مطالبه دهه نودی‌های آلاشت برای حفظ و احیای بافت سنتی

به گزارش خبرنگار ایرنا ، «ما فرزندان نسل جدید آلاشت، از مسئولان محترم می‌خواهیم از بافت تاریخی آلاشت محافظت کنند»، «مسئولان محترم میراث فرهنگی، ما خواهان حفاظت و احیاء بافت تاریخی شهرمان آلاشت هستیم»، «نه به تعریض کوچه‌های بافت تاریخی آلاشت»، «کوچه‌های زیبا و تاریخی آلاشت بوی اصالت و هویت می‌دهند. حفظ این سرمایه بزرگ راه اصلی توسعه پایدار آلاشت است.»

این‌ها برخی از جملاتی هستند که تعدادی از کودکان آلاشتی امروز طی چند ساعت حضور متفاوت در کوچه‌های آلاشت به بزرگترهای خودشان، شهروندان، مسئولان شهر و همچنین مدیران میراث فرهنگی مازندران و کشور یادآوری کردند.

نزدیک به ۲۰ کودک اهل آلاشت برای نخستین بار به صورت گروهی و با هدف شناخت بیشتر اجزای سنتی بافت قدیمی آلاشت و معماری بومی مناطق کوهستانی مازندران در کوچه‌های باریک و قدیمی شهری که زادگاه پدر و مادر یا پدربزرگ و مادربزرگ آن‌هاست تور چند ساعته بوم‌گردی را برگزار کردند.

سیمای زخمی شهر

آلاشت شهری کوهستانی در ارتفاعات شهرستان سوادکوه در استان مازندران است که طی یک دهه اخیر با افزایش رفت‌وآمد مسافران به آن، به منطقه‌ای گردشگرپذیر تبدیل شد و همین موضوع به مرور بر ساختار فیزیکی این شهر تأثیر گذاشت.

تصویر آلاشت اوایل دهه ۸۰ با سیمایی که امروز از این شهر دیده می‌شود کاملا متفاوت است. حدود ۱۵ تا ۲۰ سال پیش، ساختار سنتی این شهر با وجود برخی ساخت‌وسازهایی که به مرور انجام شده بود، کماکان به چشم می‌آمد. کوچه‌های باریک، دیوارهای کاهگلی و سازه‌های ساده که حتی در صورت به روز بودن، دست‌کم از نظر ظاهری چهره این شهر را مخدوش نمی‌کردند. اما به مرور نسل جدید آلاشت که وارد زندگی مستقل شده بودند برای ساختن خانه در زادگاه پدری یا مادری خود علاقه‌مند شدند.

از حدود یکی دو دهه پیش بسیاری از آلاشتی‌هایی که تابستان‌ها به زادگاه خود برمی‌گشتند ، تصمیم گرفتند بنای مناسب و به روزتری برای خود بسازند تا رفاه بیشتری داشته باشند. به این دلایل باید افزایش حضور مسافران و گردشگران و میل به اقامت شبانه در هوای خنک و گاه سرد تابستانی آلاشت را هم افزود. مانند همه شهرهای گردشگرپذیر، در آلاشت ساخت خانه‌هایی برای اجاره دادن به مسافران رونق گرفت و شهروندانی که فضا و امکان ساخت بنایی برای اجاره دادن به مسافران را داشتند، دست به کار شدند تا از میل به اقامت گردشگران در آلاشت بهره‌ای دائمی ببرند.

ساخت و ساز در بافت تاریخی

ساخت‌ و سازها روز به روز بیشتر شد و این افزایش تعداد بناها به گسترش مساحت شهر و کشیده شدن محوطه شهری به مناطق حاشیه‌ای انجامید. طی سال‌های اخیر محور اصلی اقتصادی آلاشت از دامداری و صنایع دستی، به گردشگری تغییر مسیر داد. اما در این روند یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری آلاشت تا حد زیادی نادیده گرفته شد. اما حالا فرزندان و حتی نوه‌های همان نسل منتقد اقدامات تخریبی بافت قدیمی این شهر کوچک کوهستانی شده‌اند و در مناطق مختلف شهر با در دست گرفتن کاغذنوشته‌ها اعتراض خود به از بین رفتن بافت تاریخی را اعلام کرده‌اند.

نزدیک به ۲۰ کودک اهل آلاشت برای نخستین بار به صورت گروهی و با هدف شناخت بیشتر اجزای سنتی بافت قدیمی آلاشت و معماری بومی مناطق کوهستانی مازندران در کوچه‌های باریک و قدیمی شهری که زادگاه پدر و مادر یا پدربزرگ و مادربزرگ آن‌هاست تور چند ساعته بوم‌گردی را برگزار کردند.

بافت سنتی و قدیمی آلاشت که بخشی از آن سال ۱۳۴۸ به شماره ثبت ۸۷۶ و با نام محله قدیمی آلاشت در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد، حدود یک دهه است که دستخوش تغییراتی گسترده از نظر ظاهری و فیزیکی شد. بافتی که به واسطه بکر بودن آن از نظر معماری بومی در سال ۱۳۸۸ نزدیک به ۵۷ هکتار از آن از سوی سازمان میراث فرهنگی برای اجرای ضوابط عمومی حفاظت بافت به وزارت کشور و سال ۱۳۹۳ هم ۱۳ رویکرد عمومی برای حفاظت از این بافت توسط شورای عالی معماری و شهرسازی به استانداری ابلاغ شد.

کودکان آلاشتی که امروز در این شهر دست به اعتراض یا به بیانی بهتر، مطالبه‌ای از جنس میراث فرهنگی زدند، معتقدند تماشای کوچه‌های تعریض شده و ساختمان‌های مجلل یا نوساز با ترکیب و ظاهری شهری برای آن‌ها لذتی ندارد و مایل هستند در روزهای اندکی که به زادگاه پدر و مادر خود می‌آیند، فضایی متفاوت از شهرها را تجربه کنند و ببینند.

تعجب گردشگران از تخریب بافت

نکته قابل توجه این که عمده مسافران و گردشگران نیز چنین تقاضایی دارند و از این که طی سال‌های اخیر سیمای آلاشت به سرعت تغییر کرده و ساخت‌وسازها نیز پرشتاب در حال انجام است اظهار شگفتی می‌کنند. «مریم مهدی‌نژاد» گردشگر اهل تهران می‌گوید طی چهار سال اخیر سه بار به آلاشت سفر کرده و هر بار که وارد این شهر شد تغییر در ظاهر شهر برای او کاملا مشهود بود.

او به خبرنگار ایرنا می‌گوید: همراه با همسرم مناطق زیادی از ایران را گشته‌ایم و یکی از نقاط مورد علاقه ما آلاشت است. اما تفاوتی که اینجا نسبت به روستاها و شهرهای متفاوت از نظر معماری دیدیم، سرعت تغییر بافت است. در مناطقی مثل ابیانه یا ماسوله این حجم از تغییر دیده نمی‌شود یا اگر هم ساخت‌وسازی قرار است انجام شود بدون آسیب زدن به سیمای معماری منطقه صورت می‌پذیرد.

اظهارات و انتقادهای این گردشگر و بسیاری از مهمانان دیگر را با نگاهی به شهر آلاشت از بالای بافت می‌توان دریافت. تعدد سقف‌های رنگارنگ در این شهر نخستین تصویری است که به چشم می‌آید. سقف‌هایی که همگی مربوط به خانه‌های نوساز هستند. در حالی که گفته می‌شود در آلاشت به دلیل اهمیت میراثی بافت به ساختمان‌های دارای سقف رنگی مجوز پایان کار داده نمی‌شود، اما جز چند مورد از بناهای نوساز، تقریبا تمام بناهای نوساز با حلب‌های رنگی پوشانده شده‌اند. حتی شهردار آلاشت نیز بنای نوساز مسکونی خود را با حلب‌های رنگی پوشانده است!

فرهنگسازی برای نسل آینده

 البته در این بین باید به برخی از شهروندان دغدغه‌مند نیز اشاره کرد که طی سال‌های اخیر به جای ساخت بنای جدید، اقدام به تقویت و بازسازی بناهای قدیمی خانوادگی‌شان کردند تا به بافت سنتی آلاشت آسیبی وارد نکنند.

کودکان آلاشتی هم امروز در محله‌های مختلف این شهر که روزی پدر یا مادر و پدربزرگ و مادربزرگ‌شان کودکی خود را در آن‌ها گذرانده بودند حرکتی گروهی را رقم زدند تا مسئولان میراث فرهنگی استان را برای گام برداشتن به منظور حفظ این میراث ارزشمند فرهنگی ترغیب کنند.

این کودکان با همراهی تعدادی از فعالان اجتماعی آلاشت در محله‌های مختلف قدم زدند و با نام و وجه تسمیه محله‌های آلاشت آشنا شدند. به امامزاده شاهنور رفتند و از تاریخچه بنای آن شنیدند. از موزه مردمشناسی بازدیدی غیرتفریحی داشتند و با اجزای معماری آن به عنوان نمونه‌ای از معماری بومی مناطق کوهستانی مازندران آشنا شدند و در کوچه‌های باریک آلاشت که طی سال‌های اخیر صدای ساخت و ساز در آن‌ها جای صدای طبیعت را گرفته گام برداشتند تا خواهان جلوگیری از تعریض کوچه‌ها در این شهر شوند.

تخریب بافت، فرصت‌سوزی گردشگری

«مهدی ایزدی» معاون میراث فرهنگی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا این اقدام کودکان آلاشتی را که با راهنمایی تعدادی از فعالان اجتماعی و فرهنگی این شهر انجام شد ، قابل قدردانی و فرهنگساز می‌داند و می‌گوید: مهم‌ترین دغدغه ما در مسائل فرهنگی این است که نسل جدید با ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی آشنا شود و بر مدار این ارزش‌ها در آینده وارد جامعه شود. چنین اقداماتی که با هدف فرهنگسازی و حساس کردن ذهن نسل جدید در مورد داشته‌های فرهنگی انجام می‌شود حتما نتیجه‌بخش است و نوعی سرمایه‌گذاری برای آینده جامعه محسوب می‌شود.

وی بافت سنتی و قدیمی آلاشت را یکی از سرمایه‌های این منطقه عنوان می‌کند و می‌افزاید: امروز گردشگران نگاه یک بعدی به مقصد گردشگری ندارند. بلکه برای برنامه‌ریزی و انتخاب مقصد، معیارهای مختلفی را در نظر می‌گیرند که در گردشگری امروز، معماری و بافت سنتی نقاط مختلف یکی از مهم‌ترین جاذبه‌ها به شمار می‌آید. بافت تاریخی آلاشت نیز از چنین اهمیتی برخوردار است.

این مسئول معتقد است که باید در نظر داشت در صورت تخریب این بافت، آلاشت یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های خود را از دست می‌دهد و به سرنوشت بسیاری از مناطق خوش آب و هوای دیگر دچار می‌شود.

تقابل نابرابر معماری‌ بومی و معماری مدرن

تخریب بافت قدیمی آلاشت به بهانه ساخت و سازهای جدید موضوعی است که از چند سال پیش با تعریض یکی از کوچه‌ها توسط شهرداری مورد انتقاد فعالان فرهنگی و اجتماعی آلاشت قرار گرفت. تعریض یکی از کوچه‌های این شهر به نام کوچه شهید جمشیدی طی دو سال اخیر بارها حاشیه‌هایی را ایجاد کرد. اقدامی که سال ۱۳۹۷ آغاز شده بود و پس از مدتی با اعتراض برخی فعالان اجتماعی این شهر متوقف شد، اما در نهایت طی روزهای اخیر تکمیل شد.

البته در مقابل این اقدام رفتارهای احیاگرانه‌ای هم انجام شد. برای مثال تعدادی از آلاشتی‌ها حدود ۲ سال پیش برای حفاظت از سیمای زادگاه خود، با پوشاندن دیوارهای سیمانی به وسیله ماده‌ای به نام کاهگل مصنوعی تلاش کردند بخشی از این شهر را به هویت ظاهری‌اش برگردانند. اما این اقدام فراگیر نشد و کماکان سرعت ساخت‌ و سازها بیشتر از اقدامات حفاظتی است.

امروز در آلاشت به طور کامل می‌توان تضاد معماری را مشاهده کرد. ساختمان‌های بتونی و چند طبقه در کنار ساختمان‌هایی به جا مانده از گذشته که دلیل اصلی زیبایی آلاشت محسوب می‌شوند. کودکان آلاشت هم دلیل پیاده‌روی گروهی‌شان مطالبه حفاظت از همین بافت است.

مجوز پایان کار منوط به تایید میراث فرهنگی

معاون میراث فرهنگی مازندران درباره روند پرسرعت ساخت و سازها در آلاشت می‌گوید: ضمن تشکر از این کودکان عزیز، تأکید می‌کنیم که برنامه و وظیفه ما هم حفاظت و احیاء بافت آلاشت است، نه تخریب. به شهرداری آلاشت اعلام شده که صدور مجوز پایان کار منوط به استعلام از میراث فرهنگی است. این موضوع در گذشته هم باید اتفاق می‌افتاد. اما از سوی شهرداری جدی گرفته نشده بود و متأسفانه تا حدود ۲ سال پیش مجوزهایی بدون استعلام از میراث فرهنگی صادر شد که پس از ورود میراث فرهنگی به دلیل تعریض کوچه شهید جمشیدی و اثبات غیرمجاز بودن این اقدام شهرداری، در حال حاضر استعلام از میراث فرهنگی برای صدور پایان کار ساختمان‌ها ضروری شده است.

ایزدی می‌گوید: در صورتی که ساختمانی بر خلاف ضوابط اعلام شده توسط میراث فرهنگی بنا شود، تا زمانی که اصلاح مد نظر میراث فرهنگی صورت نگیرد، مجوز پایان کار صادر نخواهد شد. ضمن این که طبق ضوابط موجود اجازه تخریب بناهای قدیمی نیز داده نمی‌شود و ممنوع است. بلکه بناهای قدیمی باید با استفاده از مصالح بومی و بر اساس ضوابط میراثی مرمت و بهسازی شوند. برای بازسازی این بناها بر اساس قوانین مرمت برخورد می‌شود.

لزوم جدیت مدیریت شهری در حفظ بافت

این مسئول با تأکید بر این که نباید اجازه ساخت و ساز غیر مجاز در آلاشت داده شود، خاطرنشان می‌کند: اگر امروز در آلاشت فعالیت‌های ساخت و ساز خارج از ضوابط دیده می‌شود، مدیریت شهری باید بر آن حساسیت داشته باشد و از میراث فرهنگی کمک بخواهد تا با تخلف برخورد شود.

وی درباره ضوابط ساخت بنا در زمین‌های خالی نیز اظهار می‌کند: در ضوابط مشخص کرده‌ایم که ارتفاع ساختمان‌ها در بافت نباید از ۵.۵ تا ۶.۵ متر بیشتر شود و چه مصالحی برای نمای ساختمان مورد استفاده قرار گیرد. استفاده از شیشه، کامپوزیت یا گرانیت در نمای ساختمان، پوشش رنگی در سقف و همچنین به کار بردن در و پنجره‌های فلزی در آلاشت طبق ضوابط ممنوع است و در استعلام از میراث حتما مورد توجه قرار می‌گیرد. همچنین تعریض کوچه در بافت نیز ممنوع است.

معاون میراث فرهنگی مازندران می‌افزاید: آلاشت از دو منظر تاریخی به دلیل ثبت بافت در فهرست آثار ملی و میراثی به دلیل وجود موزه مردمشناسی قابل اهمیت است. به همین دلیل باید تمام تلاش برای حفاظت از این دو ارزش به کار گرفته شود. به شهردار و شورای شهر بارها اعلام کردیم که در این زمینه سختگیری لازم را داشته باشند تا از ساخت و سازها کمترین آسیب به بافت آلاشت وارد شود.

این مسئول از برنامه‌ریزی برای سنگفرش قسمتی از مسیر موزه نیز خبر می‌دهد و می‌افزاید: امسال اعتباری برای سنگفرش بخشی از مسیر موزه پیش‌بینی شده و امیدواریم که با تخصیص این اعتبار پروژه را در این نقطه اجرایی کنیم. هدف ما این است که به مدیریت شهری بگوییم در آلاشت باید به جای آسفالت از پوشش‌های مورد تایید ضوابط میراث فرهنگی استفاده شود.

آلاشت در صورت تخریب بافت سنتی یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های خود را از دست می‌دهد و به سرنوشت بسیاری از مناطق خوش آب و هوای دیگر دچار می‌شود.

ایزدی از همه شهروندان آلاشت خواست تا مانند کودکان این شهر نسبت به حفظ و احیاء بافت تاریخی و میراثی این شهر کوهستانی دغدغه و وسواس داشته باشند و در ساخت و سازهای خود با رعایت ضوابط میراثی، به زیباتر شدن این شهر کوهستانی کمک کنند.

آلاشت با داشتن بافت و معماری ثبت شده منحصربه‌فرد، آب و هوای دلچسب و خنک در بهار و تابستان، طبیعت زیبا، موزه مردمشناسی، مسجد منحصربه‌فرد و متفاوت از نظر معماری، صنایع دستی ثبت شده شناخته شده و برجسته در کشور، تنها رصدخانه شمال کشور و محصولات دامی با کیفیت یکی از معدود نقاط گردشگرپذیر شمال کشور است که چنین مجموعه‌ای از فرصت‌های گردشگری را در اختیار دارد. اما بی‌تردید تخریب بافت سنتی این شهرتاثیر منفی مستقیمی روی سایر فرصت‌های گردشگری آلاشت خواهد گذاشت.