کوهبنان؛ مسیر اصلی شرق ایران و آسیا در دوره پارینه سنگی

علیرضا سرداری گفت: شهرستان کوهبنان در شمال استان کرمان، از نظر جغرافیای فرهنگی، در طول تاریخ جزو یکی از بلوک های مهم منطقه کرمان بوده و حتی در بعضی از دوران اسلامی، دامنه نفوذ آن تا بخش هایی از بهاباد و بافق در استان یزد نیز گسترش یافته است.

وی تصریح کرد: بخش زیادی از این شهرستان کوهستانی است و از نظر منابع معدنی، غنی است که در طول تاریخ نقش مهمی در زندگی مردمان این حوزه داشته است.
این باستان شناس گفت: آثار شناسایی شده شامل تپه، محوطه، بنا، آسیاب، آب انبار، بافت روستا، خانه های تاریخی، برج، قنات، معدن و کارگاه شدادی، گورهای سنگی، پناهگاه و محوطه های روباز می شود  که متعلق به دوره های مختلف است.
وی با اشاره به این نکته که در دوره پارینه سنگی تاکنون سه محوطه و یک پناهگاه شناسایی شده خاطرنشان کرد: پیش از این در سال ۱۹۶۲ میلادی، شواهدی از این دوره توسط رینهولد هوکراید، زمین شناس آلمانی در کوهبنان معرفی شده بود.
سرپرست برنامه بررسی و شناسایی باستان شناسی شهرستان کوهبنان اظهار داشت: با وجود این، بررسی های اخیر نشان می دهد که این منطقه یکی از کانون های اجتماعات این دوران و کریدور عبور انسان به سمت شرق ایران و داخل آسیا بوده است.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری سرداری با بیان اینکه در دوران بعدی پیش از تاریخ، دو محوطه مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد شناسایی شده که تشابه زیادی با فرهنگ های عصر مفرغ کرمان به ویژه شهداد داشته تصریح کرد: درواقع این آثار، دلالت بر ارتباطات فرهنگی و تعاملات بازرگانی حوزه های جنوبی کرمان با استقرارهای فلات مرکزی ایران دارد که کوهبنان مسیر اصلی این ارتباطات بوده است.

بیشتر آثار شناسایی شده متعلق به دوره اسلامی است
در ادامه مرتضی خانی پور دیگر سرپرست برنامه بررسی و شناسایی باستان شناسی شهرستان کوهبنان اظهار داشت: در دوران تاریخی، آثار دوران اشکانی و ساسانی شامل تپه ها، بناها، قلعه ها و گورهای پشته سنگی در شهرهای کوهبنان و طغرلجرد شناسایی شده که بسیاری از این گورهای پشته سنگی در ارتفاعات و ستیغ کوه های منطقه پراکنده است.
او با بیان اینکه غالب استقرارها و آثار شناسایی کوهبنان متعلق به دوره اسلامی است که به ویژه با توسعه قنات ها، روستاهای زیادی شکل گرفته افزود: با توجه به منابع تاریخی و حضور جهانگردان، کوهبنان در این دوران با جمعیت زیاد و توسعه شهری، دارای مساجد، خانقاه، برج ها، خانه های اعیانی و بازار بوده است که در این برنامه ثبت و مستندنگاری شده اند.
خانی پور خاطرنشان کرد :با توجه به منابع غنی معدنی، تاکنون ۱۲ معدن مس، سرب، روی و گل رخت شوی شناسایی و بقایایی از آثار شدادی و فلزکاری باستان نیز به دست آمده است.
وی با بیان اینکه بیشتر این معادن از نوع کانی های سرب و روی هستند که در منابع تاریخی، اشاره زیادی به آنها شده تصریح کرد: کوهبنان یکی از مهم ترین مراکز تولید و فرآوری سرب و روی و معروف به توتیا بوده است.   

 این بررسی ها به سرپرستی مشترک علیرضا سرداری و مرتضی خانی پور، دانش آموخته دکتری باستان شناسی از دانشگاه تهران، در راستای تهیه نقشه باستان-شناسی کشور در حال اجراست.
 

آثار تاریخی کوهبنان

شهر کوهبَنان مرکز شهرستان کوهبنان، شمالی‌ترین نقطه استان کرمان است. فاصله این شهر تا کرمان ١٧٨ کیلومتر است. واژه کوهبنان از واژه کوهبانان می‌آید. چون بلندترین نقطه مرزی کرمان، کوهبنان است، در زمان قدیم افرادی از طرف حاکمان مأمور می‌شدند در بالای کوه مستقر شده و دیده‌بانی انجام دهند. آن گروه را کوهبانان می‌نامیدند و محلی که آنها در آن به کوهبانی می‌پرداختند را کوهبنان نامگذاری کردند.

خانقاه شیخ ابوسعید خانقاهی قدیمی است که تحقیقات نشان داده‌است قبل از زمان شاه نعمت‌الله ولی هم بوده‌است. عوام آن را مدرسه و آرامگاه شیخ ابوسعید می‌دانند که به علت کم توجهی مخروبه گشته‌است.

تخت امیر (تخت لطیفی) در دامنه کوهی نزدیک کوهبنان تخت صافی از سنگ و گچ ساخته شده و گویا متعلق به زمان شاه نعمت‌الله ولی است و نشست‌های صوفیان بر بالای آن انجام می‌شده‌است. در بالای آن اتاقک کوچکی قرار دارد که می‌گویند پس از آن که صوفیان گرد می‌آمده‌اند شاه نعمت‌الله از آن بیرون می‌آمده و در جلسه شرکت می‌کرده‌است.

قلعه دختر مشرف بر شهر در بالای تخت امیر قلعه‌ای است که از برجهای آن تنها یکی بر جای مانده‌است.

آرامگاه محمد شهید کوهبنانی (گنبد آخوند) : محمد شهید کوهبنانی معروف به هدایتعلی شاه در کوهبنان متولد شد و تحصیلات تکمیلی خود را در کرمان انجام داد. وی نزد مولانا عبدالصمد همدانی و حسینعلی شاه کسب فیض کرد و سرانجام در راه مشهد کشته شد مزار وی در کوهبنان به گنبد آخوند مشهور است.

قلعه رتک مربوط به دوره صفوی است و در شهرستان کوهبنان، بخش مرکزی، دهستان خرمدشت، روستای تاریخی رتک واقع شده. این اثر در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۱۴۹۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

برج رتک مربوط به سده‌های ۱۰ تا ۱۳ - دوره صفوی است و در شهرستان کوهبنان، بخش مرکزی، دهستان خرمدشت، روستای تاریخی رتک واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۵۳۰۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

مارکوپولو در سفرنامه خود از کوهبنان به عنوان شهری بزرگ و آباد یاد کرده است.