بحران در شورای امنیت؟

شکست دولت ایالات متحده در تمدید تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی موجب شد تا «دونالد ترامپ» و گروه مشاوران وی سراسیمه به هر ریسمانی برای کسب پیروزی حداقلی مقابل ایران متوسل شوند. همین رویکرد منفعت‌محور و یکجانبه‌نگر موجب شده‌است تا شورای امنیت سازمان ملل متحد با موقعیتی پیچیده و پرتنش روبرو شود.

کمتر از دو هفته قبل بود که قطعنامه پیشنهادی و خلاصه شده کاخ سفید در مورد تمدید نامحدود تحریم‌های ایران با مخالفت اعضای شورای امنیت روبرو شد. چین و روسیه صریحا با این پیشنهاد مخالفت کردند و  ۱۱ عضو دیگر این شورا و از جمله متحدان واشنگتن در شورا به آن رای ممتنع دادند. تنها نماینده جمهوری دومینیکن با این طرح موافقت کرد. طبق مفاد برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ تحریم های تسلیحاتی ایران باید پنج سال پس از امضای برجام لغو شود. ۱۸ اکتبر آینده ( ۲۷ مهرماه) روزی است که پس از تقریبا ۱۳ سال ایران همچون دیگر کشورهای جهان قادر به حضور در بازار تسلیحات متعارف جهان خواهد بود.

این دستاورد بزرگ برجام، به واسطه نزدیکی و همکاری‌های تهران با مسکو و پکن برای واشنگتن غیرقابل تحمل است. از طرف دیگر کیفیت خوب و قیمت به نسبت مناسب‌تر جنگ افزارهای ایرانی موجب جلب مشتریان و کسب جایگاه در بازار تجارت تسلیحات با دیگر کشورهای جهان برای تهران می‌شود.

اکثریت مقابل آمریکا

تحول بزرگ فوق در شورای امنیت نشان از پیروزی دیدگاه‌های ایران و شکست و انزوای ایالات متحده در این موضوع خاص داشت و به همین دلیل برای ترامپ بسیار سنگین بود. تنها چند روز پس از آن «مایک پومپئو» وزیر امور خارجه آمریکا با حضور در مقر سازمان ملل به صورت رسمی درخواست برای فعالسازی سازوکار حل اختلاف برجام یا همان مکانیسم ماشه را به نماینده مالزی به عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت ارائه کرد.

مکانیسم ماشه در حالی از سوی کاخ سفید فعال شد که اکثریت اعضای دائم و غیردائم شورای امنیت مخالف این اقدام ایالات متحده بوده و تاکنون تنها دومینیکن نظر خود را ابراز نکرده‌است. ۱۳ عضو دیگر شورای امنیت اعتقاد دارند از آنجا که آمریکا در سال ۲۰۱۸ میلادی به صورت رسمی از برجام خارج شده، نمی‌تواند با این مکانیسم تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را بار دیگر برقرار سازد.

«جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای تصریح کرد: آمریکا به‌ صورت یکجانبه مشارکت در برجام را در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ متوقف کرد و پس از آن هم در توافق هسته‌ای ایران هیچ همکاری نداشت. با توجه به اینکه آمریکا کشور مشارکت کننده در برجام به شمار نمی‌رود، نمی‌تواند از روند بازگشت تحریم‌ها طبق قطعنامه ۲۲۳۱، استفاده کند.

«ژانگ جون» نماینده دائم چین در سازمان ملل متحد نیز در واکنش به درخواست رسمی آمریکا برای فعالسازی مکانیسم ماشه علیه ایران، گفت: آمریکا از برجام خارج شده و این درخواست، غیرقانونی است.

این دیپلمات چینی نیز با بیان آنکه واشنگتن پی در پی برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را با تحریم‌های یکجانبه خود نقض کرده، افزود این کشور صلاحیت استفاده از سازوکار فوق را از خود سلب نموده است.  

مسکو نیز رویکرد مشابهی را در قبال آمریکا اتخاذ و استفاده این کشور از مفاد توافق هسته‌ای را محکوم کرد. وزارت امور خارجه روسیه با بی‌معنی دانستن اقدام آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران، تاکید کرد واشنگتن پس از خروج از برجام، از نظر سیاسی و حقوقی حقی را برای استفاده از مکانیسم ماشه ندارد.

در مقابل اما ایالات متحده با بی توجهی به نظرات جامعه جهانی و از جمله اعضای شورای امنیت بر ادامه تکروی‌های خود تاکید می‌کند. نماینده فعلی کاخ سفید در امور ایران مدعی شد حمایت یا مخالفت دیگر کشورها از اقدام آمریکا برای کاخ سفید اهمیتی ندارد.

«مایک پومپئو» نیز با غیرقابل درک خواندن مخالفت‌ها با واشنگتن، اظهار داشت آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه نیازی به کسب اجازه از دیگران نمی‌بیند.

بحران اعتبار پیش روی شورای امنیت

ناظران مسائل سیاسی و بین المللی، وجود دو دیگاه کاملا متعارض در زمینه حقوق و ظرفیت‌های واشنگتن در شورای امنیت را نشانه‌ای از آغاز تنش یا یک بحران در این شورا پیش بینی می‌کنند.

تحلیل مرکز پژوهشی «میدل ایست آی» (Middle East Eye) می‌گوید «اقدام غیرقانونی ایالات متحده در شورای امنیت آتش تنش در این نهاد را روشن می‌کند». در معدود دفعات در تاریخ کشورهای روسیه،چین، بریتانیا و فرانسه در کنار آلمان یکصدا و در اتحادی منحصربفرد اقدام آمریکا را غیرقانونی اعلام کردند. این کشورها اعتقاد دارند آمریکا نمی‌تواند ضمن آنکه از توافق خارج شده است و هزینه‌های آن را نمی‌پردازد، از مفاد آن علیه تهران استفاده کند و تحریم‌ها را بازگرداند.

طبق این تحلیل، هنوز مشخص نیست که در چند هفته آتی با این اختلاف چگونه برخورد می‌شود  اما جدیت آمریکا تاکنون با مخالفت‌های گسترده‌ای در سازمان ملل روبرو شده است. این شرایط در نهایت ممکن است به بحرانی منجر شود که اعتبار مهمترین و پرقدرت‌ترین نهاد سازمان ملل را تضعیف سازد.

شبکه خبری تلویزیونی «فاکس۲۶» (FOX۲۶) که دفتر آن در ایالت هوستون قرار دارد فعالسازی مکانیسم ماشه را واکنش دولت ترامپ به شکست هفته قبل در شورای امنیت توصیف و پیش بینی کرد این اقدام کم سابقه می‌تواند به انزوای بیشتر دولت ترامپ و حتی بی‌اعتباری شورای امنیت سازمان ملل منتهی شود.

 این تحلیل اضافه کرد: «جان بولتون» مشاور امنیت ملی سابق ترامپ که هیچ فردی در رویکردهای ضدایرانی وی تردید ندارد، پیش از این اعلام کرد آمریکا با خروج از برجام قابلیت استفاده از مکانیسم ماشه را از دست داده است و بهره‌برداری از این سازوکار ممکن است حتی به قدرت رای وتوی ایالات متحده در شورای امنیت لطمه وارد کند.

«ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه عنوان داشته که تلاش واشنگتن برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران شکست خواهد خورد.

به نوشته خبرگزاری روسی «تاس» وی با ابراز نگرانی از اقدامات واشنگتن، رفتار ترامپ را حرکتی عاری از حس مسئولیت توصیف کرد که می‌تواند به یک بحرانِ شاید عمیق در شورای امنیت منجر شود.

طبق این دیدگاه، روسیه و دیگر کشورها معتقدند واشنگتن بارها قطعنامه ۲۲۳۱ را با خروج بی‌دلیل از برجام و وضع تحریم‌ها علیه تهران نقض کرده است و با این اقدام خود توافق را نابود می‌کند. سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه با بیان اینکه مخالفت دیگر کشورها مورد اعتنای آمریکا قرار نمی‌گیرد از همه کشورها خواست با قدرت در مقابل ایالات متحده مقاومت کنند.