سرمایه اجتماعی شاه‌کلید بررسی نابسامانی‌ها یا فرصت‌ها است

سید ضیاء هاشمی، که چهارشنبه در نشستی با موضوع "سرمایه اجتماعی و چشم‌انداز تغییرات آن در ایران" در دانشگاه شیراز سخن می‌گفت، از سرمایه اجتماعی با عنوان مفهومی نوبنیاد در دانش اجتماعی ایران یاد کرد و افزود: با وجود مطالعات بسیاری که در این زمینه صورت گرفته، این مفهوم همچنان گنگ و مبهم است و بار معنایی گوناگونی همچون حسن نیت، اعتماد، همگرایی اجتماعی، همبستگی اجتماعی، ناهنجاری اجتماعی، شبکه روابط اجتماعی، ساختار اجتماعی و... دارد.
این استاد دانشگاه جامعه مدرن را جامعه‌ای سیال خواند که تنها عنصر ثابت آن "تغییر" است و گفت: در جامعه مدرن با واگرایی مستمر مواجه هستیم و بخش زیادی از انسان‌ها با هم بیگانه‌اند و قرار است در عین حال، نیازهای متقابل هم را برطرف کنند؛ بنابراین باید پیوندهایی شکل گیرد که همانند آن در جامعه سنتی یا خویشاوندی وجود نداشته است.
سرمایه اجتماعی از هم‌گسستگی جامعه مدرن را ترمیم می‌کند
هاشمی ابراز داشت: مدرنیته باعث تضعیف پیوند سنتی، واگرایی‌ها و تنش‌ها، چالش و تلاطم می‌شود و این تلاطم گسست ایجاد می‌کند؛ از همین رو جامعه مدرن در معرض تفاوت هنجاری قرار دارد و آنچه این جامعه را به هم گره می‌زند، سرمایه اجتماعی است نه فقط وجدان جمعی و اشتراکات خانوادگی.
پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسی با بیان اینکه نبود سرمایه اجتماعی موجب هراس از آینده می‌شود، اظهار کرد: این موضوع در همه جوامع به اشکال مختلف وجود دارد و سرمایه اجتماعی مرهم درد دل ماست و زمینه همنوایی را ایجاد می‌کند و چنانچه نباشد جامعه را در معرض چالش قرار می‌دهد.
وی با اشاره به انواع گوناگون سرمایه اجتماعی ازجمله سرمایه اجتماعی درون‌گروهی،سرمایه اجتماعی بین گروهی و سرمایه اجتماعی اتصالی، به اهمیت و ضرورت وجود پیوندهای اجتماعی در جامعه تاکید کرد.
هاشمی ابراز داشت: سرمایه اجتماعی می‌تواند حمایت مورد نیاز جامعه را تامین کند، براین اساس چنانچه سرمایه اجتماعی در جامعه‌ای رو به فرسایش گذارد، افراد دچار افسردگی و بی‌رغبتی می‌شوند، هیجان ندارند و فردگرایی افراطی ناشی از چنین وضعیتی خواهد بود.
مشارکت در اجتماع محلی و پیوندهای آن هویت‌بخش‌ است
این پژوهشگر اجتماعی مشارکت در اجتماع محلی و پیوندهای آن را هویت بخش‌ خواند و ادامه داد: براساس همین مشارکت کنشگری در موقعیت‌های اجتماعی مطرح می‌شود و محصول آن احساس اعتماد و امنیت است، بنابراین سرمایه اجتماعی سبب می‌شود که فرد از نظر اجتماعی از غنایی برخوردار گردد که بتواند در جامعه نقش‌آفرینی کند.
هاشمی افزود: سرمایه اجتماعی باعث پیوندهای دولتی و خانوادگی می‌شود، فردی که سرمایه اجتماعی بالایی دارد خودباخته نیست، همین موضوع در سطح ملی  و سطوح دیگر هم مطرح است؛ از همین رو است که سرمایه اجتماعی لزوما به ویژگی‌های فردی وابسته نیست بلکه در قالب گروه نیز تعریف می‌شود و تعلق به یک گروه، سازمان، کشور یا مجموعه برای فرد هویت به ارمغان می‌آورد.
در جامعه ایران انصاف و بینش وجود دارد
هاشمی اظهار کرد: سال‌هاست که در ایران با چالش فرسایش سرمایه اجتماعی به عنوان یک معضل مواجهیم؛ اما چنین نیست که جامعه دچار انهدام و فروپاشی شده باشد و نمی‌توانیم به صورت قاطع بگوییم سرمایه اجتماعی نداریم.
استاد گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران اظهار داشت: ‌نگوییم این جامعه بدبین و خسته و مایوس است، جامعه  برخورد دیده و بازخورد نشان داده است. جامعه ایران قاضی غیرمنصفی نیست و در آن انصاف و بینش وجود دارد و طبیعی است که  در واکنش‌های اجتماعی فراز و نشیب‌های منطقی داشته باشد.
هاشمی افزود: بدین‌ترتیب مشکل سرمایه اجتماعی به گونه‌ای نیست که سرمایه اجتماعی در آن صفر شده باشد، بلکه در مقاطعی رو به افول رفته و در مقاطعی دیگر همچون برخی انتخابات‌ها افزایش یافته است.  
وی از چالش‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و چالش‌های فناورانه باعنوان معضلات سرمایه اجتماعی در ایران یاد کرد.
این عضو هیات علمی دانشگاه، ضعیف شدن سرمایه اجتماعی را موجب انفعال و بی‌تفاوتی شهروندان و نخبگان دانست و گفت: این موضوع منفعت طلبی شخصی، بی‌اعتمادی در جامعه، ایجاد حس نابرابری در شهروندان و کاهش آستانه تحمل آنان را به همراه دارد.
هاشمی اظهار کرد: در مقاطع مختلف دیده‌ایم در شرایط سخت اتفاقات خوبی رخ داده است؛ از همین رو باید گفت جامعه ایران ظرفیت‌های بسیاری دارد و می‌تواند افق‌های روشنی پیش رو داشته باشد.
این نشست به دعوت انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها شاخه استان فارس برگزار شد.