حمام تاریخی میرزا یوسف بابل، سرگردان میان تخریب و احیاء

به گزارش خبرنگار ایرنا ، حمام میرزایوسف از آثار تاریخی ثبت شده بابل است. این حمام در تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۷۸ با شماره ۲۴۷۵ در فهرست آثار ملی ثبت شد و یکی از خاطره انگیزترین آثار تاریخی برای بابلی ها محسوب می شود.

نام محله " سرحمام " هم که در کنار پنجشنبه بازار بابل واقع شده ، برگرفته از نام همین حمام میرزا یوسف است. این حمام تا کمتر ۱۵ سال پیش در کنار وجهه تاریخی ، دارای کارکرد یک حمام برای بابلی ها بود و مورد استفاده قرار می گرفت.

آنچه حمام میرزا یوسف را از سایر حمام های مشابه در جای جای مازندران و بابل متمایز می کند ، رختکن و سربینه بزرگ آن است. سربینه این حمام هشت ضلعی است و چهار صفه در چهار ضلع بزرگ و چهار صفه در اضلاع کوچکتر آن تعبیه شده است.

دهانه صفه ها به عرض سه متر است که در سه طرف آنها سکو هایی به عرض یک متر وجود دارد. روشنایی مورد نیاز فضای داخلی حمام از طریق نورگیرهایی که در قسمت فوقانی گنبد سربینه تعبیه شده، تأمین می شود و در پهلوی دو سردر قدیمی حمام، دو کتیبه سنگی وجود دارد.

در واقع حمام میرزایوسف یکی از باارزش ترین بناهای تاریخی شهرستان بابل محسوب می شود. اگر چه در منابع مجازی به اشتباه زمان ساخت این حمام را عصر صفویه می دانند ، ولی قدمت آن به استناد کتیبه ای که بر روی درب ورودی حمام موجود بود و تصویر آن در جلد چهارم کتاب "از آستارا تا استارباد" نوشته دکتر منوچهر ستوده آمده ، به عصر فتحعلیشاه قاجار یعنی سال ۱۲۱۶ قمری بر می گردد.

درد دل‌های مالک  

محمد حسن ولی پور که اجدادش حدود ۱۰۰ سال مالکیت و متولی حمام میرزا یوسف بابل را بر عهده دارند ، بتازگی با انتشار کلیپی در فضای مجازی از در به دری ۹ ساله خود گله کرد و از امام جمعه، شهردار ، فرماندار و دیگر مدیران ارشد شهرستان بابل و استان مازندران خواست که به ۹ سال بلاتکلیفی خانوده اش پایان دهند . کلیپ کوتاه مالک اثر تاریخی مورد استقبال کاربران و دوستدار میراث فرهنگی قرار گرفت.

متولی حمام تاریخی میرزا یوسف در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت : بنای تاریخی حمام تا سال ۱۳۸۷ فعال بود و شهروندان بابلی از این حمام استفاده می کردند ، اما متاسفانه در سال ۸۷ تا سال ۹۰ به علت انفجاری که در کف حمام صورت گرفت دیگر قابل استفاده نبود و می بایست مورد بازسازی قرار می گرفت.

ولی پور افزود : برای بازسازی این بنا در سال ۸۷ اقدامات اولیه صورت گرفت ، ولی به علت هزینه بالا قادر به بازسازی آن نشدیم.

وی گفت: در سال های اخیر بخشی به حمام تاریخی میرزا یوسف اضافه شده بود که جزو بنای تاریخی نبود و شهرداری برای تعریض جاده می خواست این بنایی را که جزو آثار تاریخی نبود ، تخریب کند ، اما متاسفانه در صبح جمعه دوم دی ماه سال ۹۰  با عدم حضورم ، شهرداری ۸۰ درصد این اثر تاریخی را برای تعریض جاده تخریب کرد.

ولی پور افزود : ۹ سال از ماجرای تخریب این بنای تاریخی می گذرد و ما ۹ برادر و خواهر که وارث این اثر تاریخی هستیم در بلاتکلیفی به سر می بریم چون نه میراث فرهنگی این بنای تاریخی را بازسازی می کند و نه اینکه از ما می خرند.

مالک حمام میرزا یوسف گفت : زمانی که این اثر تاریخی فعال بوده و یا نیاز به تعمیرات داشت و همچنین تا سال ۹۰ که مورد تخریب ۸۰ درصدی قرار گرفت هیچ حمایتی از میراث فرهنگی تا آنجا که در حد یک بازدید هم صورت نگرفت.

وی افزود : این اثر تاریخی ظرفیت بازسازی دارد ، اما ما قادر به آن نمی باشیم و از سویی گنبد حمام میرزا یوسف در حال فروریختن است و اگر به کسی آسیبی وارد شود و یا خسارت هایی به مغازه های اطراف براثر ریزش این بنای نیمه جان وارد شود هیچ مسئولیتی را نمی پذیریم.

ولی پور گفت : از مدیران ارشد شهرستان و استانی می خواهیم تا تکلیف این بنای تاریخی را مشخص کنند و اگر قابلیت بازسازی دارد انجام شود و در غیر این صورت تکلیف این ملک را روشن کنند چون ما نمی توانیم پاسخگوی خسارت جانی و مالی احتمالی به خاطر ریزش گنبد این بنای تاریخی باشیم.

البته حمام میرزا یوسف تنها بنای تاریخی بابل نیست که در معرض تحریب قرار دارد. شهرستان بابل از حدود ۲۰۰ اثر باستانی و میراث فرهنگی برخوردار است که از این تعداد ۹۰ اثر پراکنده در نقاط مختلف این شهرستان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که اگر به خوبی تعمیر و مورد محافظت قرار گیرند این شهر می تواند به یکی از شهرهای پر جاذبه گردشگری تبدیل شود.

به طور معمول اینگونه است که آثار باستانی و میراث فرهنگی زمانی مورد توجه خاص قرار می گیرند و برای آنها دلسوزی می شود که به دلیلی آسیب می بینند و یا به دست ارگانی مورد تخریب قرار می گیرد تا سازه ای جدید جای آنها را بگیرد.

با توجه به اینکه آثار هنری و تاریخی با گذشت زمان و فرسایش و عوامل مخرب آسیب می بینند و در معرض خطر جدی قرار می گیرند ، مرمت، حفظ و نگهداری آنها از مهم ترین برنامه های هر مجموعه مدیریتی مرتبط و جامعه ای است که صاحب چنین آثار با ارزشی هستند و می خواهند تاریخ و گذشته خود را حفظ کند.

فرسودگی بافت ها، تخصیص نیافتن بودجه برای تعمیر و مرمت و بازسازی، بی توجهی و بی اطلاعی از اهمیت آثار باستانی و میراث فرهنگی و امثال آن همه و همه شرایط را برای تخریب آثار باستانی و میراث فرهنگی فراهم می آورد.

نظارت، سهم میراث فرهنگی در حمام تاریخی میرزا یوسف

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بابل هم به خبرنگار ایرنا گفت: میراث فرهنگی در این بنای تاریخی نقش نظارتی دارد و با توجه به اینکه پنج دانگ از این اثر تاریخی وقف و یک دانگ آن دارای مالک شخص است ، میراث فرهنگی نمی تواند در بازسازی آن ورود یابد.

میثاق جعفریان افزود : میراث فرهنگی آمادگی کامل دارد در صورتی که طرحی برای بازسازی این اثر تاریخی از سوی مالکان ارائه شود ، اگر در چهار چوب قوانین و ضوابط میراثی باشد بر اجرای آن نظارت کامل داشته باشد تا طرح به انحراف کشیده نشود.

وی گفت : میراث فرهنگی در این طرح سرمایه گذاری نمی کند و آماده ارائه طرح از سوی مالکان می باشد.

اوقاف و معرفی سرمایه‌گذار

رییس اداره اوقاف و امور خیریه بابل هم به خبرنگار ایرنا گفت: برای احیای حمام تاریخی میرزا یوسف ، اوقاف شهرستان با نظر موافق مالک یک سرمایه گذار با طرح گردشگری معرفی کرده است.

حسن برزگر افزود : اگر خواهان حفظ آثار تاریخی در شهر بابل هستیم همه دستگاه های مرتبط باید با حساسیت و مسئولیت پذیری برای حفظ این بنای تاریخی تلاش کنند.

وی گفت: انتظار می رود که میراث فرهنگی در جذب سرمایه گذار اهتمام جدی داشته باشد چون در این مقطع از زمان این امر نه تنها زمینه حفظ آثار تاریخی را فراهم می کند بلکه رونق اقتصادی را هم برای این شهر به ارمغان می آورد.

برزگر افزود : با توجه به  سر و سامان گرفتن این بنای تاریخی ، اوقاف بابل آمادگی کامل دارد تا در صورت رضایت مالک یک دانگ آن را خریداری کند ولی اگر این اثر تاریخی همچنان در حالت بلاتکلیفی باشد اوقاف نمی تواند بیت المال را برای خرید این ملک هدر دهد.

وی گفت : در حال حاضر یک اراده ای قوی در اوقاف بابل وجود دارد که در راستای حفظ آثار تاریخی حرکت کند و عملکرد ۲ ساله اوقاف در این بخش اثبات کننده این ادعا می باشد.

ضرورت هماهنگی بیشتر میراث فرهنگی و اوقاف 

حامد ابراهیم زاده بازگیر پژوهشگر و نویسنده آثار تاریخی بابل در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت : اگر خواهان توقف روند موجود تخریب آثار تاریخی  بابل هستیم باید اداره میراث فرهنگی و اوقاف هماهنگ تر باشند .

وی بیان کرد:  اگر این دو مجموعه بخواهند توپ را در زمین همدیگر بیندازند و از خود رفع مسئولیت کنند ، به هیچ عنوان آثار میراثی این شهر  به خصوص بناهایی که وقفی هستند بازسازی و مرمت نخواهند شد.

او افزود : انتظار دوستداران میراث فرهنگی بابل  این است که دو مجموعه میراث فرهنگی و اوقاف جدی تر برای حفظ آثار تاریخی شهر بابل تلاش کنند.

 بازگیر افزود:  اگر سرمایه‌گذاری برای احیای بناهای تاریخی بابل اعلام آمادگی کرد میراث فرهنگی نباید تنها متکی به پیمانکاران میراثی خودش باشد بلکه خارج از مجموعه میراث فرهنگی پیمانکارانی وجود دارند که عملکرد بسیار درخشانی در مرمت و بازسازی آثار تاریخی  از خود نشان دادند و می‌توان از این ظرفیت‌ها بهره گرفت.

 ظرفیت خیرین در بابل نجات بخش است

 پژوهشگر آثار تاریخی بابل با اشاره به حضور خیرین بزرگ در این شهرستان ، گفت : اگر میراث فرهنگی ابتکار از خود به خرج دهد و بتواند این خیرین را جمع کند و از آنها کمک بخواهد ، کارهای بزرگی انجام خواهد شد.

وی افزود :  اگر میراث فرهنگی در بحث مرمت آثار تاریخی با کمبود اعتبار رو به رو است باید به خود زحمت دهد و همایش بزرگ یاوران میراث فرهنگی بابل را برگزار کند و از خیرین کمک بخواهد که این حرکت باعث می شود مبلغ قابل توجهی برای حفظ آثار تاریخی جمع آوری شود و که در نهایت نجات بخش است .

 بازگیر ادامه داد : در ایام کرونایی موجود خیرین بابل ثابت کردند که برای اعتلای و رفع مشکلات شهر خود از هیچ تلاشی فروگذاری نمی کنند و هر جا به کمک آنها نیاز باشد دریغ نخواهند کرد.

بی توجهی به آثار میراث فرهنگی و عدم رسیدگی به آن از گذشته در شهرستان بابل مرسوم بوده چرا که در سال های گذشته نیز مسجد قدیمی چهارسوق که در مجاورت حمام تاریخی میرزا یوسف در بابل قرار داشت، شبانه تخریب شد و اکنون مسجدی با معماری عربی و غیر بومی جایگزین آن شده است.

حمام تاریخی میرزا یوسف نیز قبل از تخریب در سال ۹۰  به یک مخروبه تبدیل شده ، مشکلات زیست محیطی و اجتماعی ایجاد کرده بود تا آنجا که معتادان و افراد فرصت طلب از آن به عنوان پناهگاه کارهای خلافشان استفاده می کردند و وضعیت به گونه ای شده بود که خانواده ها برای تردد فرزندانشان بویژه دختران از حوالی حمام هراس داشتند.