کرونا حالا دارد به ششمین ماه جولان دادن نزدیک می‌شود. در این روزها که قرنطینه و ماسک، دستکش و فاصله‌گذاری اجتماعی و امثال اینها، کلمات رایج مردم در هرجای جهان است اهل فکر، دست به قلم برده‌اند. نمونه اعلای جهانی آن اسلاوی ژیژک، فیلسوف و نظریه‌پرداز اسلونیایی است که کتاب عالمگیر! را با عنوان فرعی کووید ۱۹ جهان را تکان می‌دهد منتشر کرد. اثری که در کمتر از صدروز منتشر شده و مشتمل بر ۱۰ جستار کوتاه با محتوای فلسفی - اجتماعی درباره کرونا است.
در ایران هم، جامعه‌شناسان بیکار ننشسته‌اند. کرونا و جامعه ایران، یکی از مهم‌ترین نمودهای این دوران است که کوشیده با مجموعهمقالاتی، سویه‌های فرهنگی و اجتماعی را بررسی کند و همه تا خردادماه امسال فراهم شده‌اند.
این اثر، سی‌وشش مقاله را شامل می‌شود و شش بخش دارد؛ کرونا و امر اجتماعی، فرهنگ، هنر و رسانه در دوره کرونا، کرونا و سیاست‌گذاری، دین‌داری و ارزش‌های اجتماعی، نظام آموزش در دوره کرونا و سویه‌های روان‌شناختی کرونا. نوشتارهای کتاب را محمد سلگی، داریوش مطلبی و اسماعیل غلامی‌پور گردآوردی کرده‌اند و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به چاپ رسانده است. سلگی، رئیس پژوهشگاه، در ابتدای پیش‌گفتار کتاب نوشته است: بحران ویروس کرونا و بیماری عالَم‌گیرِ کووید ۱۹ رویدادی اضطراری است که وضعیتی خطرناک و ناپایدار برای جوامع و دولت‌ها ایجاد کرده و باعث به‌وجودن آمدن وضعیتی شده است که برای مقابله با آن به اقدامات اساسی و جدید نیاز است. اما این بحران، علاوه‌بر حامل معنی «خطر» است، محمل «فرصت» نیز خواهد بود- کرونا نشانگر یک مانع، آسیب، ضایعه و تهدید است و درعین‌حال فرصتی برای رشد یا افول، زمانی برای آزمایش تاب‌آوری سیستم‌ها، جوامع و دولت‌هاست. (ص. ۳)
بزرگان جامعه‌شناسی و علوم ارتباطات هم در این کتاب، نوشته‌ای دارند؛ ازجمله سعید معیدفر به سراغ «کرونا، فرصتی برای برساخت مسئله اجتماعی» رفته و در بخشی از نوشته خود آورده است: «برای تبدیل بحران کرونا به مسئله اجتماعی اولین گام، بیان واقعیت‌های موجود درباره آن و شناختن اهمیت آن است، همانطور که هست» (ص. ۱۸) یا اینکه «گام بعدی برای تحقق مسئله اجتماعی پدیده کرونا، اشتراک ذهنی نسبت به آن در میان سیاست‌مداران، نخبگان و مردم است» (ص. ۱۸) همچنین «پذیرش این مطلب است که کرونا مانند دیگر پدیده‌ها حل‌شدنی است.» (ص. ۱۹)
نعمت‌الله فاضلی هم درباره «مردم‌نگاریِ کرونای ایرانی» نوشته است. او در فرازی از مطلب خود یادآور شده است: «بحران کرونا مسائل بنیادی جامعه ایران را نیز تشدید کرد و آن‌ها را در جلو چشم دوربین‌ها، مطبوعات و شبکه‌های اجتماعی قرار داد. فقر و بیکاری درنتیجه تعطیلی بنگاه‌ها و مراکز اقتصادی، شدت و گستردگی زیادی پیدا کرد. همچنین مسائل زنان نیز به‌ویژه بحث خشونت‌های خانگی، سلامت زنان، تنش‌های خانواده و مسائل برآمده از قرنطینه خانگی هرروز بیشتر می‌شد.» (ص. ۴۰)
«دور از هم و در کنار هم؛ تصویری از شبکه‌ای شدن ارتباطات کرونایی»، عنوان مقاله هادی خانیکی است. او در بخشی از اثر خود آورده است: «ویروس "نوپدید" کووید ۱۹ و "عالم‌گیری" آن، هر فهم و تجربه پیشینی را در معرض تغییراتی پرشتاب و درازدامن قرار داده است. کرونا، انسان‌ها را به درون و به خانه‌هایشان تبعید کرده، اما در تعطیلی و تعلیق روابط اجتماعی، بار دیگر نیاز و اشتیاق آنان را به "ارتباط" با یکدیگر برانگیخته است. تنهایی در یک سو و میل فراوان به ارتباط در سوی دیگر، مسئله مهم و این‌زمانی عالم ارتبطات در وضعیت کنونی شده است.» (ص. ۶۰)
مقاله حسن محدثی گیلوایی هم حول موضوع «کرونا و برخی باورهای دینیِ سنتی» می‌چرخد. او در قسمتی از نوشتار خود نوشته است: «تا قبل از این واقعه، توده دین‌دار در شفادهندگی این مراکز [مراکز دینی و اماکن مقدس] تردید نمی‌کرد. اما بعد از اپیدمی کرونا بحث درباب شفادهندگی این مراکز با انتقال بیماری از طریق زیارت آن‌ها بالا گرفت. در سطح عوام، برخی اقدام به لیسیدن این مکان‌های مقدس کردند تا نشان دهند که از این مراکز نباید بیمی به خود راه داد. اما در سطح روحانیان و عالمان دینی نیز تفسیرهای جدیدی مطرح شد و برخی از کارگزاران دینی کوشیدند باور به شفابخشی مراکز مقدس را با باور به لزوم رعایت قواعد و اصول بهداشتی همساز نشان دهند. (ص. ۳۳۹)
علی‌اصغر سعیدی هم در بخشی از نوشتار «سیاست و زندگی با ویروس کرونا» آورده است: «وقوع این بحران، سیاست‌گذاری سلامت و بهداشت را دچار تحولی اساسی خواهد کرد. از یک‌سو، برساختگی اجتماعی بیماری، همچنان وجود خواهد داشت و تا نابرابری‌های اجتماعی وجود دارند امکان تمرکز صرف بر سیاست‌های بالینی در نظام سلامت به کنترل بیماری‌ها نمی‌انجامد، اما ازسوی دیگر، چاره‌ای جز تمرکز بر سیاست‌های کنترل‌کننده بیماری‌های همه‌گیر نخواهد بود.» (ص. ۲۷۵)
عناوین دیگر مقالات کتاب «بیش‌پزشکی شدن جامعه در دورۀ پساکرونا»/ ابراهیم حاجیانی، «کرونا و دولت اجتماعی»/ اسماعیل غلامی‌پور، «کرونا، فضای مجازی و حکم‌رانی جدید»/ عبدالحسین کلانتری، «آسیب‌شناسی نظام حکم‌رانی در مواجهه با کرونا»/ سجاد فتاحی، «سمت‌وسوی سیاست‌گذاری اجتماعی در دوران پساکرونا»/ یاسر باقری، «سیاست‌گذاری اجتماعی در دروۀ کرونا»/ حبیب‌الله مسعودی فرید، «کرونا و ضرورت گفتمان سیاست اجتماعی» - سارا شاه‌علی، «بی‌تابی نظام فرهنگ در برابر کرونا»/ خسرو طالب‌زاده، «تأثیر ویروس کرونا بر حیات فرهنگی با تأکید بر صنعت نشر»/ داریوش مطلبی، «تأثیر کرونا بر صنعت نشر کتاب»/ هامون شریفی میلانی، «بحران کرونا و ایفای مسئولیت اجتماعی هنرمندان»/ سیده راضیه یاسینی، «تولید و عرضۀ آثار هنری در دوران کرونا»/ فرزانه فرشیدنیک، «خیالِ موسیقی و بحرانِ کرونا»/ نرگس آذری، نیما فردوسی، «کرونا، پادشاه خبرها، سایۀ مرگ- جُستاری دربارۀ خطرِ هژمونی خبر در دوران بحران»/ سجاد مرادی، مسعود اسدی‌نژادِ جمالی، «کرونا، فاصله‌گذاری اجتماعی و فرهنگ ویدئویی پلتفرمی»/ حسین حسنی، «عزاداری مجازی در دوران همه‌گیری کرونا»/ رضا تسلیمی طهرانی، «ظرفیت‌های سرمایۀ اجتماعی در مدیریت بحران بحثی پیرامون ویروس کووید ۱۹ در ایران»/ حمیده دباغی، «کرونا و ضرورت ارتقا مسؤلیت فردی و اجتماعی»/ زهره سعیدی، «منطق یونیورسالِ فاجعه؛ چرا باید کرونا را قدر بدانیم؟»/ محمدرضا کلاهی، «دوران کرونا، محمل بازاندیشی در خویشتن»/ فاطمه علمدار، «فرهنگ دینی در دورۀ کرونا از نگاه افکار عمومی»/ محمد آقاسی، «بحران کرونا و آیندۀ دین‌داری»/ مهدی رفیعی بهابادی، «جنبش‌های اجتماعی در عصر پساکرونا»/ سعیده امینی، «بحران کرونا و تغییرات در رفتار باروری»/ داوود مرادی، «علم و آموزش نولیبرال در جهان پساکرونا»/ رضا ماحوزی، «آموزش‌وپرورش در بحران»/ حسین اسکندری، اعظم جلالی جواران، «کرونا و جراحت روانی؛ تحلیلی روان‌شناختی از عارضۀ کرونا در ایران»/ محمّدرضا جلالی، «کرۀ زمین در حصر خانگی؛ ضدروایتی که به کلان‌روایت تبدیل می‌شود»/ حسین اسکندری، وحید مصطفی‌پور و «مدیریت بحران از منظر روان‌شناسی اجتماعی»/ مجید صفاری‌نیا است.
کتاب کرونا و جامعه ایران، ازسوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تابستان امسال در ۴۶۱ صفحه، با شمارگان ۵۰۰ نسخه نشر یافته است.
نظر شما