در روزها و ماه‌های گذشته، جهان به سمت نوع مواجهه‌ای تازه با دنیای پیرامون خود رفته است؛ مواجهه‌ای که شکل ارتباطات را در فضای غیرحقیقی و مجازی توسعه داده و به دلیل مخاطرات ناشی از ناامنی ارتباطات در فضای حقیقی و واقعی متاثر از شیوع ویروس کرونا، این جنس از ارتباطات را کاهش داده است.
پس از حضور سینما و اکران فیلم‌های سینمایی در فضای مجازی در بحبوحۀ شیوع کرونا و قرنطینۀ خانگی، این روزها خبر از نمایش تئاتر در فضای مجازی و اجرای آنلاین تئاتر به عنوان شیوه‌ای معقول در شرایط حاضر می‌رسد؛ شیوه‌ای که شاید اساسا با ماهیت تئاتر، این هنر نفس به نفس بیننده و بازیگر مطابقتی نداشته باشد اما با توجه به محوریت شیوع یک بیماری اپیدمیک و با توجه به تعطیلی چندماهه تئاتر و فعالان این عرصه، تنها گزینه ممکن به نظر می‌رسد.
تئاتر شاید شبیه‌ترین هنر نمایشی به ذات انسانی ارتباطات اجتماعی است و همان اندازه که نمی‌توان شکل ارتباطات ناب انسانی را به رابطه‌ای همیشگی و همراه با الویت در ارتباطات مجازی تقلیل داد اما در ماه‌های گذشته فناوری اطلاعات و اتباطات بسیار به کمک جبران ارتباطات صدمه دیدۀ انسانی و لزوم برقراری فاصله اجتماعی آمد؛ موضوعی که امروز هم می‌تواند بخشی از خلاهای تئاتر (این هنر نزدیک به ماهیت ارتباط انسانی) را تسکین بخشد و در این روزهای بیماری و بیکاری و توقف، روزنی از حرکت و جریان زندگی باشد.
البته که اجرای آنلاین تئاتر مخالفان سفت و سختی هم دارد که این شیوه را از مفهوم عاری نمودن این هنر ریشه‌ای تصور می‌کنند اما برای دیگران این شیوه صرفا، ابزاری است که می‌تواند در این روزها از رکود و توقف جلوگیری کند.
استمرار مهمتر از فرم است
ایرج راد رئیس هیئت مدیره خانه تئاتر در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا، بیان کرد: در شرایط حاضر و موقعیتی که وجود دارد من با کار تئاتر کردن به این شکل و شمایل (آنلاین) مخالف نیستم. ضمن این که نباید دور از نظر داشت که مسئله این است که خود هنرمندان در شکل اجراهای سابق آن هم در شرایط حاضر، در معرض آسیب هستند؛ به دلیل عدم حفظ فاصله اجتماعی و تمریناتی که باید انجام شود و مستلزم در کنار همدیگر بودن است، به علاوه این که مسئله امکانات پشت صحنه مطرح است و به ویژه در مورد گریم هنرمندان، مسئله وجود دارد.
یکی از مختصات و ویژگی های تئاتر زنده بودن آن و درگیر بودنش با تماشاگر بصورت زنده است و این ارتباطی که بین تماشاگر و صحنه به صورت زنده برقرار می شود، اصالت تئاتر است. این اصل، اصول، خاصیت و خصلت تئاتر است که به آن جان می بخشد و باعث تاثیرات خاص متقابلی می شود که صحنه روی تماشاگر و تماشاگر بر هنرمند روی صحنه، می‌گذارند.
گریمور نمی تواند از تمام هنرمندان حفظ فاصله کند، ضمن این که بهداشت لوازم خود گریمور هم مطرح است و مسائلی از این دست که در تئاتر موضوعیت دارد، سلامت هنرمندان را مورد مخاطره قرار می‌دهد؛ اما هنرمندان تئاتر گاهی از خود گذشتی های فوق العاده ای داشته اند و در این زمینه هم ممکن است خیلی به این مسئله فکر نکنند و به دلیل این که کاری کرده باشند، کارشان را به شکلی ارائه دهند.
وی افزود: ولی موضوع این است که باید دید این کار به چه طریقی می‌تواند پخش شود که خصوصیت حداقلی تئاتر را حفظ کند؛ چون وقتی تئاتر به صورت زنده اجرا و پخش می شود، عملا بدل به نوعی گزارش تئاتر می شود و نه خود تئاتر. مانند این که بروید و یک موسیقی را در یک کنسرت ببینید و این تاثیرات بسیار متفاوت نسبت به زمانی دارد که به شخصه آن موسیقی را می‌شنوید؛ در کنسرت برجستگی و تاکیدها مشخص است.
اجراهای تئاتر آنلاین، می‌توانند خوب باشند
ایرج راد که تجربه سه دهه (از سال ۴۶ تا ۷۹) اجرای تئاتر تلویزیونی در جایگاه بازیگر و کارگردان را دارد (تئاترهایی چون: ایستگاه ۱۳۴۶، آریا داکاپو ۱۳۴۷، در شاهراه ۱۳۵۰، دکتر فاستوس ۱۳۶۴و کشتی نوح ۱۳۸۷) در اشاره به دشواری‌های اجرای آنلاین تئاتر، تاکید کرد: در تئاتر دکوپاژی که تماشاگر مشاهده می‌کند، بر اساس چیزی است که کارگردان خواسته و بازیگر به آن سمت معطوف است تا بدین شکل نگاه تماشاگر معطوف بدان شود اما در کار آنلاین انگار دکوپاژ توسط کارگردان دیگری شکل می گیرد و اوست که تصمیم می گیرد تصاویر به چه شکل و از چه زوایایی و با چه دیدی پخش شود و خود این موضوع بسیار مهم است.
مانند کار تئاتر تلویزیونی است که ضبط می شود و پخش می شود و اینجا با تهمیداتی که کارگردان از قبل در نظر رفته است به صورت زنده دکوپاژ می شود و تصاویر را می دهد چون یک دوربین در اینجا وجود ندارد که صرفا صحنه را نمایش بدهد و این جذاب نیست و چند دوربین هستند که بر اساس یک دکوپاژ قسمت های مختلفی را که کارگردان تلویزیونی دکوپاژ کرده است را توسط دوربین ها و سویچری که پشت دستگاه نشسته است، پخش می‌کنند و در ارتباط با تماشاگر قرار می‌دهند.
وی ادامه داد: اما وقتی تئاتر به صورت آنلاین پخش می شود، می شود آن را دید اما تماشاگر در سالن حضور ندارد و این ارتباط از طریق یک فضای الکترونیک برقرار می شود. این که این کار چقدر بتواند تاثیرگذار باشد، بستگی به عوامل متعدد و گروهی دارد که در این زمینه کار می کنند و می تواند برخی اوقات کار گزارشی خوبی باشد، همچنان که ممکن است این گونه نباشد.
این بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون، خاطرنشان کرد: ولی در این موقعیت اگر هنرمندانی خواسته اند این کار را بکنند ما نباید جلوی آنها را بگیریم؛ آن هم به این بهانه که کسی حق ندارد به شکل دیگری کار کند. آنها خواسته اند کار کنند و جایی هم حمایت می کند؛ امیدوار هستیم تماشاگرانی که در این شکل در ارتباط قرار می گیرند، بتوانند کارهایی را در حد مطلوب تماشاکرده و با آنها ارتباط برقرار کنند.
اما در این شرایط چه کار می توان کرد؟ نمی شود تئاتر را به صورت استاندارد قبلی داشته باشیم و تئاتری ها اگر مدتی طولانی کار نکنند، چه کنند؟ اگر این داستان دو، سه سال به طول بیانجامد، نتیجه تئاتر چه خواهد شد؟ و به کجا خواهد رسید؟
جواب منفی به پیشنهادهایی که خوب نیستند
هنرمند تئاتر باید کار تئاتر انجام دهد و بتواند خودش را زنده روی پا نگه دارد. در روند کار خودش دائما تمرین داشته باشد و کار انجام دهد. این مسئله مهمی است و ناگهان بوسیدن و کنار گذاشتن به صورت مطلق مسئله ای است و موضوع دیگر تامین معاشی است که در تئاتر هیچ وقتی به صورت آنچنانی در آن درآمدی نبوده است اما همواره عشق و علاقه و خواست و از خودگذشتی است؛ و هنرمند تئاتر برای این که فعال باشد و کار کند، در شرایط حاضر خودش را وفق داده است که چنین کاری را انجام دهد .
بازیگر فیلم‌های سینمایی: پستچی (۱۳۵۱)، دایره مینا (۱۳۵۳)، گردباد (۱۳۶۴)، اجاره‌نشین‌ها (۱۳۶۵)، ویزا (۱۳۶۶)، جعفرخان از فرنگ برگشته (۱۳۶۶)، طوبی (۱۳۶۷)، چون ابر در بهاران (۱۳۶۹)، نصف جهان (۱۳۷۱)، سهراب تا سهراب (قطب مخوف _۱۳۷۲)، شور عشق (۱۳۷۹)، هفت ترانه (۱۳۸۰)، شمعی در باد (۱۳۸۲)، جای او دیگر خالی نیست (۱۳۸۴) در پاسخ به این موضوع که چرا در این سال‌ها به ویژه در دهۀ اخیر حضور کمرنگی در سینما داشته است، بیان کرد: متاسفانه به دلیل مسائل خانه تئاتر، نه یک دهه که شاید برای بیست سال بخشی از عمرم صرف مسائل صنفی شد؛ توانستم به صورت محدود کار کنم اما این که همه هم و غم خودم را برای کار (بازیگری) بگذارم، نشد.
وی در اشاره به روزمرگی روزهای کرونا و علت کم‌کاری پیش از آن افزود: این روزها عمدتا در خانه هستم؛ اما مدت‌هاست که سریال کار نکرده ام چون کارهایی که پیشنهاد شده کارهایی نبوده است که بخوام ضمن این که شرایط کاری شرایط مناسبی نیست. قبل کرونا هم شرایط خوب نبود و مشکلاتی وجود داشت (پرداخت پول توسط تهیه کننده گاهی با مشکل مواجهه می شود و...)
قبل از کرونا مجموعه ای بود با عنوان سرگذشت (محکومین ۲) به کارگردانی سیدجمال سیدحاتمی بود که در یک قسمت آن بازی کردم؛ در این سال‌ها اگر کاری بود که خیلی دوست می داشتم، شاید از مسائل دیگر آن می گذشتم؛ ولی (کاری که کلیت آن و سپس نقش روی من تاثیر بگذارد)، مورد خاصی نبوده است.
راد تصریح کرد: پیشتر تئاتر آقای اشمیت کیه؟ (نوشتۀ سباستین تیری و ترجمۀ شهلا حائری) را روی صحنه داشتیم و قرار بود مجداد تیرماه در تماشاخانه ایرانشهر اجرا شود که به این وضعیت (کرونا) برخورد کردیم. امروز هم بیشتر ترجیح ام انجام دادن کار تئاتر است که امیدوارم با بهبود شرایط بشود کار بیشتری را در این حوزه انجام داد.
کارهایی که کرونا نیمه تمام گذاشت
همه تئاتری ها امروز بیکار هستند و وضعیت بسامانی ندارند (همچنان که قبلا هم شرایط خیلی خوبی نداشتند) و وضعیت بدتر شده است؛ لبته این افراد آن زمانی هم که کار می کردند، صرفا با این کار زندگی نمی گذرانند و گاهی با سریالی که بازی می کردند یا کارهای رادیویی و سایر کارهای جنبی و حتی کارهای دیگری چون دستیار کارگردان تئاتر و ... سعی در گذران زندگی داشتند.
بازیگر سریال‌های تلویزیونی بازی زندگی ۱۳۸۰، شبکه ۱۳۸۱، مزرعه کوچک ۱۳۸۳، گارد ساحلی ۱۳۸۴، مدار صفر درجه ۱۳۸۶، سال‌های مشروطه ۱۳۸۸ و دختران حوا ۱۳۹۱ در اشاره به وضعیت دشوار بازیگران تئاتر، یادآور شد: برخی از دوستان ما هم که کارهای این چنینی (مرتبط با هنر و تئاتر) برایشان پیش نمی آمد، کارهای متفرقه دیگری را انجم می دادند که امروز همه معلق شده و به لحاظ اقتصادی در وضعیت مناسبی نیستند؛ قول‌های کمک‌های کوچکی در مورد برخی زمینه ها ه صورت مقطعی داده شده است و تاحدوی هم مسکن های کوتاه مدتی توانسته است برخی مشکلات را حل کند اما اینها موثر و چاره ساز نیست و می بایست فکر دیگری کرد.
وی افزود: باید حمایت های مالی صورت گیرد تا بتوانیم این وضعیت را پشت سر بگذاریم.
تعداد زیادی کار و اجراها بود که به دلیل کرونا در شروع اجرا متوقف شد. این گروه ها لطمات زیادی دیدند، چرا که چندین ماه تمرین کرده بودند؛ دکوری که ساخته و لباسی که آماده شده بود و همه کارهایی که آماده اجرا بود، یکباره تعطیل شد، مسئله مالی نصیبشان نشد، همه آنچه انجام داده بودند بلااستفاده ماند (مانند آقای اشمیت کیه که ۱۵ شب اجر کرده بودیم و قرار بود تا دوباره اجرا شود و دکور و لباس و ... حاضر و آمده برای اجرا بود اما به اجرا درنیامد)؛ و چندین گروه با زیان‌های زیادی روبرو شدند یا کارهایی که در میانه اجرا متوقف شدند و اینها متحمل زیان شدند؛علاوه بر این موارد کارهایی بود که قرار بود در زمان های بعدتر اجرا شو، همه متوقف شد و این در شرایطی است که در تئاتر حمایت های لازم صورت نمی گیرد.
رئیس هیئت مدیره خانه تئاتر در انتها بیان کرد: صحبت هایی شده و کمک هایی قرار است تا از طریق صندوق اعتباری هنر صورت گیرد و جلسه ای هم با آقای صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و آقای نوبخت برگزار شد که آقای نوبخت هم در آنجا قول های مساعدی را دادند که مبالغی به صندوق اعتباری هنر پرداخت شود و صندوق اعتباری هنر هم این اقدامات را انجام بدهد که یکی شامل پرداخت بیمه چندماهه بود و موضوع دیگر حمایت از برخی از گروه های مذکور بود که دچار ضرر و زیان شده اند و این ضرر و زیان عنوان و برآورد شود و موضوع دیگر وام های قرض الحسنه‌ای بود که قرار بود به هنرمندان داده شود؛ امیدوارم همه اینها اجرایی شود.
نظر شما