در قوانین موجود و موسوم به نام قانون کار در نظام جمهوری اسلامی ایران با وجود تعریف‌ها و ریزبینی‌های متعدد در زمینه تعریف شغل جامعه هنرمندان در تمام بخش‌ها از عرصه تئاتر؛ سینما و موسیقی تا حوزه هنرهای تجسمی همچنین فعالان فرهنگی در حوزه کتاب و ادبیات، با وجود اثرگذار بودن بالای فعالیت و تولیدات این افراد در توسعه، انتشار و جریان‌سازی‌های اجتماعی و در نهایت کمک به تعالی فرهنگ، هیچگاه حرفه و پیشه این افراد به عنوان شغل تحت لوای قانون کار تعریف نشده بود و شکل گیری فعالیت این افراد زیر چتر انجمن‌های صنفی قابلیت تحقق نداشت.
این وضع ادامه داشت تا آنکه با آغاز دهه ۸۰ و از یازدهم مهر ۱۳۸۳ و آغاز قانون پنج‌ساله برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هنرمندان در عرصه های مختلف تلاش کردند برای تصویب و به رسمیت شناختن حرفه و پیشه خود به عنوان شغل در قالب قانون کار فعالیت کنند. در ادامه این مسیر بدنه هنرمندان و فعالان فرهنگی طی قانون پنج ساله چهارم و در ادامه قانون پنج ساله پنجم (از ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۳) هرچند برای تشکیل نهادها و انجمن‌های صنفی اقدام کردند به دلیل فقدان تصویب حرفه این افراد و هنرمندان به عنوان شغل با وجود تلاش‌های مختلف آنها و رساندن پیغام و خواسته‌های‌شان به مجلس شورای اسلامی، نمایندگان ملت به سبب خلاهای قانونی در نظام‌نامه قوانین کار نتوانستند نسبت به احقاق حق فعالان فرهنگی و هنری اقدام خاصی انجام دهند.
تدبیری که امید را زنده کرد
بعد از گذشت یک دهه از فعالیت هنرمندان برای تحقق خواسته شان، شاهد ناامیدی آنها بودیم. اما با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید یکی از اصلی‌ترین اهداف دولت یازدهم به ریاست دکتر حسن روحانی، تلاش برای تحقق آرزوی بیش از یک دهه فعالان هنری و فرهنگی برای به رسمیت شناختن حرفه‌شان به عنوان شغل در دستور کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت.
هرچند دولت یازدهم و مسئولان آن در تحقق این امر در بازه زمانی چهارساله نتوانستند به توفیق صد درصدی دست پیدا کنند، با تلاش‌ها در چهار سال نخست دولت تدبیر و امید و با آغاز دوره دوم این دولت از سال ۱۳۹۶ به بعد، برای نخستین بار نمایندگان ۱۴ تشکل هنری به همراه نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نماینده وزارت کار و گروه حقوقدانان در حوزه‌های مختلف از شهریور ۱۳۹۷ تا پنجم شهریور ۱۳۹۸ و بعد از بیش از یک سال کار کارشناسی، برگزاری نشست‌های متعدد تخصصی با همراهی و مشارکت نمایندگان خانه سینما، خانه موسیقی، خانه تئاتر، خانه کتاب، انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران، انجمن عکاسان ایران، انجمن صنفی طراحان گرافیک، انجمن هنرمندان سفالگر ایران، انجمن خوشنویسان ایران، انجمن ویراستاران، انجمن داستان‌نویسان، انجمن هنرمندان نقاش، انجمن تصویرگران ایران و موافقت و امضای وزرای تعاون؛ کار و رفاه اجتماعی و فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش‌نویس تصویب‌نامه و دستورالعمل نحوه تشکیل و فعالیت انجمن های فرهنگ، هنر و رسانه کشور تهیه و به هیئت دولت ارائه شد.
گرمای خورشید پاییزی ۱۹ آبان ۱۳۹۸
حاصل بیش از ۱۴ سال فعالیت هنرمندان و فعالان فرهنگی برای به رسمیت شناخته شدن پیشه‌شان در قالب قانون کار کشور به عنوان شغل و تشکیل انجمن های صنفی با هدف تامین امنیت شغلی شاغلان مشاغل فرهنگی، هنری و رسانه‌ای، تسهیل فعالیت صنفی و حرفه‌ای، در نهایت یکشنبه ۱۹ آبان ۱۳۹۸ و همزمان با نخستین روز هفته وحدت، دستورالعمل نحوه تشکیل و فعالیت انجمن های فرهنگ، هنر و رسانه‌های کشور به تصویب هیئت وزیران رسید و مقرر شد با استناد به تبصره ۵ ماده ۱۳۱ قانون کار مصوب ۱۳۶۹ و با رعایت تصویب‌نامه‌های یادشده، آیین نامه چگونگی تشکیل حدود، وظایف، اختیارات و نحوه عملکرد انجمن های صنفی و کانون های مربوط، امکان تشکیل کانون سراسری فرهنگ، هنر و رسانه کشور فراهم شود.
بعد از امضای پیش‌نویس طرح مصوب تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه که به امضای وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی و تعاون، کار و امور اجتماعی رسید بار دیگر اعضای این کمیسیون با همراهی تشکل‌های فعال در عرصه فرهنگ؛ هنر و رسانه نشست‌های تخصصی را برای آشنایی بیشتر با قوانین و مقررات و رسیدن به شیوه‌ای جامع و کامل در مسیر تدوین شیوه‌نامه و دستورالعمل اجرایی شدن طرح تشکیل کانون فراگیر در دستور کار قرار داداند.
در نهایت بعد از برگزاری هشت جلسه مستمر با وجود شیوع ویروس کرونا، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سیزدهم خرداد ۱۳۹۹ طی اطلاعیه‌ای درباره نحوه تشکیل انجمن سراسری فرهنگ، هنر و رسانه و شیوه ثبت‌نام متقاضیان و فعالان این خانواده در کشور طی بازه زمانی سه ماهه تابستان ۱۳۹۹ منتشر کردند.
همزمان با توجه به فرصت پیش رو برای فعالان عرصه فرهنگ، هنر و رسانه جهت ثبت‌نام و شکل‌گیری تشکل‌های صنفی خود با ایرج راد رئیس هیئت مدیره خانه تئاتر گفت‌وگو کرده ایم که به عنوان نخستین انجمن صنفی حدود دو دهه پیش، موضوع به رسمیت شناخته شدن پیشه فعالان هنر نمایش را به عنوان شغل مطرح کردند.
همه راه‌های رفته و بن‌بست‌های موجود
ایرج راد با اشاره به آنکه مهمترین موضوع در ارتباط با تشکیل این کانون شغل شناخته شدن پیشه هنرمندان، امنیت شغلی و حقوق ایام بیکاری آنهاست گفت: برای تحقق این مهم چند سال بود که دنبال اجرایی شدن آن بودیم. درواقع نخستین گام‌ها در این عرصه در برنامه پنج‌ساله توسعه چهارم برداشته شد که طی مفاد این برنامه بنا بود مساله امنیت شغلی هنرمندان و اهالی فرهنگ با تنظیم آیین‌نامه‌ای ساماندهی و به رسمیت شناخته شود؛ که این اتفاق نیفتاد.
وی با اشاره به آنکه با پیگیری‌های اهالی فرهنگ، هنر و رسانه بار دیگر بحث انجام این امر در برنامه پنج‌ساله توسعه پنجم مطرح شد؛ اما به دلایل مختلف حقوقی و قانونی این آیین‌نامه تدوین نشد ادامه داد: سرانجام برای نخستین بار در برنامه پنج‌ساله توسعه ششم برای اجرایی شدن اصل به رسمیت شناخته‌شده شغل هنرمندان شاهد دعوت خانه تئاتر، اداره کل هنرهای نمایشی، خانه سینما و خانه موسیقی بودیم.
نیازی به نام شناخت مختصات فعالیت‌های فرهنگی و هنری
رئیس هیئت مدیره خانه تئاتر تصریح کرد: در بیش از ۴۰ جلسه مستمر و برنامه محور هر کدام از خانه‌ها و نمایندگان‌شان در ارتباط با وضعیت موجود و ابعاد تخصصی مرتبط با حرفه تمام دغدغه‌ها و مطالباتشان را در آن جلسات مطرح کردند. خانه تئاتر نیز طی گزارشی ۸۰ صفحه‌ای وضعیت موجود تئاتر کشور، کمبودها، اشکالات و به خصوص موضوع امنیت شغلی را مو به مو و با نگاهی متقن از دید کارشناسانه با مسئولان مربوط مطرح کرد.
راد خاطرنشان کرد: نتیجه این پافشاری و به اشتراک طلبیدن نمایندگان خانه‌ها و اصناف فرهنگ و هنر این بود که ذیل برنامه پنج‌ساله ششم توسعه امنیت شغلی بار دیگر با جدیت بیشتر و عزمی راسخ‌تر مطرح و مقرر شد برای رسیدن به نتیجه پیگیری شود. متأسفانه طی چهار سال عمر دولت یازدهم به دلیل تعویض دو وزیر در این وزارتخانه آیین‌نامه اجرایی به انجام رسیدن آن خواسته و مطالبه اهالی فرهنگ و هنر توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تدوین نشد.
و بالاخره شد
رییس هیئت مدیره خانه تئاتر یادآوری کرد: در صحبت با سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت دوازدهم که در جریان این امر در زمان معاونت فرهنگی وزارتخانه در دولت یازدهم به او گفتم وقتی طی دولت یازدهم این کار صورت نگرفت، دلیل نمی‌شود که در دولت بعدی هم انجام نشود. همین اشاره کافی بود تا باردیگر به موضوع تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه توجه شود.
وی افزود: وزیر فرهنگ دستور داد جلساتی با حضور نماینده کلیه انجمن‌های صنفی به خصوص خانه‌های تئاتر، موسیقی، سینما و تشکل‌های انجمن هنرهای تجسمی هستند، تشکیل و تاکید کرد تا در آن جلسات موضوع تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه؛ تدوین آیین‌نامه و مسائل مرتبط با آن در اسرع وقت بررسی شود. طی چند ماه هر هفته جلسات فعالان فرهنگ، هنر و رسانه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با حضور نمایندگان این انجمن‌ها تشکیل می‌شد.
این بازیگر پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون گفت: در ابتدا مباحث حیطه فعالیت هنری‌مان را کند و کاو کرده و بعد برای آگاهی و آشنایی بیشتر از ضوابط و مسائل حوزه حقوق صنوف، آیین‌نامه‌ها و قوانین موجود از نمایندگان دایره حقوقی و کارشناسان درخواست شد بعد از انجام تحقیقات لازم و کافی با ارائه اسنادی متقن برای تدوین دقیق نظرگاه‌ها و دیدگاه‌های ما به عنوان فعالان عرصه فرهنگ، هنر و رسانه یاری‌مان کنند.
وی با تاکید بر آنکه در این مرحله نیز بحث‌های مفصل و مکرری صورت گرفت تصریح کرد: در این مرحله نمایندگانی از وزارتخانه‌های تعاون، کار و رفاه اجتماعی و فرهنگ و ارشاد اسلامی حضور داشتند. همچنین از مجلس شورای اسلامی و سازمان برنامه و بودجه نیز درخواست نماینده کردیم که با پاسخ مثبت همراه شد و جلسات بعدی با حضور تمام این نمایندگان ادامه یافت.
پرهیز از پیمودن مسیر طولانی با مصوبه هیئت وزیران
راد با بیان آنکه این جلسات برای رسیدن به تدوین نهایی آیین‌نامه حدود یک سال‌ونیم طول کشید: در نهایت به نتیجه رسیدیم آن چه در به سرانجام رساندن قطعی اجرا و تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه می‌تواند مؤثر واقع شود مربوط به ماده ۱۳۱ قانون کار وزارت کار است. قانونی که بطن و متن آن تشریح مسئله کارگری و کارفرمایی است و بنا شد فعالان فرهنگ، هنر و رسانه تحت پوشش این قانون انجمن‌های صنفی خود را شکل دهند و بعد از پایان کار، شیوه‌نامه مخصوص خود را به امضای دو وزیر همراه این طرح برسانند تا در ادامه آیین‌نامه مذکور بتواند ضمانت اجرایی خود را در قالب مصوبه هیئت وزیران به دست یاورد.
طی این مسیر و رسیدن به مصوبه هیئت وزیران به عنوان ضمانت اجرایی آیین‌نامه تشکیل کانون‌های فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه در سریع‌ترین زمان ممکن بود و اگر می‌خواستیم مسیر دیگری را برای نیل به این هدف بزگ طی کنیم، شاید چندین سال تنها تحقق و تفحص راه‌های اجرایی این طرح زمان می‌طلبید. اما آسان‌ترین و نزدیک‌ترین راه آن بود که در تعامل دو وزارتخانه این مطالبه را پیش ببریم.
دلیل برتری نظام تشکل‌های عام در برابر تشکل‌های خاص
رئیس هیئت‌مدیره خانه تئاتر با تشریح انواع تشکل‌های صنفی که تحت لوای نظام قانونی کشور قابلیت کار و فعالیت دارند گفت: در بحث تشکیلات صنفی با دو نوع تشکیلات صنفی عام و خاص سرو کار داریم. تشکیلات صنفی خاص مثل کانون وکلا، نظام مهندسی، نظام پزشکی و نظایری از این دست که ماهیت فعالیت آنها با آنچه موردنظر ما بود متفاوت است. در این شکل از تشکیلات اعضای هیئت مدیره و رؤسای اصناف مختلف تحت لوای آنها به شکل انتصابی یا معرفی‌شده از سوی دولت مشخص می‌شوند.
وی افزود: اما نگاه ما به تشکل‌های عام قرابت داشت. انتخاب اعضای هیئت مدیره و روسای اصناف مختلف تحت پوشش آن در نظام تشکل‌های عام با برگزاری انتخابات از طریق مجمع عمومی و توسط خود هنرمندان صورت می‌گیرد. اینگونه است که در نهایت اعضای منتخب با رویکرد، نگاه و تخصصی که آنها به حرفه و پیشه همکاران خود دارند برگزیده می‌شوند و به سبب همین اشراف و آشنایی بیشترین باردهی را در قالب فعالیت صنفی می‌توان از آنها انتظار داشت.
راز کمیسیون هفت‌نفره به همراه نمایندگان دو وزارتخانه
راد گفت: در نهایت مقرر شد صورت جلسه‌ای در خانه تئاتر با حضور وزیر کار، تعاون و رفاه احتماعی و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه شود و درنهایت آیین‌نامه اجرایی راه‌اندازی تشکل‌های فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه طی جلسه‌ای که با حضور تمام نمایندگان اصناف و دو وزیر در تالار رودکی برگزار شد. آیین‌نامه نهایی و اجرایی به امضای هر دو وزیر رسید و بعد به هیئت دولت فرستاده شد و در هیئت دولت تصویب و اجرای آن الزام آور شد.
برای رسیدن به هدف نهایی و تهیه آیین‌نامه جامع در زمینه اجرایی به ویژه در مباحث حقوقی فعالان نظام صنفی، کمیسیونی ۷ نفره براساس همان آیین‌نامه اجرایی با حضور تعدادی از نمایندگان صنوف مختلف متشکل از یک نماینده از خانه تئاتر، یک نماینده از خانه سینما، یک نماینده از خانه موسیقی، دو نماینده از انجمن‌های تجسمی و دو نفر از رسانه‌ها تشکیل شد. این افراد اکنون نیز حضور دارند که در کنار آنها یک نماینده از وزارت فرهنگ و یک نماینده از وزارت کار شیوه‌نامه اجرایی را تدوین کردند که ثمره این همکاری تدوین و ابلاغ شیوه‌نامه در خرداد ۱۳۹۹ بود.
تغییرات در بطن انجمن‌ها برای رسیدن به کانون فراگیر آغاز شده است
رییس هیئت مدیره خانه تئاتر با بیان آنکه اجرا و عضوگیری تشکل‌ها و اصناف فعالان فرهنگ، هنر و رسانه در حال انجام است خاطرنشان کرد: خانه‌های یادشده (تئاتر، سینما و موسیقی) چون از قبل تشکیل شده بودند؛ امروز تنها در حالت تغییر وضعیت قرار دارند. انجمن‌هایی که هنوز شکل منسجم پیدا نکرده بودند (بدنه هنرمندان تجسمی) می‌توانند با معرفی افرادی از میان خود به‌عنوان اعضای هیئت مؤسس برای تدوین اساس‌نامه، بعد مراحل عضوگیری و کارهای دیگر را در دستور کار قرار دهند.
وی با یادآوری آنکه این روزها روند اجرای شیوه‌نامه تشکیل انجمن فراگیر اصحای فرهنگ، هنر و رسانه درحال اجراست تصریح کرد: اساس‌نامه بر پایه امنیت شغلی، حقوق ایام بیکاری و به رسمیت شناختن انجمن‌های صنفی استوار شده است. برای آنکه این انجمن‌های صنفی، شکل واحد و منسجم آیین‌نامه را برای تشکیل کانون فراگیر اصحاب فرهنگ، هنر و رسانه به خود بگیرند نیازمند برخی تغییرات بنیادین در شکل اقدامات و نحوه فعالیت‌شان هستند.
پاسخی شیرین برای صبری به عمر دو دهه
به گفته ایرج راد اما بعد از اعمال این تغییرات نتایج حاصل، بی نظیر و مطابق میل و خواسته بیش از ۱۵ سال مطالبه مستقیم فعالان فرهنگی، هنری و رسانه‌ای برای تحقق تشکیل کانون فراگیر کشوری در حوزه تخصصی فعالیت آنها خواهیم بود. به عنوان مثال با نهایی شدن تغییرات دیگر شاهد «انجمن بازیگران تهران» نیستیم بلکه صنفی واحد به نام «انجمن بازیگران ایران» وظیفه رسیدگی به مطالبات، دغدغه‌ها، نیازها و خواسته‌های فعالان این جامعه هنری را بر عهده خواهد داشت.
رئیس هیئت مدیره خانه تئاتر درباره مزایای شکل‌گیری کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه برای فعالان این حوزه گفت: تنها طی همین چند ماه اخیر که شاهد شیوع ویروس کرونا و تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری بودیم؛ مشکلی که داشتیم حقوق ایام بیکاری بود. وقتی کانون فراگیر تشکیل شود، این دست از مشکلات و مسائلی بزرگتر از آن را در دل خود حل خواهد کرد.
وی در پایان تصریح کردما از نظر حقوقی در زمینه‌های صنفی نمی‌توانستیم کار خاصی انجام دهیم؛ زیرا اغلب به شکل مؤسسه فرهنگی هنری غیرانتفاعی ثبت شده بودیم و توانایی فعالیت صنفی از طریق قانون و قوانین انجمن‌های صنفی رسمی را نداشتیم. اما امروز امیدواریم با تحقق سریع‌تر تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه بتوانیم شاهد حل مشکلات یکی، دو دهه اخیر در مسیر فعالیت صنفی و حقوقی ما لاینحل باشیم.
نظر شما