قرص برنج؛ آفت‌کش یا آدم‌کش؟

سازمان پزشکی قانونی کشور به تازگی در گزارشی عنوان کرد در سال ۱۳۹۸، تعداد ۹۱۹ نفر در کشور بر اثر مسمومیت با قرص برنج جان خود را از دست داده‌اند که این رقم در مقایسه با سال قبل از آن که آمار تلفات ۸۲۵ نفر بود، ۱۱.۴ درصد بیشتر شده است.

بر اساس این گزارش، استان‌های تهران با ۲۲۰، مازندران با ۱۲۲ و گیلان با ۸۵ فوتی بیشترین آمار مرگ ناشی از مسمومیت با قرص برنج را داشته‌اند. همچنین در سال ۱۳۹۸ آمار تلفات قرص برنج در بیش از نیمی از استان‌ها کمتر از ۲۰ نفر گزارش شده است.

کاهش مخاطرات این آفت کش و روند مسمومیت آن موضوعی است که به باور یک متخصص آفت کش و کنترل آفات، نیازمند آگاه‌سازی است تا اقشار مختلف جامعه بدانند که استفاده از قرص برنج به منظور کنترل و از بین بردن آفات و حشرات موذی نه تنها مناسب نیست بلکه منجر به افزایش حوادث ناشی از مسمومیت و مرگ دردناک می‌شود در نتیجه از استفاده از قرص برنج در کنترل آفات خانگی پرهیز کنند.

وحید درخش احمدی روز پنجشنبه این موضوع را در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی ایرنا عنوان کرد و ادامه داد: قرص برنج یا فسفید آلومینیوم (Aluminium phosphide) با نام تجاری معروف فستوکسین(Phostoxin) یک گروه از عوامل کنترل آفات است که به علت اثربخشی زیاد و قیمت ارزان به عنوان فومیگانت (روش تدخینی) برای از بین بردن آفات انباری (نظیر برنج و سایر غلات) در انبارها و منازل مورد استفاده قرار می‌گیرد که متاسفانه به دلیل راحت طلبی مردم در امر کنترل آفات، استفاده از آن در مکان‌های آلوده به ساس (منازل و هتل‌ها) شیوع بسیار زیادی یافته و منجر به افزایش حوادث منتهی به مسمومیت و مرگ شده است.

این متخصص آفت کش‌ها، با بیان اینکه این قرص‌ها معمولا در بسته‌بندی‌های نفوذپذیر در محیط عایق‌بندی شده قرار داده ‌می‌شوند و در صورت آزاد شدن، گاز کشنده فسفین پخش می شود و در اثر واکنش قرص با رطوبت هوا و محیط، تقریباً باعث از بین رفتن کامل حشرات و جوندگان می‌شود، یادآور شد: نکات مهم در استفاده از این قرص عایق بندی محیط و در نظر گرفتن زمان کافی برای حذف گاز فسفین از محیط است که سهل انگاری در این دو مرحله می‌تواند باعث بروز مسمومیت‌های تصادفی شدید و حتی به مرگ منتهی شود.

وی متذکر شد: در کشورهای توسعه ‌یافته این قرص فقط به صورت تجاری و برای از بین بردن آفات در سیلوها و کانتینرهای صادراتی استفاده می‌شود و دسترسی عمومی به آن تقریباً وجود ندارد و بر همین اساس موارد مسمومیت، چه عمدی و چه تصادفی، بسیار محدود است.

درخش احمدی با ابراز تاسف از این موضوع که علی‌رغم ممنوعیت فروش عمومی قرص برنج از سال ۱۳۹۱، ایران در کنار هند بیشترین آمار مسمومیت (عمدی یا تصادفی) با این ترکیب به شدت خطرناک را دارد، اظهار داشت: طبق آمار ارائه شده توسط پزشکی قانونی کشور، از میان هر یکصد نفر مرگ ناشی از مسمومیت در کشور، عامل مرگ ۱۰ تا ۱۲ نفر از آنها قرص برنج بوده است.

علایم مسمومیت با قرص برنج چیست؟

این متخصص آفت‌کش‌ها درباره علایم مسمومیت با قرص برنج خاطرنشان کرد: مهم‌ترین نکته درباره مسمومیت با قرص برنج بی‌اطلاعی مصرف‌کنندگان از مرگ طولانی، دردناک و غیرقابل اجتناب آن است زیرا فرد مسموم عطش زیادی دارد و تا وقتی زنده است، هوشیار و بیدار بوده و سوزش شدیدی در بدن خود احساس می‌کند. سیستم تنفس و قلب را دچار مشکل کرده و فرد در اثر مرگی زجرآور خواهد مرد و تاکنون راهکاری برای نجات جان بیماران یافت نشده است.

درخش احمدی ادامه داد: بی قراری، بی‌اشتهایی، تحریک‌پذیری، گیجی، لرزش، دوبینی، سرگیجه، تنگی نفس، سرفه‌های شدید همراه با خلط سبز رنگ، عدم تعادل، دردهای شکمی، تهوع، استفراغ (درمواردی استفراغ یا مدفوع سیاه رنگ است)، تعریق، ضعف و بیحالی، افت شدید فشارخون، تشنج و استشمام بوی سیر یا ماهی گندیده از تنفس بیمار، شایع‌ترین علائم بالینی مصرف قرص برنج است.

وی با تاکید بر این که هیچ پادزهر اختصاصی در درمان مسمومیت حاد با قرص برنج وجود ندارد و اقدامات درمانی تنها شامل اقدامات حمایتی- علامتی است، گفت: میزان تاثیرگذاری این اقدامات برای مسمومان بستگی کامل به میزان مسمومیت و زمان رسیدن به مرکز درمانی دارد و میزان مرگ در مسمومیت با قرص برنج ۸۰ تا ۱۰۰ درصد است.

وی متذکر شد: آنچه باید مدنظر قرار گیرد آن است که معدود موارد درمان شده مربوط به مسمومین تنفسی بوده و مسمومین گوارشی نجات نمی‌یابند و عوارض بی‌بازگشت این قرص باعث می‌شود افرادی که تنها به قصد خودکشی نمایشی و تحت تاثیر قراردادن دیگران اقدام به مصرف آن می‌کنند نیز در دام مرگی سخت و دردناک گرفتار شوند.

چه کنیم که این آفت کش، آدم کش نشود؟

درخش احمدی درباره اقدامات پیشگیرانه از بروز مسمومیت با قرص برنج گفت: باید در جهت افزایش آگاهی عموم افراد خانواده از خطرات این سم و اجتناب از نگهداری قرص برنج در منزل کوشا باشیم. همچنین خانواده‌ها باید برای پیشگیری از آفت زدگی برنج، سایر غلات و حبوبات در منزل، بجای قرص برنج از سیر و نمک استفاده کنید.

وی توصیه کرد: بهتر است برای کنترل آفات انباری (خصوصا برای برنج) در منزل، بجای قرص برنج، از داروخانه‌ها و مراکز معتبر «قرص برنج با منشا گیاهی» که حاوی عصاره سیر یا زیره هستند، استفاده شود چرا که به طور کامل برای انسان بی‌خطرند. همچنین خانواده‌ها باید برای کنترل آفات خانگی نظیر ساس به هیچ وجه از قرص برنج استفاده نکنند و در این امر به طور حتم با متخصصان مربوطه مشورت کنید.