روغن بنفشه و الکل تا دگزامتازون، خودسرانه‌های کرونا

بیماری واگیر کرونا در زمستان سال گذشته پس از شیوع در کشور چین، دامنگیر کشورهای دیگر از جمله ایران شد و شیوع آن از اسفند سال گذشته در کشورمان آغاز شد؛ ویروسی که منجر به همه‌گیری این بیماری شد، کووید ۱۹ ( COVID-۱۹) و از خانواده ویروس‌های کرونا است که  قابلیت سرایت زیادی دارد و از جمله علائم آن می‌توان به تب، سرفه خشک، تنگی نفس و احساس خستگی اشاره کرد.

با گسترش این بیماری در جامعه، مبتلا شدن تعداد قابل توجهی از مردم به آن و افزایش روز به روز آمارها، برخی از افراد از ترس اینکه مبادا به ویروس کرونا مبتلا شوند بر خلاف بسیاری از توصیه‌های پزشکی و بهداشتی به روش‌های خودسرانه و تایید نشده‌ای روی آوردند که تعدادی از این روش‌ها حتی منتهی به تلفات جانی شد.

برخی از کارشناسان و پزشکان این رفتارها را ناشی از باورهای نادرستی دانستند که در کشورهای مختلف از جمله ایران در روزهای نخستین شیوع بیماری کرونا و در بین عامه مردم بوجود آمد و با توجه به اینکه شاید هنوز اطلاعات کافی و شفافی درباره این بیماری و ابعاد مختلف آن وجود نداشت، زمینه ترویج هرچه بیشتر این باورها و رفتارها و همچنین سوء استفاده افراد سودجو شکل گرفت.

از شوخی روغن بنفشه تا تلفات مصرف الکل

از همان نخستین روزهای شیوع بیماری کرونا بود که کلیپ‌ها و تبلیغات مختلفی درباره استفاده از برخی گیاهان دارویی از جمله روغن بنفشه برای درمان بیماری کرونا در فضای مجازی منتشر شد؛ ادعایی که هیچ‌یک از مراجع علمی آن را تایید نکردند. 

این قبیل روش‌های درمانی توسط بسیاری از افراد سودجو که هیچ اطلاعات دانشگاهی و علمی درباره پزشکی نداشتند در فضای مجازی تبلیغ و منتشر شد درحالیکه مسوولان و پزشکان از مردم خواستند به شایعه‌ها و مطالب غیر علمی و تایید نشده در فضای مجازی اهمیت ندهند و با رعایت بهداشت فردی و در خانه ماندن زمینه ابتلا به این بیماری را کاهش دهند.

به گفته مهدی یوسفی رییس دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، توصیه به استعمال روغن بنفشه فاقد هرگونه تاثیر مثبت برای درمان بیماری کرونا بوده و این تجویز غیرتخصصی به هیچ‌وجه صحیح نیست و مردم نباید به نظرات افراد فاقد تخصص علمی و منع شده از دخالت در امور طبابت، توجه کنند.

در این بین ادعاهای دیگری مانند تاثیر ادرار شتر و روغن‌ کبد ماهی برای از بین بردن ویروس کرونا نیز مطرح شد که همه آنها توسط مسوولان مربوطه و پزشکان تکذیب و رد شد.

درحالیکه هنوز جامعه ایرانی با شوخی استعمال روغن بنفشه یا خوردن ادرار شتر برای درمان بیماری کرونا درگیر بود و اخبار مختلفی در رد یا تایید آن منتشر می‌شد، باور نادرست دیگری، زمینه رفتارهای خودسرانه‌ای را ایجاد کرد که تلفات غیر قابل باوری را بهمراه داشت.

"کاهش خطر ابتلا به کرونا با نوشیدن الکل"، باور نادرستی بود که از اسفند پارسال در جامعه گسترش یافت و کسانی که سنگ آن را به سینه می‌زدند اعتقاد داشتند که نوشیدن الکل موجب محافظت بدن در برابر این بیماری می‌شود درحالیکه شاید همین افراد فرصت شومی به سودجویانی دادند که الکل‌های دست‌ساز و تقلبی با درصد متانول بالا را وارد بازار کنند تا جان صدها نفر را بگیرد.

این باور غلط که با مصرف الکل می‌توان از خطر ویروس کرونا در امان ماند منجر به مسمومیت هزاران نفر و مرگ شماری از افراد در کشورمان شد در حالی‌ که متخصصان با تاکید بر ضرورت اصلاح این باور تاکید داشتند شهروندان به مطالب غیرعلمی مطرح شده از سوی عده‌ای افراد سودجو در شبکه‌های اجتماعی توجه نکنند.

تعدادی از افراد سودجو از این باور اشتباه، سوء استفاده کرده و اقدام به تولید بیشتر مشروبات دست‌ساز با درصد بیشتر متانول کردند که همین امر به مسمومیت و حتی جان باختن شماری از مردم در استان‌های مختلف منجر شد به‌ طوریکه بر اساس آخرین آمار پزشکی قانونی از اسفند پارسال تا اردیبهشت امسال بیش از چهار هزار نفر به علت مسمومیت حاد ناشی از مصرف متانول به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشور مراجعه کردند و از بین آنها حدود ۸۰۰ نفر جان خود را از دست دادند.

به گفته کامبیز سلطانی نژاد عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی کشور، در سال‌های اخیر گاهی شاهد بروز مسمومیت‌های جمعی ناشی از متانول و عوارض مصرف نوشیدنی های الکی تقلبی در کشور بودیم اما بزرگترین حادثه مسمومیت جمعی بر اثر مصرف متانول در کشور همزمان با بروز بحران شیوع ویروس کرونا در برخی استان‌ها مشاهده شد.

باور نادرست مصرف الکل برای کاهش خطر ابتلا به کرونا، رده‌های سنی مختلف را درگیر خود کرد بطوریکه گزارش‌هایی درباره مسمومیت کودکان بدلیل خوراندن الکل به آنها برای پیشگیری از  ابتلا به کرونا منتشر شد که تعدادی از این کودکان دچار عوارض جبران ناپذیری مانند نابینایی شدند.

به گفته یکی از متخصصان سم شناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، عده‌ای به‌دلیل نا آگاهی و تبعیت از این باور نادرست روانه بیمارستان‌های اصفهان شدند از جمله نوجوان‌های ۱۳ تا ۱۵ ساله و سالمندان ۶۰ تا ۷۰ ساله.

فرزاد قشلاقی به مرگ مغزی تعدادی از افراد مسموم شده بر اثر مصرف مشروبات الکلی در ماه‌های اسفند و فروردین اشاره و اضافه کرد: عده‌ای از افراد سودجو در این میان برای افزایش تولیدات مشروبات دست‌ساز،‌ میزان الکل متانول را به دلیل ارزان‌تر و در دسترس‌تر بودن در آنها زیاد کردند که همین امر مسمومیت‌ها را تشدید کرد.

وی با بیان اینکه خوردن مقادیر بسیار کم الکل متانول حتی ۱۰ تا ۲۰ سی سی نیز می‌تواند مسمومیت بسیار شدید ایجاد کند که در برخی موارد به مرگ منجر می‌شود، تصریح کرد: در مشروبات دست‌ساز و تقلبی، درصد و میزان اتانول و متانول مشخص و قابل افتراق نیست.

متخصص سم‌شناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به مراجعه حدود ۷۰ نفر از اسفند سال گذشته تا پایان فروردین امسال بر اثر مسمومیت ناشی از مصرف الکل متانول و مشروبات دست‌ساز و تقلبی به بیمارستان‌های استان و جان باختن حدود ۱۶ نفر از آنها و نابینا شدن تعداد دیگری، خاطرنشان کرد: با آگاهی‌سازی‌ صورت گرفته، تعداد مراجعه‌کنندگان در این زمینه و مسمومیت‌های حاد کاهش یافته است.

به گفته این پزشک، بسیاری از افرادی که دچار مسمومیت الکلی بدلیل مصرف مشروبات تقلبی شدند از قشرهایی دارای سطح آگاهی پایین نسبت به این موضوع بودند.

باورهای نادرست دیگری نیز در آن روزها مطرح شد از جمله اینکه پاشیدن کلر یا الکل بر روی پوست باعث از بین رفتن ویروس در بدن می‌شود، سشوار و باد دستگاهِ دست‌خشک‌کن‌ ویروس کرونا را می‌کشد، شستشوی بینی با نمک مانع از ابتلا به کووید۱۹ می‌شود و غرغره کردن محلول ضدعفونی، بدن را در برابر ویروس کرونا محافظت می‌کند که همه آنها توسط مراجع بهداشتی و درمان، رد شد.

باور غلط: معتادان کرونا نمی‌گیرند

درحالیکه باورهای نادرست و رفتارهای خودسرانه‌ای مانند خوردن الکل منجر به افزایش غیرمستقیم تلفات انسانی بیماری کرونا در کشورمان شد، باور نادرست دیگری نیز در بین مردم و کاربران شبکه‌های اجتماعی مطرح شد که مردم را به سمت کشیدن سیگار و استعمال مواد مخدر سوق می‌داد.

بر اساس این باور غلط، افراد سیگاری و معتاد به مواد مخدر به بیماری کرونا مبتلا نمی‌شوند و طراحان این باور، ادعا می‌کردند که نیکوتین می‌تواند باعث افزایش مقاومت بدن در برابر ویروس کرونا شود و برخی از آمار بویژه در چین نشان می‌دهد که شمار افراد سیگاری در میان مبتلایان به بیماری کووید کمتر بود؛ نیکوتین ماده مخدر سمی است که در تنباکو وجود دارد.

اما به گفته مسعود مردانی متخصص بیماری‌های عفونی، معتادان به سیگار، قلیان و تریاک هیچکدام مصونیتی در مقابل کرونا ندارند و هر فردی که گفته است معتادان به کرونا مبتلا نمی‌شوند، کاملاً غیرعلمی و بی ارتباط صحبت کرده است.

وی تاکید کرد: خواهش می‌کنیم با تبلیغی که برای الکل شد و عده‌ای جان خود را از دست دادند این کار نشود.

در همین روزها نیز فیلم کوتاهی از مردی پخش شد که خطاب به مصاحبه‌کننده با خنده‌ای که بر لب داشت می‌گفت " معتادا کرونا نمی‌گیرن" که انتشار این فیلم واکنش‌های بسیاری بهمراه داشت.

معاونت کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر نیز این باور غلط که افراد مصرف‌کننده موادمخدر به بیماری کرونا مبتلا نمی‌شوند را رد و اعلام کرد: از آنجایی که این بیماری به ریه‌ها حمله می‌کند، از این رو برای کسانی که سیگاری هستند یا ماری‌جوانا و سایر موادمخدر را به ‌صورت تدخینی مصرف می‌کنند، تهدیدی جدی است.

در مقاله ای که از سوی معاونت کاهش تقاضا و توسعه مشارکت های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر منتشر شد، آمده است: اگر چه ما هنوز اطلاعات اندکی راجع به کووید ۱۹ و رابطه آن با مشکل اعتیاد به موادمخدر داریم اما تجربه و دانش به دست آمده از گذشته نشان می‌دهد که افرادی که به دلیل استعمال سیگار، مواد افیونی، متامفتامین، حشیش و سایر مواد، از سلامتی کامل برخوردار نیستند به دلایل متعدد فیزیولوژیکی و اجتماعی-محیطی بیشتر در معرض خطر ابتلا به کووید ۱۹ و عوارض جدی‌تر آن قرار دارند.

دردسر دگزامتازون

یکی دیگر از باورهای نادرست که درباره پیشگیری از کرونا مطرح شد، نقش آنتی‌بیوتیک‌ها در از بین بردن ویروس کرونا بود که باعث بروز رفتارهای خودسرانه ای در مصرف این دسته از داروها شد درحالیکه پزشکان تاکید کردند که آنتی بیوتیک‌ها فقط باکتری‌ها را از بین می‌برند و قادر به کُشتن ویروس‌ها نیستند.

علاوه بر آنتی‌بیوتیک‌ها، داروی دیگری نیز در بحبوحه شیوع بیماری کرونا آغازگر چالش‌های بسیاری شد که پیش از آن نیز در ادوار مختلف دردسرهایی را برای بخش درمان کشور ایجاد کرده بود و آن چیزی نبود جز دگزامتازون.

دگزامتازون (Dexamethasone) دارویی به اشکال آمپول، قرص، قطره، شربت و پماد با عملکرد کاهش التهاب و تضعیف سیستم ایمنی بدن است.

این دارو قبل از آنکه پای کرونا به کشورمان باز شود یکی از معضلات دارویی بشمار می‌آمد بطوریکه با تجویز برخی از پزشکان یا بدلیل رفتارهای خودسرانه برای درمان سرماخوردگی مصرف می‌شد درحالیکه به گفته برخی از مسوولان از جمله معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، این دارو نباید برای سرماخوردگی و آنفلوآنزا تجویز شود زیرا جزو کورتون‌هاست و سیستم ایمنی بدن را کاهش می‌دهد.

ابوالفضل اصلانی معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه متاسفانه برخی از پزشکان این دارو را برای بیماران تجویز می‌کنند درحالیکه ضرورتی برای آن وجود ندارد، گفت: برخی از افراد فوت شده بر اثر آنفلوآنزا، دگزامتازون تزریق کرده بودند.

با وجود تذکرهای داده شده درباره عوارض مصرف دگزامتازون، پس از شیوع بیماری کرونا نیز تجویز یا مصرف خودسرانه این دارو ادامه یافت تا جایی‌که کمیته علمی پیشگیری از کرونا، تزریق دگزامتازون به علت افزایش مرگ و میر را ممنوع اعلام کرد.

مسعود مردانی عضو کمیته کشوری پیشگیری از کرونا، اسفند پارسال اعلام کرد که تجویز و تزریق دگزامتازون برای بیماران مبتلا به کرونا توسط پزشک ممنوع است زیرا باعث مرگ می‌شود.

وی با بیان اینکه در گذشته نیز بسیاری از پزشکان متخصص کم تجربه، این دارو را برای افرادی که مبتلا به آنفلوآنزا بودند، تجویز و تزریق می کردند که باعث مرگ آنها شد، اظهار داشت: افرادی که این دارو را تزریق می کنند بدانند که این امر باعث نارسایی تنفسی شده و مرگ و میر را افزایش می دهد.

این متخصص بیماری‌های عفونی تاکید کرد: دگزامتازون فعالیت سیستم ایمنی بدن را کاهش می‌دهد به همین خاطر به پزشکان تاکید شده این دارو را برای بیماران مبتلا به کرونا تجویز نکنند و اگر پزشک متخصص خواست دگزامتازون را برای بیمار تجویز کند باید دلایل علمی را برای کمیته کشوری پیشگیری از کرونا ارائه دهد.

درحالیکه موضوع مصرف دگزامتازون کمی از تب و تاب افتاده بود، انتشار خبر تاثیر این دارو در درمان بیماران بدحال مبتلا به کرونا در اواخر خرداد امسال دوباره نام این دارو را بر سر زبان‌ها انداخت.

چندی پیش اخباری مبنی بر تاثیر داروی دگزامتازون در درمان مبتلایان به ویروس کرونا که در شرایط وخیم قرار دارند منتشر شد و تدروس آدهانوم مدیرکل سازمان بهداشت جهانی از نتایج اولیه آن ابراز خرسندی کرد اما این امر منجر به برداشت های نادرست و افزایش مصرف خودسرانه دگزامتازون در برخی از افراد شد.

این در حالی است که مردانی عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا تاکید کرد که دگزامتازون هیچ تاثیری در پیشگیری از ابتلا به کرونا ندارد و فقط دوز کم این دارو برای بیماران بستری در آی سی یو که در شرایط شدید ابتلا به این بیماری هستند و توسط متخصص مربوطه باید مصرف ‌شود.

به گفته عضو هیات علمی گروه بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نیز داروی دگزامتازون هیچ تاثیر ضد ویروسی ندارد و به‌هیچ عنوان نباید بصورت خودسرانه و برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌هایی مانند کرونا مصرف شود زیرا این کار بسیار خطرناک است.

کیانا شیرانی با بیان اینکه مصرف دگزامتازون سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند، افزود: مصرف بدون تجویز پزشک این دارو می‌تواند خطر ابتلا به کرونا را بدلیل ضعف ایمنی افزایش دهد.

عضو هیات علمی گروه بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان تاکید کرد که فروش داروی دگزامتازون با توجه به عوارض آن باید با نسخه و تجویز پزشک باشد.

ارتباط رفتارهای خودسرانه و اعتماد اجتماعی

باورهای نادرست و رفتارهای خودسرانه در زمینه بهداشت و درمان، دیرینه طولانی در کشورمان دارد و هر از چندگاهی شاهد بروز یکی از این رفتارها در جامعه هستیم و روایت های تاریخی بسیاری نیز درباره آنها وجود دارد.

به گفته عضو هیأت علمی گروه پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، مردم همواره دنبال یافتن راه‌های متفاوت برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مختلف بودند و این موضوع فقط مربوط به ویروس کرونا نیست بلکه بحثی تاریخی در کشورمان است.

سید رضا اسحاقی گفت: زمانیکه اعلام می‌شود هنوز برای بیماری کرونا دارو یا واکسنی کشف نشده است، در واقع بطور مستقیم به مردم گفته می‌شود که دست ما برای درمان این بیماری خالی است در نتیجه مردم ترجیح می‌دهند که به سراغ تجربه‌ها و روش هایی بروند که خودشان می‌شناسند مانند استعمال روغن بنفشه یا عنبر نساء یا خوردن الکل.

وی با بیان اینکه بروز و پیدایش برخی باورهای اشتباه به رفتارهای خودمان برمی گردد، افزود: اینکه چقدر در شفافیت و رو راست بودن با مخاطبان و مردم کم کاری شده یا پنهانکاری شده یا دیر اطلاع رسانی شده است، همه و همه می‌تواند منجر به ایجاد باورهای غلط و بروز رفتارهای خودسرانه شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه این امر در مسائلی مانند سلامتی، اقتصادی و اجتماعی نقش دارد، تصریح کرد: اگر عواملی مانند پنهانکاری و کتمان کاری، اعتماد اجتماعی را کاهش دهد، هرچقدر هم گفته شود که مصرف الکل و سیگار نقشی در پیشگیری از بیماری کرونا ندارد، ممکن است عده ای هنوز به آن شک داشته باشند.

اسحاقی، بهترین راهکار برای کاهش باورهای غلط و رفتارهای خودسرانه را اطلاع رسانی درست و به موقع خواند و تاکید کرد که مسوولان نباید بابت این امر نگرانی داشته باشند و باید به جایگاه اجتماعی مردم احترام بگذارند زیرا آنها در صورت دریافت اطلاعات صحیح و به موقع، انتخاب درست‌تری دارند.

حدود چهار ماه از شروع بیماری کووید ۱۹ در ایران می‌گذرد و تا کنون بیش از ۲۰۰ هزار در کشورمان بطور قطعی به این بیماری مبتلا شدند و افزون بر ۱۰ هزار نفر بر اثر ابتلا به آن جان باختند اما همچنان مسوولان وزارت بهداشت و پزشکان تاکید دارند که بهترین راه برای پیشگیری از این بیماری، رعایت بهداشت فردی، استفاده از ماسک، شست و شوی مداوم دست ها، حضور نیافتن در تجمعات و پرهیز از سفرهای غیر ضروری است.