فرهنگ شریف و نگاهی متفاوت به موسیقی سنتی

ساز تار و سه تار در گروه سازهای زهی مضرابی قرار می‌گیرند و قدمت آن‌ها به ۲۶۰ قمری  بازمی‌گردد. موسیقیدانان زیادی این سازها را می‌نواختند و در طول سالیان سال ساز تار و نحوه نواختنش دچار تغییرات زیادی شده است. یکی از افرادی که توانست نگاهی نو به این ساز داشته باشد، فرهنگ شریف بود. او در نوازندگی این ساز سبک خاص خود را داشت و احساس مخصوصش را نیز با نواختن ساز همراه می‌کرد که همین نوع نوازندگی‌اش، او را از دیگران متمایز می‌کرد.  

زندگینامه

فرهنگ شریف سوم فروردین‌ ۱۳۱۰ در آمل و در خانواده‌ای چشم به جهان گشود که پدرش به موسیقی بهای زیادی می‌داد و به خاطر همین علاقه‌اش به موسیقی سنتی ایرانی بود که فرهنگ از چهار سالگی تحت تاثیر بزرگانی چون استاد نی‌داوود و عبدالحسین شهبازی تارنوازان بزرگ اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی قرار گرفت. عبدالحسین شهبازی از جمله نوازندگان سرشناس تار در آغاز سده ۱۴ قمری بود و فرهنگ شریف تنها شاگرد او به شمار می‌رفت.  با این حال بعدها که فرهنگ شروع به نوازندگی کرد، مشخص شد، شیوه نوازندگی‌اش شباهتی به استادش ندارد؛ چراکه او خود شیوه به‌خصوصی در نوازندگی تار داشت.  تنها ۱۲ سال داشت که نخستین تک‌نواری خود را انجام داد که تجربه ساده‌ای هم نبود. او این تک‌نوازی را برای رادیو و به صورت زنده اجرا کرد. پس از این موفقیت بود که در بیشتر برنامه‌های گل‌ها خوانندگان را با سازش همراهی می‌کرد. او روی صحنه اجرای موسیقی هم می‌درخشید. برای مثال در ۱۳۵۳ روی صحنه تالار وحدت برنامه‌ای با همراهی حسین و اسدالله ملک، محمد موسوی، محمودی خوانساری و امیر ناصر افتتاح اجرا کرد که قدرت نوازندگی او را بیش از پیش به رخ همگان کشید.

فعالیت‌ها و موفقیت‌ها

"از مهم‌ترین کارهای فرهنگ شریف که خاطرات زیادی را زنده می‌کند، آلبوم «پیوند مهر» است که با صدای محمدرضا شجریان عجین شده است. این آلبوم در سال ۱۳۶۳ به دست علاقه‌مندان رسید و توانست جای بسیار خوبی بین هنردوستان باز کند. شریف در این آلبوم در دستگاه شور و ابوعطا می‌نواخت و جهانگیر ملک نیز به همراه تنبک او را همراهی می‌کرد. فرهنگ شریف پس از تولید آثارش، به شدت مورد توجه کشورهای مختلف قرار گرفت و برای برگزاری کنسرت به کشورهای بسیاری رفت. او مخصوصا در آلمان و انگلیس توانست کنسرت‌های پژوهشی برای استادان و دانشجویان موسیقی برگزار کند که با استقبال بی‌نظیری روبه‌رو شد. این هنرمند بزرگ موسیقی سنتی در کشور آمریکا نیز به تدریس موسیقی سنتی ایرانی و تارنوازی پرداخت که مورد توجه هنرمندان دانشگاهی نیز قرار گرفت.‌ او در فستیوال موسیقی برلین توانست ساز تار را به خوبی به جهانیان معرفی کند و چهره فرهنگی شامخی از خود بر جای بگذارد.  خالق «بزم عاشقان» در نهایت موفق به دریافت نشان درجه یک هنری شد که معادل مدرک دکتری است." (۱)

از جمله آثار او می‌توان به عالم شیرین، چشم سیه، به یاد دوست، هم‌نوایی در اصفهان، شفق، بزم خراباتیان، مرید خرابات، مرغ همایون، کوی باده فروشان، آینه‌دار، به یاد خالدی، دقیقه‌ای عشق، معراج، دخترک ژولیده، قطره شبنم، صد سال تار، ۲۳ قطعه برای تار و سه تار و ... اشاره کرد. از او همچنین آلبوم‌هایی چون پیوند مهر با آواز محمدرضا شجریان، عشاق، شور معشوق، کرشمه، اصفهان، چنگ اورنگ ۲ و ۱، زِبَر جَد، ساز و نوا، مونس جان ۲ و ۱، دردانه، سدره، نازنین یار، مینای شکسته با همکاری اسدالله ملک، غروب کوهستان با همکاری اسدالله ملک، غنچه پائیز با همراهی ویولون اسدالله ملک، آزاده با همراهی ویولون اسدالله ملک، آتش‌افروز با همراهی ویولون اسدالله ملک، گل افروز با همکاری همایون خرم، جان افروز با همکاری همایون خرم، مهر افروز با همکاری همایون خرم منتشر شده است.

نگاه متفاوت شریف به موسیقی

کیوان ساکت نوازنده تار و سه تار، درباره فرهنگ شریف گفته است: " شیوه قُدما مانند درویش‌خان، میرزاعبدالله، سیدمیر، غلامحسین و دیگران به نحوی بود که تقریبا از یک شکل نوازندگی پیروی می‌کردند. اما استاد فرهنگ شریف به مدد بهره‌گیری از نگاه‌های نوین به آثار علینقی وزیری، نحوه ویژه‌ای از پنجه‌گذاری و انگشت‌گذاری را ایجاد کرده است. استاد شریف از دریچه استاد وزیری به این موارد نگاه کرده اما نگاهی متفاوت داشته است. یکی از ویژگی‌های استاد شریف کوک‌ها و مُقام‌های ابداعی ایشان بود. متجاوز از چند ده کوک مختلف برای نواختن دستگاه‌ها و نغمه‌های ایرانی را ایشان ابداع کرده بود. در گذشته قُدما برای هر دستگاه یک کوک گذاشتند؛ اما استاد وزیری کوک‌های مختلفی برای نواختن دستگاه‌ها ابداع کرد. او در ادامه این نگاه‌ها شکل‌های گوناگونی از کوک‌های گوناگون را برای تار تجربه کرد که همه آنها کاربرد دارد و می‌توان گفت، فرهنگ شریف سالیان سال نه تنها مورد علاقه هم سن و سالان خود و نسل‌های میانسال و کهنسال است، بلکه جوانان هم از این شیوه نوازندگی موسیقی بسیار استقبال می‌کنند و طرفداران فراوانی هم پیدا کرده است." (۲)

از نگاه دیگران

استاد حسین علیزاده که خود ردیف‌دان، آهنگساز و موسیقیدان ایرانی است، درباره فرهنگ شریف گفته است: " استاد فرهنگ شریف در آشنایی من و هم‌نسلانم با تار تأثیر بسزایی داشته است. صدای تارشریف با خاطرات کودکی ما عجین شده است؛ زمانی که صدای تار استاد از رادیو پخش می‌شد نه تنها برای اهل فن بلکه برای توده مردم جذابیت خاصی داشت. نکته‌ای که لازم است، بدان اشاره شود، اینکه وقتی صحبت از موسیقی ایرانی و ردیف به میان می‌آید، باید بر مبنای بداهه‌نوازی باشد؛ مسأله مهمی که متأسفانه در کلاس‌های تدریس موسیقی ایرانی چندان به آن اهمیت داده نمی‌شود."

استاد صدیق تعریف (ردیف‌دان، خواننده و نوازنده تار) گفته است: " ماندگار ماندن تنها به اعتبار تک‌نوازی، کاری بس سترگ و مشکل به شمار می‌آید و کمتر نوازنده‌ای را می‌توان سراغ داشت که فقط و فقط و تنها به صرف تک نوازی ماندگار شده باشد. یکی از این نادران نادر همانا فرهنگ شریف است که صرفاً و تنها به اعتبار تک‌نوازی‌های متعدد و ویژه‌اش از ماندگاران این هنر شریف به شمار می‌آید. (البته لازم به ذکر است که فرهنگ شریف در طول زندگی هنری‌اش علاوه تک نوازی، آهنگ‌های متعددی هم برای خوانندگان مختلف ساخته و پرداخته که اغلب این آهنگ‌ها نیز به اجرا در آمده‌اند.)

داریوش پیرنیاکان نوازنده تار و آهنگساز نیز معتقد است: "استاد فرهنگ شریف از چهره‌های بسیار بارز تارنوازی ایران است. زمانی که موسیقی در رادیو تعطیل شد، نوازنده‌های برجسته‌ای چون استاد شریف ادامه‌دهنده راه موسیقی بودند. شیوه تارنوازی شریف مختص به خود او است و با نوازندگی دیگر استادان تارنواز بسیار متفاوت خواهد بود. مضراب استاد شریف بسیار شفاف است و همواره از ملودی‌های زیبایی استفاده می‌کرد. بداهه نوازی‌ که در لحظه می‌نواخت و خلق می‌کرد، او را از نظر نوازندگی به یکی از بهترین‌ها و سرآمدان موسیقی ایران تبدیل کرده است." (۳)

درگذشت

این نوازنده چیره‌دست سرانجام در ۱۷ شهریور ۱۳۹۵ در ۸۵ سالگی در تهران درگذشت و در قطعهٔ هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

پی‌نوشت:

۱-‌ مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، فرهنگ شریف از بزرگان تار ایران چهره در نقاب خاک کشید، ۲۰ شهریور ۱۳۹۵

۲-‌ خبرآنلاین، هنرمندی که چون نامش شریف و بافرهنگ بود، ۱۶ شهریور ۱۳۹۸

۳-‌ روزنامه ایران، ۱۶ شهریور ۱۳۹۶