شیراز به طور مستقیم وابسته به مرکز لرزه‌نگاری کشوری در مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است.

شبکه‌لرزه‌نگاری جهرم نیز وابسته به منطقه لرزه‌نگاری جنوب غرب ایران و زیر نظر مرکز لرزه‌نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است. مرکز و دستگاه شبکه‌ لرزه‌نگاری جهرم با مشخصات: عرض جغرافیایی

Latitude (Nº): ۲۸.۵۰۵ و طول جغرافیایی Longitude (Eº): ۵۳.۵۷۷ و ارتفاع Altitude (mº): ۹۹۸ در این شهرستان قرار دارد.

زمین‌لرزه

زمین‌لرزه به تکان‌های ناشی از عوامل طبیعی زمین اطلاق می‌شود. زمین‌لرزه باعث آزاد شدن انرژی قابل ملاحظه‌ای می‌شود. زمین‌لرزه از جمله مخاطرات طبیعی است که پیوسته در سراسر کره زمین رخ می‌دهد. ایران به دلیل قرارگیری در کمربند لرزه­‌خیز آلپ-هیمالیا و در محل برخورد ورقه­‌های اوراسیا-عربستان، از نظر زمین­‌شناسی فعال است.

حدود ۸ درصد از زمین‌لرزه­‌های دنیا و حدود ۱۷ درصد از زلزله ­های بزرگ دنیا در فلات ایران رخ می ­دهد. حرکت همگرایی ورقه‌های زمین‌­ساختی اوراسیا-عربستان سبب تغییر شکل فعال در ایران به عنوان یکی از لرزه­‌خیزترین نواحی جهان شده است. زلزله قابلیت پیش‌بینی زمانی ندارد، ولی از لحاظ مکانی قابل پیش‌بینی است. .در سال‌های اخیر یکی دو زلزله ۷ ریشتری در کشورمان اتفاق افتاده و در حال دست و پنجه نرم کردن با خشکسالی هستیم. پدیده های مختلف دیگری هم مثل زمین لغزش رخ داده است؛بزرگترین مخاطره در ایران، همچنان زمین‌لرزه است.

البته نباید فراموش کرد که در کنار فعالیت های سازمان ها و نهادهای مربوطه دولتی ، ضرورت ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه و همچنین آموزش های لازم در راستای کاهش اثرت بلای طبیعی می تواند نقشی انکار ناپذیر و تعیین کننده ای در مواجهه و مقابله با خشم طبیعت بویژه زلزله باشد.

لارستان ، وسیع‌ترین شهرستان استان فارس است، این شهرستان از جنوب و مشرق به استان هرمزگان، از جنوب‌غرب به شهرستان لامرد، از غرب به شهرستان گراش و خنج و از شمال به شهرستان‌های داراب و جهرم محدود می‌شود. شهر لار مرکز لارستان که در چهارراه گردشگری استان فارس قرار گرفته است،

شهرستان لارستان در سال ۱۳۸۸ با تصویب هیات دولت به فرمانداری ویژه ارتقا یافت.

این شهرستان به مرکزیت شهر لار با جمعیتی حدود ۲۳۰ هزار نفر در فاصله حدود ۳۸۰ کیلومتری شیراز در جنوب استان فارس واقع شده است.