کارشناسان معتقدند برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی و کاهش سطح سفره‌ها مهمترین عامل وقوع فرونشست زمین است که این موضوع در قم به دلیل گرمی هوا و خشکسالی با سرعت بیشتری دنبال شده و اکنون زنگ خطر فرونشست در برخی از مناطق استان به صدا درآمده‌است.
نکته قابل‌توجه آن‌که جبران آب ازدست‌رفته سفره‌ها به زمان زیادی نیاز دارد و نباید تصور کرد بارندگی‌های خوب دو سال اخیر می‌تواند حل‌کننده مساله و رفع مشکل فرونشست در سطح دشت‌های استان باشد.
در همین رابطه برای بررسی بیشتر موضوع، خبرنگار ایرنا در گفت‌وگو با شماری از مسئولان استان، آسیب‌های فرونشست زمین برای قم و راهکارهای جلوگیری از آن را موردتوجه قرارداد.
روند فرونشست زمین در قم با کاهش استفاده از منابع آبی متوقف می‌شود
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم در این خصوص گفت: کاهش میزان بهره‌برداری از منابع آبی موجود در سفره‌های منطقه، مؤثرترین راهکار برای توقف روند فرونشست زمین در قم است.
احمد حاجی حسینی مسگر بیان کرد: با بررسی‌های کارشناسی صورت گرفته از حدود ۲۰ سال پیش روند فرونشست زمین در قم به‌ویژه بخش جعفریه، براثر برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی موردتوجه قرار گرفت.
وی افزود: از همان زمان نیز هشدارهایی درخصوص تاثیر منفی این رویداد و راهکارهای مقابله با آن توسط متولیان حوزه آب استان به مسئولان و مردم ارائه شد.
وی ادامه داد: در همین رابطه با مصوبه شورای حفاظت از منابع آب استان، موضوع به‌صورت دقیق‌تر موردبررسی علمی قرار گرفت و مشخص شد که خطر فرونشست زمین در قم جدی است و باید هرچه سریع‌تر روند آن متوقف شود.
حاجی حسینی مسگر گفت: فرونشست زمین خسارت‌های سنگینی برای تاسیسات زیربنایی، شبکه‌های انتقال آب، برق و گاز، ساختمان‌ها و مهم‌تر از همه محیط زیست استان درپی دارد و آن را دچار آسیب جدی می‌کند.
وی بیان کرد: بهترین و مهمترین اقدامی که برای مقابله با پدیده فرونشست زمین در قم می‌توان انجام داد، کاهش بهره‌برداری از منابع آبی است تا روند افت سطح سفره‌های زیرزمینی متوقف شود.
وی ادامه داد: درهمین رابطه صدور مجوز برای حفر چاه جدید به‌منظور مصارف کشاورزی در مناطقی از قم همچون بخش جعفریه ممنوع شد تا از توسعه بهره‌برداری از منابع آبی موجود جلوگیری شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم گفت: مشکل دیگری که در این رابطه وجود دارد، اضافه برداشت از چاه‌های مجاز است که این موضوع نیز به منابع آبی موجود در سفره‌ها آسیب جدی وارد می‌کند.
وی با اشاره به این‌که بیشترین میزان بهره‌برداری از چاه‌ها در بخش کشاورزی است، افزود: برخی از بهره‌برداران چاه‌های مجاز متاسفانه ۲ برابر حد تعیین‌شده آب برداشت می‌کنند.
وی ادامه داد: در موضوع فرونشست زمین مهمترین نکته این است که هر جا برداشت بی‌رویه از منابع آبی موجب افت سفره‌های زیرزمینی شود، چراغ‌خطر فرونشست زمین روشن می‌شود.
حاجی حسینی مسگر گفت: بنابراین برای مقابله با پدیده فرونشست زمین در قم و به‌خصوص بخش جعفریه که مشکل در آن جدی‌تر است، هم مردم بومی و کشاورزان منطقه و هم مسئولان باید برای مدیریت منابع آبی بخش تلاش کنند.
استان قم دارای یک شهرستان به همین نام و پنج بخش جعفریه، مرکزی، خلجستان، کهک و سلفچگان است.
بخش جعفریه یکی از بخش‌های استان قم با وسعتی حدود ۶۵۰ کیلومترمربع در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهر مقدس قم با جمعیتی بیش از ۱۶ هزار تن با ۲ گویش فارسی و ترکی با مرکزیت شهر جعفریه است؛ این بخش در مسیر راه ارتباطی استان‌های غربی و مرکزی کشور قرار دارد و دارای یک دهستان (جعفرآباد) و یک شهر (جعفریه) و ۳۳ روستا است.
اجرای طرح‌های آبخیزداری در قم خطر فرونشست زمین را کاهش می‌دهد
همچنین مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری قم گفت: اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری با مدیریت صحیح منابع آبی موجب کاهش خطر فرونشست زمین در مناطق مختلف استان به‌خصوص بخش جعفریه می‌شود.
سید محمدتقی سجادی بیان کرد: با اجرای طرح‌های آبخیزداری، حجم قابل‌توجهی از منابع آبی موجود در اثر بارش باران و جاری شدن روان آب‌ها وارد سفره‌های زیرزمینی می‌شود و با تقویت بستر خاک از فرونشست آن جلوگیری می‌کند.
وی افزود: با تکمیل روند اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری درقم، بخش زیادی از روان آب‌های فصلی به سمت سفره‌های زیرزمینی هدایت‌شده و علاوه بر جلوگیری از فرونشست زمین، موجب تقویت خاک و پوشش گیاهی منطقه نیز می‌شود.
وی ادامه داد: برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی، مهمترین عامل فرونشست زمین است و متاسفانه همین مساله در بخش جعفریه قم به وقوع پیوسته و برای جلوگیری از ادامه این روند باید برداشت از سفره‌های زیرزمینی منطقه به میزان قابل‌توجهی کاهش یابد.
سجادی بیان کرد: برای حفظ و تقویت بستر خاک مناطق آسیب‌دیده از فرونشست، باید به‌سرعت در روند برداشت از چاه‌های آب منطقه تجدیدنظر صورت گیرد و تغذیه مصنوعی سفره‌ها از طریق اجرای طرح‌های آبخیزداری دنبال شود.
وی ادامه داد: اتکا به منابع آبی زیرزمینی و برداشت بی‌رویه از سفره‌ها خطرات بسیار زیادی برای محیط زیست و زندگی مردم به همراه دارد که فرونشست زمین تنها یکی از آن‌ها است.
اختصاص حقابه راهکار کاهش فرونشست زمین در قم است
مدیرکل مدیریت بحران قم نیز در این رابطه گفت: اکنون بیشترین خطر از پدیده فرونشست در سطح استان متوجه بخش جعفریه است که اختصاص حقابه از سد الغدیر راهکاری موثر برای کاهش روند فرونشست زمین در این منطقه به شمار می‌آید.
محسن اوروجی بیان کرد: احداث سد الغدیر در بالادست رودخانه قره چای و به صفر رسیدن آورده این رودخانه، تاثیر نامناسبی بر حجم سفرهای زیرزمینی بخش جعفریه گذاشته است.
وی افزود: برای جبران باید حقابه زیست‌محیطی از سد الغدیر برای رودخانه قره چای در نظر گرفته شود تا با جاری شدن مستمر آب در بخش جعفریه، وضعیت سفره‌های زیرزمینی منطقه بهبود یابد.
وی ادامه داد: وضعیت سفره‌های زیرزمینی در موضوع فرونشست زمین تاثیر بسزایی دارد و هر چه منابع آبی این منطقه تقویت شود، از روند نامطلوب فرونشست زمین در بخش جعفریه جلوگیری خواهد شد.
اوروجی گفت: از دیگر عوامل تشدیدکننده پدیده فرونشست زمین در بخش جعفریه، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی است که این موضوع به دلیل خشک‌سالی‌های اخیر، افزایش نیز یافته است.
وی بیان کرد: تسریع در اجرای طرح تعادل بخشی به‌منظور متوقف کردن اضافه برداشت از چاه‌های مجاز و پر کردن چاه‌های غیرمجاز ازجمله راهکارهایی است که در این رابطه دنبال می‌شود.
وی ادامه داد: هنوز روند فرونشست در بخش جعفریه به مرحله بحرانی برای زندگی ساکنان منطقه نرسیده است اما باید هرچه سریع‌تر برای رفع این مشکل اقدام کرد که در این زمینه همکاری مردم بومی با مسئولان در استفاده بهینه از چاه‌های آب، اهمیت فراوانی دارد.
خشکسالی روند فرونشست در قم را سرعت بخشیده‌است
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست قم نیز گفت: خشکسالی سال‌های اخیر باعث برداشت بیش‌ازحد آب از منابع زیرزمینی استان شده که این موضوع روند فرونشست زمین را سرعت بخشیده است.
سید احمد شفیعی بیان کرد: بر اساس گفته کارشناسان طی ۵۰ سال اخیر میزان میانگین بارش در ایران از ۲۵۰ به ۲۰۰ میلی‌متر رسیده است که این کاهش ۲۰ درصدی بارش موجب خشکسالی و افزایش سطح برداشت از سفره‌های زیرزمینی برای تامین مصارف آبی به‌خصوص در بخش کشاورزی شده‌است.
وی افزود: زمانی که میزان برداشت از سفره‌های زیرزمینی به دلیل خشکسالی افزایش یابد، خطر وقوع پدیده فرونشست جدی می‌شود که بهترین راه برای جلوگیری از وقوع آن، کنترل سطح برداشت آب از این منابع حیاتی است.
وی ادامه داد: سفره‌های آب زیرزمینی ازجمله مهمترین منابع تامین آب شیرین است و به همین علت اکثر شهرها و زمین‌های کشاورزی بر روی این مخازن طبیعی شکل می‌گیرد.
شفیعی گفت: وقتی میزان برداشت آب از سفرهای زیرزمینی افزایش یابد و حجم آب استفاده‌شده جایگزین نشود، همانند آنچه در جعفریه شاهد هستیم، شرایط برای فرونشست مهیا می‌شود؛ به‌خصوص که آب ورودی به بخش جعفریه از طریق رودخانه قره چای نیز نزدیک به صفر است.
وی بیان کرد: اگر حقابه رودخانه قره چای محقق شود تا حدی می‌تواند حجم سفره منطقه را جبران و از وقوع خطر جدی فرونشست زمین جلوگیری کند.
وی ادامه داد: فرونشست زمین پدیده‌ای خطرآفرین است که تاسیسات و سازه‌های ایجادشده در منطقه ازجمله ساختمان‌ها را در معرض آسیب جدی قرار می‌دهد و باید به‌سرعت ضمن کنترل حجم آب مصرفی از سفرهای زیرزمینی، از گسترش این پدیده جلوگیری شود.
گزارش: محمد جنابان
نظر شما