مراسم عزاداری حسینی از باشکوه‌ترین و عظیم‌ترین آیین‌ها در کشور ما است که با گذشت بیش از هزار سال هنوز هـم به صورت زنـده و پویا در حیـات اجتماعی جریان دارد و منشأ تحولات و هنجارآفرینی فراوانی در کنش‌های فردی و اجتمـاعی شده است. تداوم، تنوع و وسعت مراسم و مناسکی مانند عزاداری محرم را در نظام فرهنگیمان باید بی‌سابقه توصیف کنیم.ثبات شکل و تکرار کنش‌های دینی از دیگر خصوصیاتی است که آنها را به سنت‌های ماندگار فرهنگی تبدیل کرده است.
در واقع عزاداری و سوگواری برای سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) ریشه در تاریخ و هویت ایرانیان دارد. ایرانیان در طول تاریخ علم عزاداری برای بزرگ‌ترین آزادی‌خواه جهان را پابرجا نگهداشته‌اند و پیوند ملت ایران با امام‌حسین (ع)، پیوندی اعتقادی، دینی، فرهنگی است و به هیچ روی گسستنی نیست. در دوره‌های گوناگون تاریخی و دوره حاکمان مختلف، صرف نظر از نگاه حاکمیت‌ها به موضوع عاشورا و محرم، مردم به شکل خودجوش و سنتی حماسه حسینی را زنده نگه داشته و هر ساله پررونق‌تر از گذشته در قالب‌های مختلف به سوگواری می‌پردازند.
کارکردهای برپایی مناسک محرم
عزاداری حسینی به دلیل تقویت روح استکبارستیزی و بصیرت افزایی، ایجاد وحدت و تقویت ارتباط بین مسلمانان و کسب معنویت و معارف دینی حائز اهمیت بسیار است.
تقویت روح استکبار ستیزی و بصیرت افزایی
یکی از آثار و اهداف عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، بصیرت افزایی و شناخت مستضعف و مستکبر، حق و غیر حق است و از آن جهت که دیانت از سیاست جدا نیست، بایستی یکی از تأثیرات عزاداری‌های محرم را تقویت روح استکبارستیزی و پرورش روحیه حماسه و ایثار دانست. امام خمینی (ره) در سخنی، ماه محرم را اینگونه بیان می‌کنند: «با حلول ماه محرم، ماه حماسه و شجاعت و فداکاری آغاز شد؛ ماهی که خون بر شمشیر پیروز شد، ماهی که قدرت حق، باطل را تا ابد محکوم و داغ باطل بر جبهه ستمکاران و حکومت‌های شیطانی زد، ماهی که به نسل‌ها در طول تاریخ، راه پیروزی بر سر نیزه را آموخت، ماهی که شکست ابر قدرت‌ها را در مقابل کلمه حق به ثبت رساند.»
ایجاد وحدت و تقویت ارتباط میان مسلمانان
ایجاد وحدت و تقویت ارتباط میان مسلمانان یکی دیگر از اهداف عالی عزاداری‌های محرم است. جامعه مسلمان برای رسیدن به خواسته‌های خود نیازمند هماهنگی و ارتباط‌های قوی و پیوند عاطفی میان تک تک افراد است. مناسبت‌های مذهبی بهترین فرصت برای تقویت وحدت و شرح مسیر پیش روی جامعه اسلامی است، که ماه محرم به عنوان یکی از مهم‌ترین این فرصت‌ها به شمار می‌رود. عزاداری‌های محرم از جامعه‌ای پراکنده، قدرتی بزرگ می‌سازد و امت مسلمان را در برابر نفوذ دشمن متحد می‌کند. این نوع تقویت وحدت را می‌توان در راهپیمایی عظیم اربعین حسینی به وضوح مشاهده کرد.
کسب معنویت و تعلیم معارف دینی
امام حسین (ع) به منظور احیای دین قیام کردند و به همین منظور باید احیای دین و ترویج معارف دینی به عنوان یکی از اهداف عزاداری مورد توجه قرار گیرد. شیعیان با حضور در مراسم عزاداری محرم و با کسب معنویت و تزکیه نفس، خود را در برابر نفوذ شیطان بیمه می‌کنند. محبان اهل بیت (ع) با عزاداری بر مصیبت‌های امام حسین (ع) پیوند عاطفی قوی بین خود و امام معصوم (ع) ایجاد می‌کنند که این ارتباط عاطفی باعث می‌شود فرد پس از عزاداری سعی کند ویژگی‌های محبوب را در خود تقویت کند.
مناسک حسینی در روزهای کرونایی
اهمیت و تداوم چنین مراسم و مناسکی به حدی است که همه ساله با آغاز ماه محرم شاهد برگزاری مراسم و حضور دسته‌های عزاداری در سطح شهر و روستاها بوده‌ایم. حتی تدارکات ایام محرم در برخی از قوم‌ها و استان‌ها از چند روز قبل طی مراسمی مانند طشت گذاری شروع می‌شد و تا آخر محرم و صفر ادامه داشت. اما امسال با آمدن کرونا شاهد تغییراتی هستیم. این تغییرات که پیش از این بر آموزش، مشاغل و سبک‌های زندگی اثرگذار شده بود، حالا با آغاز محرم نمود بیشتری پیدا کرده است. با این حال وسعت و اهمیت این مناسک چنان است که حتی با توجه به شرایطی مانند کرونا ادامه دارند.
پیش از این، تقارن شیوع ویروس کرونا با ایام ماه رمضان و همراهی و همدلی متولیان برگزاری مراسم‌های این ماه به خصوص شب‌های قدر تجربه‌ای گرانبها برای مسئولان بود که به علت آثار مثبت برجا مانده، مبنای تصمیم‌گیری در خصوص دیگر برنامه‌های مذهبی از جمله برپایی نمازهای جماعت در مساجد و نمازهای جمعه بوده است.
اهمیت برپا داشتن عزاداری حسینی سبب شد بار دیگر دست اندرکاران مدیریت بحران کرونا، نسبت به ارزیابی شرایط شیوع، ابتلا و چگونگی برگزاری مراسم‌های محرم و صفر با همفکری و مشورت نهادهای متولی نسبت به تبیین چارچاب و ضوابط آن اقدام کنند. بر این اساس کمیته اطلاع‌رسانی ستاد ملی مدیریت و مقابله با کرونا، با توجه به نزدیک شدن ایام محرم و برگزاری آیین‌های سوگواری سید و سالار شهیدان، اطلاعیه شماره یک خود را با تاکید ویژه بر رعایت «دقیق و کامل شیوه نامه های بهداشتی از سوی مردم، سخنرانان و مسئولان هیئات مذهبی، تکایا و حسینیه ها» در ایام ماه محرم منتشر کرد که در آن بر لزوم کاهش زمان مراسم، تراکم حداقلی، آلودگی زدایی منظم، رعایت فاصله یک و نیم متر و استفاده مستمر و همگانی از ماسک و عدم برگزاری عزاداری درفضاهای بسته و مواردی این چنینی تاکید شده است.
کرونا و اشکال متفاوت نذورات
نذورات نیز از جمله اموری هستند که با توجه به شرایط حال حاضر تغییراتی یافته‌اند. برای مثال در برخی از شهرها نذرهای امام حسین (ع) به نوع دیگری مانند نذر ماسک تغییر کرده است. با توجه به اجباری بودن استفاده از ماسک‌ها در مراسم، این عمل خیرخواهانه به قشرهای کم درآمد برای جلوگیری از ویروس، کمک شایانی خواهد کرد.
همچنین پخت نذری هر ساله در ماه‌های محرم و صفر در ایران و دیگر کشورهای اسلامی رواج دارد. شاید به جرات بتوان گفت در ایران میلیون‌ها و میلیاردها تومان در ایام محرم برای نذورات هزینه می شود. صحنه هم زدن غذای نذری، از آن خاطره هایی است که هیچ وقت از خاطر نمی رود و در واقع می‌توان گفت نذری یک بهانه خوب برای با هم بودن است اما امسال با شیوع ویروس کرونا نذری دادن در هیت های مذهبی و عزاداری امام حسین(ع) و یارانش ممنوع شده و هیت‌ها موظفند برای حفظ سلامتی عزاداران حسینی پروتکل های بهداشتی را رعایت کنند و نذورات به صورت کمک های مومنانه در بین نیازمندان توزیع شود.
نظر شما