تعریف های متعددی از روزنامه‌نگاری تحقیقی وجود دارد اما محور همه آنها پیگیری یک فساد، مشکل و چالشی است که ابعاد پنهانی دارد؛ به عبارت دیگر خبرنگاری افشاگرانه علیه فساد، رانت، سوء استفاده، زد و بند و...
عنوان روزنامه نگاری تحقیقی پس از افشای «رسوایی واترگیت» ظهور کرد(سال های ۱۹۷۲–۱۹۷۵) یعنی زمانیکه ماموران اف بی آی با اطلاع ریچارد نیکسون رییس جمهوری جمهوری خواه آمریکا در ستاد انتخاباتی حزب دموکرات دستگاه شنود کار گذاشتند اما به صورت تصادفی موضوع لو رفت و ۲ تن از روزنامه‌نگاران روزنامه واشنگتن پست هم آن را افشا کردند.
پس از آن بود که روزنامه‌نگاری تحقیقی جذابیت و طرفداران بسیاری پیدا کرد اما همزمان موانع و مخالفان پنهان آن هم زیاد شد به طوری که ایجاد انواع محدودیت در مسیر خبرنگاران تحقیقی بسیاری را برای ورود به این مسیر و ادامه آن مردد ساخت.
طبیعی است که اگر اهمیّت روزنامه‌نگاری تحقیقی روشن نشود و به خوبی و درستی به آن پرداخته نشود یا برای برداشتن موانع آن تلاش نشود، کمتر خبرنگاری به سراغ کار تحقیقی که نیاز بزرگ مخاطبان و جامعه است، برود.
خبرگزاری ایرنا مرکز کرمانشاه به مناسبت روز خبرنگار میزگردی را برای کاوش و بررسی وضعیت روزنامه‌نگاری تحقیقی برگزار و از چند تن از مدیران و فعالان رسانه‌ای استان برای هم اندیشی درباره موانع و راهکارهای شکوفایی روزنامه نگاری تحقیقی دعوت کرد.
این میزگرد با حضور «غلامرضا نوری علاء» مدیرمسوول روزنامه نقدحال، «رضا حیدری» مدیر خبرگزاری فارس کرمانشاه، «محمد مهدوی» خبرنگار صدا و سیما و «فرزاد سهیلی» مدیر مسوول نشریه رازآور برگزار شد که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
نوری علا: اجازه بدهید من کمی به عقب تر برگردم. معتقدم که پیشینه روزنامه نگاری در ایران بسیار قدیمی تر از غرب است. پیش از اینکه اروپایی ها چیزی به نام روزنامه نگاری داشته باشند ما شکلی از گزارش داشتیم که کتیبه بیستون مصداق بارز آن است. این کتیبه هم عکس دارد هم ستون بندی شده و به چهار زبان نیز گزارش کرده است و البته این تنها سند نیست. البته این هم قابل انکار نیست که روزنامه نگاری نوین به شکل فعلی ایرانی نیست و ایرانی هم نشده و حتی کار عالمانه و پژوهشی درباره آن انجام نشده یا بنده ندیده‌ام. از سوی دیگر مشکلات رسانه ای کرمانشاه متفاوت از ایران به معنی تهران است.
بیشتر کسانی که وارد حوزه روزنامه نگاری در استان می شوند به صورت اتفاقی پای در این عرصه می گذارند و تعداد کمی هم برحسب علاقه مندی خود برای فراگرفتن دانش آن آموزش دیده اند بدون اینکه نهادهای دولتی در این آموزش دخالتی داشته باشند. شما دست روی موضوعی گذاشته اید که حساس ترین و مهم ترین کار رسانه است یعنی تحقیق و پژوهش؛ اینکار هم چند مقدمه نیاز دارد نخست آشنایی با کار پژوهشی دوم شناخت خبرنگاری تحقیقی سوم داشتن فرصت برای ارایه تولیدات خود.
تا جایی که من دیده ام در رسانه های استان به ندرت گزارش منتشر می شود که چه در فضای مجازی و چه در نشریات، بیشتر تولیدات به صورت یادداشت و مصاحبه است. گزارش های تولیدی هم بیشتر گزارش های پشت میزی است نه گزارش های تحقیقی و میدانی. فرد به راحتی به تعدادی مقاله به عنوان منبع آن هم تنها برای کسب اطلاع مراجعه و گزارشی را سرهم و منتشر می کند.
ما در پنج ۶ سال اخیر چند مشکل و معضل بزرگ در استان داشته‌ایم به عنوان نمونه زلزله. هرچند استان کرمانشاه به مدد چند تن از عکاسان خوب استان و در راس آن ها بهمن زارعی عکاس ایرنا وضع مناسبی دارد اما لازم است رسانه ها بیایند و بگویند که چند گزارش تحقیقی از زلزله داشته اند.
معتقدم که ما در بسیاری از زمینه‌ها بر حسب اتفاق عمل کرده‌ایم و ورود عالمانه نداشته‌ایم. مثال بزنم: به تازگی فردی که خود را خبرنگار می داند با یکی از مدیران کل استان تماس گرفته و از او تقاضای پول کرده است. متاسفانه به دلیل کج روی برخی از مدیران استانی کار به جایی رسیده که هدایت بخشی از حوزه اطلاع‌رسانی استان به دست این افراد به ظاهر روزنامه نگار افتاده است. این افراد با تاسیس رسانه های جعلی، فیک نیوزها و کانال های تلگرامی در بسیاری از مواقع میدان داری می کنند و خبرنگاران واقعی به حاشیه رانده شده اند . با این وضعیت من گمان می کنم که روزنامه نگاری در استان کرمانشاه هرگز روی خوش نبیند.
غلامرضا نوری علا مدیرمسوول روزنامه نقدحال
ایرنا: آزادی رسانه و آزادگی اهالی رسانه ۲ ستون خیمه روزنامه‌نگاری تحقیقی است. محورهایی که در سخنان آقای نوری علا هم به صورت غیرمستقیم به آنها اشاره شد. آقای سهیلی به اعتقاد شما سامان دادن به حال و روز روزنامه‌نگاری تحقیقی چقدر متاثر از خود اهالی رسانه و چه اندازه تحت تاثیر فضای بیرون از رسانه ها قرار دارد؟
سهیلی: علاقه مندم که بخشی از سخنان آقای نوری علا را کامل تر کنم. طبق کتاب چهار کهکشان ارتباطی آقای دکتر محسنیان راد، سنگ نوشته های کرمانشاه، همدان و به سمت جنوب کشور نمونه هایی از یک کهکشان ارتباطی است که در آن ما جلوتر از غرب و اروپا هستیم اما در روزنامه‌نگاری مدرن ما چهارصد سال از اروپا عقب هستیم یعنی ما نزدیک به چهار قرن پس از اروپا صاحب روزنامه شده ایم. در واقع دانش روزنامه‌نگاری یک دانش وارداتی در ایران است. این عقب ماندگی در دانش روزنامه نگاری سبب عقب ماندگی ذائقه و سلیقه مخاطبان نیز شد از سوی دیگر به همان اندازه که روزنامه نگاری پایتخت ایران از کشورهای توسعه یافته دور است روزنامه‌نگاری در استان‌ها نیز از تهران عقب مانده است. به دلیل قوانین متعدد در حوزه رسانه، وجود قوانین نانوشته و چهارچوب های مختلف در این حوزه دست و بال روزنامه‌نگاران برای ورود به حوزه تحقیقی بسته است. به عنوان نمونه یک رسانه با انتشار یک مطلب خاص دچار مشکلات متعددی می شود در حالی که ممکن است انتشار همان مطلب حتی با چاشنی و غلظت بیشتر در تهران هیچ عواقبی را متوجه نشریه نکند. قانون مدنی، قانون مطبوعات، قانون حقوق مولفان و مصنفان، قانون نظارت بر صدا و سیما و چندین قانون دیگر باعث شده که عملکرد رسانه صدا و سیما به یک شیوه و بخشی از نشریات و رسانه ها به شیوه دیگری باشد به طوری که من معتقدم اگر برخی از اخبار بخش خبری بیست و سی توسط روزنامه نگاران منتشر شود دائماً باید در حال رفت و آمد به دادگاه باشند.
روزنامه‌نگاری تحقیقی یا سایر انواع روزنامه نگاری برای یک نوع فرهنگ و چهارچوب قانونی و حقوقی خاص تعریف شده است و نمی‌توان گفت همین مدل در ایران و کرمانشاه قابل اجرا است بنابراین بنده معتقدم باید روزنامه نگاری تحقیقی را با ایجاد تغییراتی در چارچوب ها و به صورت مدلی بومی اجرایی کنیم.
همچنین نمی توان انواع روزنامه نگاری مثل نور روزنامه‌نگاری تحقیقی را از روزنامه نگاری توسعه تفکیک جدا کرد زیرا گرچه در حوزه تئوری این مباحث از هم جدا هستند اما به صورت مستقیم با هم پیوستگی دارند بنابراین باید با ترکیب روزنامه‌نگاری تحقیقی و توسعه بر مبنای شرایط بومی یک مدل جدید طراحی کرد. نکته دیگر این که اکنون برخی از رسانه های غیررسمی جای رسانه های رسمی را گرفته اند و عده‌ای به اسم روزنامه نگار با تأسیس کانال ها و صفحات مجازی دست به تغییر ذائقه مخاطبان زده‌اند به عبارت دیگر آنقدر خبر دزدی، اختلاس و... به مخاطبان داده می‌شود که آنها دیگر حال و حوصله ای برای گزارش‌های تحقیقی ندارند. اگر ما قرار است به عنوان روزنامه نگار شرایطی را فراهم کنیم که خبرنگار تحقیقی با دست گذاشتن بر روی کاستی ها به درستی و نه در راستای پراکندن فضای ناامیدی، یاس، دروغ و شایعه و در راستای رسیدن به توسعه حرکت کند، باید شرایط حقوقی و قانونی دفاع از او را فراهم کنیم. نمی‌شود از او خواست که دل به دریا بزند اما با انواع قوانین سختگیرانه، تهدید، فشار و شکایت دست و بالش را بست.
فرزاد سهیلی مدیرمسوول هفته نامه رازآور
ایرنا: به اعتقاد آقایان نوری‌علا و سهیلی روزنامه‌نگاری تحقیقی در استان کرمانشاه یا با مشکلات بسیار بزرگ و اساسی روبرو است یا با چهارچوب و تعریف فعلی قابل اجرا نیست. آقای مهدوی شما چه فکر می کنید آیا موانع روزنامه‌نگاری تحقیقی در استان آنقدر بزرگ هستند که رسانه ها را از رفتن به این سمت منصرف کنند؟
مهدوی: خبرنگاری تحقیقی یک مثلث متشکل از مردم، رسانه ها و مسوولان است و برای رسیدن به بروز و ظهور نیازمند اتفاقاتی در هریک از این سه ضلع است. در حوزه رسانه بیان این نکته ضروری است که در کنار سه کارکرد اطلاع رسانی، آموزش و سرگرمی یک کارکرد مهم دیگر یعنی نظارت وجود دارد که متاسفانه در ایران و به ویژه استان کرمانشاه مغفول مانده و همین کارکرد است که موردنظر روزنامه‌نگاری تحقیقی است. در حالیکه هر یک از نهادهای نظارتی کشور تنها می‌توانند به یک حوزه خاص ورود کنند اما رسانه امکان ورود و نظارت بر تمام بخش ها و جامعه را دارد.
در این زمینه ضروری است که تصمیم‌گیران و دست اندرکاران رسانه های استان فعالیت خبری را یک کار تخصصی بدانند به عبارت دیگر این درست است که عده‌ای به عنوان روزنامه نگار در قالب فیک نیوزها درحال تغییر ذائقه فکری مخاطبان هستند اما اکنون سوال این است که پیشکسوتان و فعالان واقعی رسانه در استان کرمانشاه چقدر برای حفظ جایگاه منزلت و شأن خبرنگاری در استان کوشیده اند.
نگاه به خبر و روزنامه نگاری باید یک نگاه تخصصی باشد و نباید به سراغ به خدمت گرفتن خبرنگاران قارچی رفت. بنابراین وقتی از ویژگی های مهم یک خبرنگار به ویژه خبرنگار تحقیقی یعنی شم خبری، مطالعه، جسارت، شجاعت، پشتکار، سلامت کاری و پایبندی به اصول اخلاقی چشم پوشی شود طبعا میدان برای ورود افراد به ظاهر خبرنگار و قلم فروش باز می شود در واقع اگر به دنبال روزنامه‌نگاری تحقیقی در استان هستیم باید یک بازنگری جدی در نحوه جذب خبرنگار در رسانه های استان صورت بگیرد. ضلع دوم مثلث روزنامه‌نگاری تحقیقی مسوولان و حاکمیت هستند که لازم است در راستای آزادی قلم و آزادی بیان و عقیده قوانینی را وضع کنند که فضای فعالیت رسانه‌ای برای روزنامه نگاران تحقیقی تنگ و تاریک نشود. هرچند این به معنی بی توجهی به خطوط قرمز نیست. ضلع سوم هم مردم هستند که از آنان انتظار می‌رود برای صداقت و عدالت خواهی ارزش قایل باشند و به رسانه هایی اهمیت دهند که دنبال حفظ و پیگیری حقوق آنان هستند.
محمد مهدوی خبرنگار واحد مرکزی خبر
ایرنا: آقای حیدری شما چه فکر می کنید؟ از نظر شما چه دلایلی بیش از همه مانع از شکوفایی و نقش آفرینی روزنامه‌نگاری تحقیقی برای جامعه شده است؟
حیدری: روزنامه‌نگاری تحقیقی عالی‌ترین سطح روزنامه‌نگاری است و اگر رسانه قرار است خود را معرفی کند، ارزش و جایگاه رسانه ها بر مبنای این موضوع قابل بررسی است. چنانچه ما بارها دیده ایم که یک رسانه بر مبنای روزنامه‌نگاری تحقیقی نه تنها جریان اطلاع رسانی که روند تصمیم گیری سیاسی را هم تغییر داده است. واقعیت این است که ما در ایران به همان اندازه که در حوزه اطلاع رسانی پیشرفت هایی کسب کرده ایم به همان اندازه در حوزه تحقیق و پژوهش خبری دچار مشکل هستیم. این عقب ماندگی از نظر من هشت دلیل اصلی دارد. دولت، حاکمیت کنترلگر مانع نخست بر سر راه شکوفایی روزنامه‌نگاری تحقیقی است اگر دوران مشروطیت را سرآغاز روزنامه‌نگاری نوین بدانیم از همان زمان دولت ها بر روی مطبوعات کنترل شدیدی داشتند کما اینکه اولین روزنامه ای که در ایران منتشر شد به دستور دولت بود. از آن زمان به بعد به اندازه ای که پیش رفتیم نقش استبدادی دولت ها در دولت های پیش از انقلاب در کنترل مطبوعات بیشتر شد و تشدید این وضعیت نه تنها روزنامه‌نگاری تحقیقی را با موانع جدی روبه رو کرد که حتی روند اطلاع رسانی را هم به شدت مختل ساخت. این وضعیت در دوران پس از انقلاب هم با فراز و نشیب های روبرو بود و دولت های مختلف دیدگاه ها و برخورد متفاوتی با رسانه ها داشتند.
مانع دوم این است که اساساً در جامعه ما بسیاری از رسانه ها رسانه دولت بنیاد هستند و توسط دولت یا حاکمیت ایجاد شده‌اند. این موضوع یکی از آسیب‌های روزنامه نگاری و خبرنگاری تحقیقی است. بسیاری از رسانه هایی که دولت بنیاد هم نیستند رسانه زرد هستند و در حوزه های تحقیقی و افشای فساد فعالیت جدی ندارند طبیعی است که خط قرمز های رسانه دولت بنیاد نه در داخل رسانه بلکه در جای دیگری تعریف می شود و نمی تواند ورود موثری در حوزه روزنامه‌نگاری تحقیقی، افشای فساد و زد و بند ها داشته باشد. روزنامه دولت- بنیاد در خوشبینانه ترین حالتش روند اطلاع رسانی را مختل نمی‌کند اما بی شک به روزنامه‌نگاری تحقیقی آسیب خواهد زد یکی از علل گرایش مردم به رسانه های بیگانه نیز از همین جا نشأت می گیرد البته رسانه دولت بنیاد تنها منحصر به ایران نیست بلکه در سراسر دنیا مصادیق متعددی دارد به عنوان نمونه بی بی سی انگلیس یک رسانه دولت بنیاد است و نمی توان آن را رسانه مستقل، مردمی و خصوصی دانست البته آنها در حفظ ظاهر و حرفه ای نشان دادن خود موفق بوده اند و رسانه‌های ما مانند صدا و سیما در حفظ ظاهر موفق نبوده اند.
نداشتن رسانه خصوصی و مستقل مانع روزنامه‌نگاری تحقیقی است به عبارت دیگر مجموعه رسانه های خصوصی و مستقل هرگز به توان و قدرت رسانه های دولت بنیاد نخواهد رسید. نبود ظرفیت قانونی یا قانون حمایتگر مانع دیگری است که از شکوفایی روزنامه‌نگاری تحقیقی جلوگیری می کند. ما قوانین متعددی درباره رسانه ها داریم اما هیچ همبستگی و همسویی مشخصی در حمایت از روزنامه‌نگاری تحقیقی در بین آنها وجود ندارد.
رضا حیدری مدیر خبرگزاری فارس
تنها چهار صفحه از قانون مطبوعات مربوط به مطبوعات است و بقیه آن مربوط به مولفین و انتشاراتی ها است. در مقابل با مصوبه ها و قانون های مختلف دیگری همین حقوق مطبوعات و رسانه ها محدود می شود به عنوان مثال پرداختن رسانه به موضوع رسیدگی به اموال مسوولان در شورای عالی امنیت ملی ممنوع شد تا امکان نزدیک شدن خبرنگاران به این موضوع وجود نداشته باشد در واقع سوال اصلی این است که اگر روزنامه‌نگاران کشور بخواهند کار تحقیقی کنند قانون از آنها حمایت می‌کند؟ پاسخ روشن است خیر. هرچند با آمدن آیت الله رییسی به دستگاه قضایی تک مضراب های در حمایت از فعالیت تحقیقی رسانه ها زده شده است.
کم توجهی روزنامه‌نگاران به فن روزنامه نگاری و رشد قارچی خبرنگارنماها آسیب دیگری است که مسیر رورنامه‌نگاری تحقیقی را ناهموار کرده است.
همچنین گرایش رسانه ها به سمت شهروند خبرنگاری به معنای پذیرفتن این است که رسالت اصلی رسانه ها اطلاع رسانی است به همین دلیل است که کمتر خبرنگاری به سمت فعالیت خبری تحقیقی می رود.
یک موضوع مهم دیگر در مقابل روزنامه‌نگاری تحقیقی، جامعه مدنی ضعیف است به عبارت دیگر در جامعه مدنی ضعیف صحبت کردن از روزنامه‌نگاری تحقیقی بی مبنا است زیرا وقتی مردم قایل و پیگیر حقوق خود نباشند و از مسوولان مطالبه گری نکنند، روزنامه‌نگاری تحقیقی شکل نخواهد گرفت. مانع هفتم روزنامه‌نگاری تحقیقی وجود حاکمیت- دولت غیر پاسخگو است که می‌توان این موضوع را منطقه ای کرد و مصادیق زیادی در استان کرمانشاه هم برای آن برشمرد. به تازگی گزارشی در صدا و سیما دیدم‌که در برنامه زنده شبکه خبر خبرنگار قصد تهیه گزارش از یک اداره را داشت اما در همان ابتدا حراست اداره جلوی او را گرفت و راهش نداد. در واقع ساختار حتی به رسانه حاکمیت هم جوابگو نیست چه رسد به سایر رسانه ها.
و اما مانع آخر روزنامه تحقیقی نهادهای ضعیف یا بسیار ضعیف مطبوعات هستند به صورت خلاصه می توان گفت که رسانه تحقیقی در سه بستر ایجاد می‌شود نخست جامعه مدنی آگاه و فعال، دوم ساختارهای پاسخگو که با حمایت جامعه مدنی قوی و فعال ایجاد خواهد شد و سوم حمایت قانونی از رسانه ها.
ایرنا: جناب آقای نوری علا شما به عنوان مدیر مسوول یک روزنامه چه دلایلی دارید که کمتر به سمت روزنامه‌نگاری تحقیق حرکت می‌کنید؟ یا چرا فضای کار تحقیقی جذابیت کمتری برای اهالی رسانه پیدا کرده است؟
نوری علا: این نظر شما است اتفاقاً روزنامه نقد حال تنها نشریه ای است که در هر شماره دست‌کم یک گزارش میدانی و تحقیقی دارد حالا خوانده شدن یا نشدن آن مسئله دیگری است.
ایرنا: طبعاً با این اوصاف می توان گفت که فضای کار روزنامه‌نگاری تحقیقی در استان فراهم است و رسانه ها می‌توانند در این حوزه به راحتی فعالیت کنند.
نوری علا: موضوع عمیق تر از این حرف ها است تا اینجای بحث دوستان روشن کردند که جامعه مدنی نداریم، قانون لازم وجود ندارد و...
من خیلی وقت پیش تحقیقی با محوریت مردم غرب کشور و زاگرس نشین انجام داده ام که در آن به این سوال پاسخ داده شده است: اینکه چرا مردم به عنوان مثال در موضوع رنگ در زبان کردی برای انواع رنگ آبی تنها از یک واژه استفاده می کنند و همه این رنگها را یک جور می دانیم. در واقع چشم ما بسیار ضعیف است اما در زبان کردی ما برای هر صدای یک آوا داریم زیرا نظام گفتاری، شنیداری و دیداری ما متاثر از محدودیت ها و فشارهای تاریخی حاکمان بوده است. از این بحث می توان اینگونه نتیجه گرفت: اینکه روزنامه‌نگاری تحقیقی متاثر از ذهنیت تصور و تفکر مردم جامعه است که قرن ها فقط اجازه شنیدن داشتند.
آقای سهیلی هم نکته‌ای درباره امیدبخشی رسانه‌ها گفتند اما من معتقدم که اصلاً قرار نیست رسانه به جامعه امید بدهد مگر وظیفه مسوولان چیست؟ رسانه قرار است آنچه که به وقوع نپیوسته را بیان کند اگر قطاری از تهران راه افتاد و به کرمانشاه رسید گفتن ندارد اما اگر دچار مشکل شد آن وقت رسانه باید وارد شود.
مردم بیننده، شنونده و خواننده مان نیستند. در بین ۲ میلیون نفر جمعیت کرمانشاه حدود سه تا پنج هزار نفر مخاطب فعال رسانه های استان هستند و بیش از ۹۹ درصد دیگر جمعیت استان ارزشی برای رسانه های استان قایل نیستند. گیر این موضوع هم به همان مشکل اجتماعی برمی‌گردد زیرا نظام اجتماعی ما یک نظام پیشرو، پویا و رونده نیست.
ایرنا: چرا؟
نوری علا: چند نفر از ما پشت چراغ قرمز می ایستیم، چند نفر از ما در صف نانوایی حقوق دیگران را رعایت می‌کنیم و... به همین دلیل خواننده و مخاطب رسانه ها هم نیستیم.
آقای نوری علا چه اتفاقی برای فکر و اندیشه مردم باید رخ دهد که زمینه های شکوفایی رسانه ها و و به تبع آن روزنامه‌نگاری تحقیقی فراهم شود؟
نوری علا: این کار من نیست واقعاً نمی‌دانم چه کار باید کرد. اساساً مگر در حوزه علوم انسانی چند تحقیق و پژوهش جامع داریم. گیر کار ما نخبگانی هستند که وجود ندارند اما عده زیادی هستند که تصور می‌کنند نخبه هستند و به جامعه آدرس غلط می‌دهند.
ایرنا: رسانه ها برای کمک به کاهش یا رفع این موانع بزرگ چه کرده اند؟
نوری علا: من به تنهایی ۸۰ همایش فرهنگی برگزار کرده ام و آمار عملکرد اداره کل ارشاد، سازمان تبلیغات و صدا و سیما روی هم به اندازه نشریه نقدحال نیست. مگر یک نفر چقدر می تواند کار کند.
مهدوی: تقریباً ابزار و وسایل رسانه های داخلی و خارجی مشابه و نزدیک به هم هستند اما سوال این است که چرا ما در تولید و ارایه محتوا ضعیف هستیم یکی از بزرگترین ایرادها و آفت های رسانه های کشور که سبب عدم گرایش مخاطبان به آنها شده، ضعف در تولید محتوا است. نمی‌توان پذیرفت دلیل این ضعف وجود محدودیت است زیرا فشار و محدودیت در همه دنیا وجود دارد و کسی خبرنگار است که با وجود محدودیت ها بتواند حرف خود را به مخاطب برساند.
ایرنا: آقای نوری علا گفتند که مخاطبی برای رسانه‌های استان و تولیدات آن تقریباً وجود ندارد و کسی خواننده رسانه ها نیست. نظر شما هم همین است؟
سهیلی: در جامعه‌ای که هنوز درباره حقوق شهروندی مشکل دارد و در باره زیرساخت‌های اولیه روزنامه نگاری گیر دارد، نمی توان سخن از روزنامه‌نگاری تحقیقی گفت. البته ما نمونه هایی هم از روزنامه‌نگاری تحقیقی در سال‌های اخیر داشته ایم اما موضوع این است که روزنامه نگار نمی‌تواند همه مشکلات را حل کند او هم یک وظیفه دارد که در جای خود امکان انجام آن وجود دارد و در برخی موارد هم با محدودیت مواجه است.
زیر عنوان روزنامه‌نگاری تحقیقی نباید با انتشار خبرهای بد احساس کنیم که در حال انجام کار بزرگی هستیم این نوع خبرها منجر به یاس و ناامیدی می شود. البته خبرنگاران مسوول امیدآفرینی در جامعه نیستند اما بی شک مسوول ناامید آفرینی هم نیستند.
ایرنا: برای عبور از این مرحله چه باید کرد؟
سهیلی: باید زیرساخت های اجتماعی را قوی کنیم. حالا اینکه که این اتفاق بیفتد و توسط چه کسی باید درباره آن بحث کرد اما فعلاً با توجه به منابع و موانع متعدد رغبتی برای خبرنگاران برای ورود به حوزه تحقیقی وجود ندارد. نکته مهم دیگر اینکه تا زمانی که لایحه نظام جامع رسانه ها در کشور تدوین نشود، نمی توان به روزنامه نگار تضمین داد و او را برای رفتن در دهان شیر ترغیب کرد. مثال می‌زنم: گاهی روزنامه‌نگار بدون سوء نیت و با هدف کمک به اصلاح مشکل و حفظ حقوق عمومی دست به افشاگری در یک موضوع می زند اما در این روند ممکن است بخشی از مطالب منتشر شده اشتباه از آب در بیاید؛ در این شرایط وضعیت روزنامه نگار پس از انتشار تحقیق خود چه خواهد شد؟
ایرنا: گرچه ممکن از میزان مخاطبان فعلی رسانه های ما زیاد نباشد اما بی‌شک اگر تولید محتوای آن متفاوت و جذاب شود، افراد بیشتری به جمع مخاطبان اضافه خواهند شد همانطوری که دوستان اشاره کردند بخش زیادی از موانع روزنامه‌نگاری تحقیقی به عنوان یکی از انواع جذاب و مهم روزنامه‌نگاری خارج از حیطه اختیارات اهالی رسانه است اما طبعا بخشی از آن هم در حیطه اختیارات رسانه ها و قابل پیگیری فوری است. از دیدگاه شما این موانع قابل رفع کدامند؟
حیدری: متاسفانه یک پیشینه و ساختار ذهنی تاریخی در جامعه وجود دارد که متاثر از ساختار استبدادی قرن های متمادی در کشور است. در نتیجه تاثیر این چارچوب فکری است که وقتی بخشی از مسوولان در مصدر قدرت قرار می‌گیرند خود را به مردم پاسخگو نمی دانند زیرا همانند گذشته که فردی در مسند قدرت قرار می گرفت برای مردم دست نیافتنی بود. در این زمینه جان لویی یکی از صاحب نظران غربی بحثی به عنوان عامه و اقسام آن دارد که در آن معتقد است در جامعه سه نوع توده وجود دارد: نخست توده خاموش که نمودی در جامعه ندارد. دوم توده آگاه شامل کسانی که می‌داند اما عمل نمی کنند و توده فعال هم شامل کسانی که می دانند و عمل می کنند. واقعیت این است که ما در ایران از توده خاموش گذشته به یک توده آگاه رسیده‌ایم که به پیرامون خود آگاه است اما واکنشی انجام نمی دهد. مثلاً در انتخابات شرکت نمی کند. در جوامعی که توده فعال است یعنی هم به آگاهی رسیده و هم نسبت به وقایع جامع واکنش نشان می دهد و خود را صاحب نقش می‌داند که نتیجه آن شهروندانی پرسشگر، مطالبه گر و ناظر بر وقایع و تحولات جامعه و درنتیجه پاسخگو شدن مدیران است. طبیعی است در جامعه‌ای که شهروندانش فعال نیستند روزنامه‌نگاری تحقیقی هم جایگاهی نخواهد داشت.
به صورت چکیده می‌توان گفت که وضعیت روزنامه‌نگاری تحقیقی در کشور بغرنج است و در کرمانشاه هم به دلیل ساختار مذهبی، فرهنگی، ایدئولوژیک و موقعیت جغرافیایی ویژه آن نوعی نگاه امنیتی هم یر چالش‌های مقابل روزنامه‌نگاری تحقیقی افزوده است.
مهدوی: من معتقدم که محدودیت‌های کار رسانه‌ای در همه کشورهای دنیا وجود دارد اما میزان آن متفاوت است. در کشور ما هم این محدودیت ها وجود دارد و ممکن است از بسیاری از کشورها بیشتر باشد اما این به معنای این نیست که نمی توان در فضای کنونی کار و فعالیت رسانه‌ای کرد.
متاسفانه بیشتر رسانه‌های کشور و به ویژه در استان کرمانشاه کمیت گرا هستند و در حوزه اطلاع رسانی دنبال کیفیت و ارایه محتوای قوی و جذاب نیستند. به همین دلیل بیشتر خبرهای رسانه های استان یا روابط عمومی محور است، یا اینترنت محور و یا مسوول محور است. بسیاری از مدیران رسانه هم که فضای کنونی را نقد می‌کنند، خودشان دنبال میدان دادن به خبرنگاران واقعی و تخصصی یا هزینه کردن برای این موضوع نیستند. کم نیستند کسانی که به عنوان خبرنگار در رویدادهای مختلف استان شرکت می کنند اما هنوز حتی عناصر خبر را نمی‌شناسند.
نکته دیگر اینکه همدلی و همکاری بین اهالی رسانه استان بسیار ضعیف است و ما دنبال همبستگی و همسویی برای انجام کارهای بزرگ نیستیم و معمولاً دیگران را نقد می‌کنیم.
