سهم علل مردانه و زنانه در بروز ناباروری برابر است

ناباروری با شیوع ۲۰ درصدی در بین زوج‌های ایرانی، یک معضل جدی و نیازمند توجه مسوولان و سیاست‌گذاران است. همچنین، ضروری است که آگاهی زوج‌های درباره علل و درمان‌های ناباروری افزایش یابد تا با اقدام به‌موقع و مراجعه به مراکز درمان ناباروری فرصت طلایی فرزندآوری را از دست ندهند.

به گزارش روابط عمومی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا، دکتر مژده ذنوبی فلوشیپ ناباروری و دکتر بهرنگ آبادپور جراح و متخصص اورولوژی و از اعضای تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا به تشریح علل و درمان‌های ناباروری پرداختند.

این دو متخصص مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا بر اهمیت حمایت زوج‌های نابارور از یکدیگر و صبر و پایداری در درمان تأکید کردند و از زوج‌های نابارور خواستند که زمان طلایی خود را با درمان‌های متفرقه هدر ندهند و از ابتدا به مراکز معتبر درمان ناباروری مراجعه کنند.

ذنوبی با تأکید بر پرهیز از درمان‌های متفرقه گفت: نخستین توصیه به زوج‌های نابارور، مراجعه به مرکز درمان ناباروری معتبر است، در چنین مراکزی متخصصان رشته‌های مختلف در کنار هم و به صورت گروهی کار می‌کنند و می‌توانند با یک دید کامل و جامع، برنامه درمانی مناسب را به زوج‌ها پیشنهاد کنند. متأسفانه ما با زوج‌های زیادی مواجه می‌شویم که گاه چندین سال به پزشکان مختلف مراجعه کرده‌اند، آزمایشات و عکسبرداری‌های متعدد و تکراری انجام داده‌اند، اما نتیجه‌ای نگرفته‌اند.

وی درباره چگونگی انتخاب درمان مناسب برای زوج‌های نابارور توضیح داد: برخلاف تصور عمومی، خط اول درمان استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IUI و IVF نیست. در گام نخست، باید علت ناباروری مشخص شود. برای نمونه، زوجی پس از اقدامات مختلف درمانی به مرکز ما مراجعه کردند و ما در بررسی‌های اولیه دریافتیم که خانم دچار کم‌کاری تیروئید است. یا در مواردی با خانم جوانی مواجه می‌شویم که دچار تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است و اضافه وزن دارد.

این پزشک متخصص ادامه داد: به آنان توصیه می‌کنیم که دست‌کم پنج تا ۱۰  درصد وزن خود را کاهش دهد و همین کاهش وزن می‌تواند تا حدی اختلالات تخمک‌گذاری‌ و کیفیت تخمک‌ها را بهبود دهد و شانس بارداری طبیعی را افزایش دهد. بنابراین در بسیاری موارد اصلاح سبک زندگی و دوری از آلودگی‌های شغلی و محیطی و یا قطع مصرف داروهای خاص، روند باروری بهبود می‌یابد.

ذنوبی در ادامه درباره روش‌ کمک‌باروری IUI گفت: IUI یا تزریق اسپرم به داخل رحم یکی از روش‌هایی کمک‌باروری است که در علل ناباروری زنانه، مانند اندومتریوز خفیف یا متوسط، اختلالات تخمک‌گذاری، اختلالات ترشحات سرویکس یا دهانه رحم، مانند وجود آنتی‌بادی‌های ضد اسپرم در مخاط سرویکس و ناباروری با علت نامشخص پیشنهاد می‌شود. البته شرط لازم انجام IUI این است که لوله‌های رحمی خانم باز باشد.

وی در درباره اندیکاسیون‌های زنانه استفاده از روش IVF یا میکرواینجکشن و چگونگی انجام آن توضیح داد: مهم‌ترین علت زنانه انجام روش آی وی اف یا میکرواینجکشن، انسداد لوله‌های رحمی است. همچنین، در موارد اندومتریوز شدید، چسبندگی‌های لگنی، اختلالات شدید تخمک‌گذاری، کاهش ذخیرۀ تخمدان و همچنین حفظ باروری از این روش استفاده می‌شود.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا افزود: در صورتی که لقاح موفقیت آمیز باشد و تقسیم سلولی تخمک بارور شده آغاز شود، ۲ تا ۵ روز بعد به جنین منتقل می‌شود. معمولاً با توجه به سن و شرایط خانم، یک تا دو جنین منتقل می‌شود و جنین‌های مازاد فریز می‌شوند. میزان موفقیت این روش معمولاً حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد است که به عوامل مختلفی همچون سن خانم بستگی دارد.

ذنوبی درباره درمان اختلال تخمک‌گذاری‌ در خانم‌ها هم گفت: همان‌طور که گفته شد، طیفی از درمان‌ها از اصلاح سبک زندگی و کاهش وزن تا درمان دارویی در این موارد کاربرد دارد. اما در مواردی که اختلال شدید است و به درمان دارویی پاسخ نمی‌دهند، مانند موارد شدید سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، از لاپاراسکوپی برای نازک‌تر کردن پوسته تخمدان استفاده می‌کنیم که پس از آن و با ایجاد تغییرات هورمونی، پاسخ تخمدان به داروهای تحریک تخمک‌گذاری بهبود می‌یابد.

وی درباره آمنوره یعنی فقدان قاعدگی و علل و درمان‌های آن تصریح کرد: آمنوره یعنی خانم پریودهای ماهانه ندارد و معمولاً به سه دسته تقسیم می‌شود. نخست، آمنوره هیپوتالامیک که ناشی از تغییرات در هیپوتالاموس است. در آزمایشات این دسته از زنان، سطح گنادوتروپین‌ها پایین است. ورزشکاران حرفه‌ای که ورزش شدید می‌کنند و همچنین خانم‌های دچار آنورکسی یا کاهش وزن شدید، معمولاً دچار چنین عارضه‌ای می‌شوند که خوشبختانه درمان‌پذیر است.

وی ادامه داد: این دسته از زنان با تزریق گنادوتروپین‌ها و تحریک تخمک‌گذاری‌ در سیکل آی وی اف، می‌توانند باردار شوند. گروه دیگر، گروهی هستند که غدد هیپوتالاموس و هیپوفیز به‌درستی عمل می‌کنند، اما تخمدان‌ها ذخیره مناسبی ندارند. این گروه آمنوره هایپرگنادوتروپیک نامیده می‌شوند که در آزمایشات آنها سطح هورمون‌های FSH و LH بالا است و نتایج ارزیابی‌ها شبیه وضعیت یائسگی است. در این دسته، متأسفانه آی وی اف به تنهایی مؤثر نیست و به استفاده از تخمک اهدایی نیاز است.

این پزشک متخصص همچنین گفت: دسته سوم، آمنوره پرولاکتینوما است که پریود نشدن خانم ناشی از بالا بودن سطح هورمون پرولاکتین است که معمولاً با مصرف داروهای کاهنده پرولاکتین، مشکل برطرف می‌شود.

ذنوبی در پایان صحبت‌هایش به میوم‌های رحمی، به عنوان یکی از مشکلات شایع خانم‌ها اشاره کرد و افزود: میوم‌ها یا فیبروم‌ها غدد خوش‌خیمی در رحم هستند که حدود ۷۰ درصد خانم‌های در سنین باروری به آن مبتلا می‌شوند. میوم‌ها اندازه‌های مختلفی دارند و گاه هیچ علامتی ندارند و به‌طور تصادفی کشف می‌شوند. میوم‌ها بر اساس محل قرارگیری به سه دسته ساب‌موکوزال، اینترامورال و ساب‌سروزال تقسیم می‌شوند که دو دسته اول به دلیل قرار گیری در داخل و دیواره داخلی حفره رحم ممکن است مانع لانه‌گزینی جنین شوند، خطر سقط جنین یا زایمان زودرس را افزایش دهند یا مانع خون‌رسانی به رحم شوند. در چنین مواردی میوم‌ها با استفاده از روش هیستروسکوپی برداشته می‌شوند.

هشدار درباره مصرف مکمل‌های بدنسازی

آبادپور متخصص اورولوژی نیز با تأکید بر مراجعه همزمان زن و شوهر برای درمان ناباروری گفت: طبق آمار سهم علل مردانه و زنانه در بروز ناباروری برابر است. در واقع، درمان ناباروری نباید روی فرد انجام شود، بلکه از همان ابتدا همسران باید با هم مراجعه کنند.

وی در خصوص درمان ناباروری مردان اظهارداشت: گام نخست ما گرفتن شرح حال دقیق است، هم شرح حال فعلی و هم پیشینه و سوابق پزشکی. زیرا ممکن است عوامل، رویدادها یا بیماری‌هایی مربوط به گذشته باشد که خود فرد از تأثیر آنها بر باروری آگاه نباشد.

وی ادامه داد: در مواردی، متوجه می‌شویم که سبک زندگی نامناسب و عوامل محیطی مؤثر است که در این موارد، اصلاح سبک زندگی را پیشنهاد می‌کنیم و درمان انتظاری را پیش می‌گیریم البته، گاهی این روند نتیجه نمی‌دهد یا زمان لازم را در اختیار نداریم، در این صورت از درمان دارویی متناسب با شرایط هر فرد استفاده می‌کنیم.

این متخصص یادآور شد: درمان دارویی در آقایان به یک دوره زمانی حداقل سه تا ۶ ماهه نیاز دارد و برای زوج‌هایی کاربرد دارد که زمان کافی دارند. در مواردی نیز در بررسی‌های ناهنجاری یا مشکلی یافت می‌شود، مانند واریکوسل، که نیاز به جراحی دارد که در مرکز با پیشرفته‌ترین تجهیزات جراحی میکروسکوپی انجام می‌دهیم. اگر این موارد نتیجه‌بخش نبود، به سراغ درمان‌های کمک‌باروری می‌رویم.

آبادپور درباره روش کمک‌باروری IVF یا میکرواینجکشن توضیح داد: روش IVF یک روش پیشرفته کمک‌باروری است که در ایران، همپای مراکز پیشرفته جهان انجام می‌شود. میکرواینجکشن یا ICSI نیز نوعی IVF است که امروزه بیشتر از این روش استفاده می‌شود.

وی درباره استفاده از روش میکرواینجکشن در درمان سقط مکرر گفت: برخی از زوج‌هایی که مشکل سقط مکرر دارند، وقتی به ایشان روش میکرواینجکشن پیشنهاد می‌شود، می‌گویند ما مشکل ناباروری نداریم و خانم باردار می‌شود. در حالی که مواردی از سقط مکرر ناشی از بالا بودن شاخص شکست DNA اسپرم یا DFI است و در چنین مواردی برای یافتن اسپرم سالم و بدون آسیب کروموزومی، از روش میکرواینجکشن استفاده می‌کنیم

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در بخش دیگری از صحبت های خود درباره مصرف مکمل‌های بدنسازی هشدار داد و گفت: برخی از افراد برای تقویت توده عضلانی از استروئیدهای آنابولیک استفاده می‌کنند. حتی در برخی باشگاه‌ها هم این مکمل‌ها در اختیار ورزشکاران قرار داده و گفته می‌شود که بعداً می‌توانند از داروهای پاک‌کننده و جبران‌کننده استفاده کنند. در حالی که در اغلب موارد آسیب این مکمل‌ها بر دستگاه تناسلی دائمی است. در واقع این مکمل‌ها با تداخل در محور هیپوفیز به دستگاه تناسلی، باعث اختلال در سیستم هورمونی می‌شوند و تعداد اسپرم را کاهش می‌دهند و حتی در موارد به صفر می‌رسانند. بنابراین، ورزشکاران باید نسبت به عوارض جدی و برگشت‌ناپذیر مصرف چنین مکمل‌هایی بر توان باروری هشیار باشند.