سال ۱۳۸۹ در حوزه فعالیت‌های هنرهای نمایشی آیینی و سنتی برای کشورمان سالی درخشان بود. چراکه بعد از چندین سال فعالیت و کار پژوهشی توسط هنرمندانی چون داوود فتحعلی‌بیگی، دکتر محمدحسین ناصربخت، دکتر لاله تقیان، دکتر اردشیر صالح‌پور و عده‌ای دیگر از هنرمندان فعال در عرصه نمایش‌های آیینی و سنتی و همراهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدیریت وقت اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شاهد ثبت هنر تعزیه به‌عنوان میراث ملی نمایش‌های آیینی کشورمان در یونسکو بودیم.
این اتفاق موجی از امیدواری و دلگرمی را میان هنرمندان فعال در عرصه هنر آئینی تعزیه به‌عنوان یکی از کهن‌ترین گونه‌های نمایش آیینی سوگ ایرانی در رثای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و دیگر مناسبت‌ها و رویدادهایی که به واسطه آن شاهد اجرای هنر تعزیه در کشور هستیم، با خود به همراه داشت.
تعزیه، محروم از سالنی برای اجرای مستمر و موزه‌ای برای گنجینه‌هایش
یکی از اصلی‌ترین این اتفاقات که موجب دلگرمی هنرمندان و فعالان عرصه تعزیه شد تاسیس سالن و یا تماشاخانه‌ای مختص تولید و اجرای مستمر آثار تعزیه در کشور بود که تا به امروز به دلایل مختلف این مهم میسر نشده است! همچنین از دیگر مطالبات هنرمندان و فعالان عرصه تعزیه، اختصاص محیط و مکانی به‌عنوان موزه‌ای برای این هنر آئینی بود.
تعزیه در کشورمان سابقه‌ای بیش از ۳۰۰ سال را با خود به‌همراه دارد و طی این سه قرن، گنجینه عظیمی از نسخ تعزیه، ابزار، ادوات و البسه‌ای که هنرمندان از دیرباز تا به امروز برای تولید و ارائه نمایش‌های تعزیه استفاده کرده‌اند را به‌عنوان بخشی از گنجینه و میراث این هنر آیینی با خود به‌همراه داشته است.
هرچند اقدامات و فعالیت‌هایی برای تاسیس موزه تعزیه طی چند سال اخیر صورت گرفته است اما این مهم نیز کماکان محقق نشده است! از سوی دیگر هم‌زمان با ایام محرم و صفر و طی شب‌های قدر در ماه مبارک رمضان هرسال شاهد تولید و اجرای نمایش‌های تعزیه در سراسر کشور هستیم. آثاری که سیل مخاطبان و عاشقان این هنر آیینی را به سمت خود جذب می‌کند. تردیدی در این مسئله وجود ندارد که این هنر و سابقه غنی آن می‌تواند پلی برای معرفی هنر نمایش به عموم مردم کشورمان و گام برداشتن قطعی، عملی و اجرایی برای تحقق شعار «تئاتر برای همه» باشد.
تماشاخانه سرو و موزه موقت تعزیه
محرم ۱۳۹۹ با وجود تمامی شرایط متفاوت آن که در سایه شیوع ویروس کرونا در کشورمان، شیوه مراسم سوگواری و همچنین تولید و اجرای آثار نمایشی و آئینی از جمله نمایش‌های تعزیه را با فراز و فرودهای مختلفی همراه ساخته بود، در بطن خود بار دیگر شاهد رویدادی دلگرم‌کننده به‌ویژه برای علاقمندان و فعالان این هنر بود.
این بار بنیاد فرهنگی و هنری روایت در همراهی با بازوی اجرایی خود در بخش تئاتر یعنی انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس در تنها تماشاخانه اختصاصی این انجمن (تماشاخانه سرو)، علاوه بر میزبانی از اجرای آثار تئاتری با موضوعات مذهبی در قالب محفل هنرهای آیینی «زخم عتیق»، بخشی از محیط خود را به برپایی موزه‌ای از نسخ قدیمی تعزیه، لباس، اسباب و ادوات تولید و اجرای این نمایش آیینی اختصاص داده است.
موزه تعزیه و بخشی از گنجینه خانواده دریایی
هرچند که تمامی اقلام موجود در این موزه بخشی از گنجینه گران‌بهای مهدی دریایی از فعالان، پژوهشگران و تولیدکنندگان هنر نمایش تعزیه در استان مرکزی و به‌ویژه شهرستان فراهان است.
استان مرکزی و خاصه شهرستان فراهان یکی از قطب‌های صاحب مکتب در تولید و اجرای هنر تعزیه است. خانواده دریایی از پیش‌کسوتان این عرصه هستند که از دیرباز تا به امروز در قالب سنتی خانوادگی تولید و اجرای نمایش‌های تعزیه را به‌عنوان فصلی از فعالیت فرهنگی خانواده دریایی با خود به دوش کشیدند.
حال با همت انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و تماشاخانه سرو بخشی از گنجینه عظیم خانواده دریایی شامل لباس، زره، کلاه‌خود، سپر، شمشیر و نسخ تعزیه از دوران صفوی تا به امروز که به‌عنوان گنجینه خانواده دریایی در عرصه تولید و اجرای هنر تعزیه به شمار می‌رود در قالب موزه‌ای هر چند موقتی در تماشاخانه سرو برای علاقمندان به این عرصه و همچنین محققان و پژوهشگران آن گردآوری و تجمیع شده است.
برای آشنایی هرچه بیشتر با این موزه و اقلام حاضر در آن سری به تماشاخانه سرو زدیم و ضمن بازدید از این موزه جذاب و مملو از گنجینه‌های هنر تعزیه کشور که از دوران صفوی تا به امروز را شامل می شود با امیرحسین شفیعی مدیر تماشاخانه سرو و میزبان این موزه به گپ و گفت پرداختیم.
تشریح برنامه‌های محفل هنرهای آئینی «زخم عتیق»
امیرحسین شفیعی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به آنکه فعالیت انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس در ماه محرم تحت لوای محفل هنرهای آیینی «زخم عتیق» به برنامه‌های مختلفی اختصاص دارد یادآور شد: ازجمله این برنامه‌ها می‌توان به میزبانی تماشاخانه سرو از گروه‌های نمایشی و تولیدات آنها در عرصه تئاتر مذهبی و دفاع مقدس اشاره کرد. همچنین برپایی نمایشگاه و موزه تخصصی نسخ قدیمی، ابزار، ادوات و البسه هنر تعزیه از دوران صفوی تا انقلاب اسلامی و همچنین برپایی نشست‌های پژوهشی در عرصه تئاتر دینی و شیوه‌های نمایش‌های آئینی کشورمان دیگر برنامه های محفل «زخم عتیق» را شامل می‌شود.
وی با اشاره به آنکه محفل هنرهای آیینی «زخم عتیق» که از یازدهم شهریورماه فعالیت خود را آغاز کرده تا بیست‌ونهم همین ماه ادامه خواهد داشت یادآور شد: در کنار میزبانی تماشاخانه سرو از نمایشگاه و موزه تخصصی تعزیه از دوران صفویه تا انقلاب، تماشاخانه سرو نیز در این ایام از نمایش «نقل سرخ» به کارگردانی سیدامیر هر شب ساعت ۲۰ میزبانی می‌کند.
شفیعی با اشاره به آنکه در هم‌زمان با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی فعالیت‌های تئاتری و آغاز به کار هنرمندان تئاتر از ابتدای تیرماه دیگر شاهد رونق سالن‌های تئاتری مانند ایام پیش از کرونا نیستیم خاطرنشان کرد: هرچند خوشبختانه آرام آرام شاهد فعالیت تماشاخانه‌ها، هنرمندان تئاتر و حضور مخاطبان در سالن‌های نمایشی هستیم ولی تا پایان یافتن این ویروس نمی‌توان به بازگشت شرایط به دوران پیش از کرونا امیدوار باشیم.
وی افزود: طی همین بازه زمانی کوتاه‌مدت از آغاز محفل هنرهای آیینی «زخم عتیق»، اجرای نمایش در تماشاخانه سرو و راه‌اندازی موزه تعزیه میزان اقبال و استقبال از این موزه و آثار آن حتی از انتظار ما نیز فراتر بوده است.
آشنایی مخاطبان با تاریخ تعزیه، از بروشور تا پخش فیلم
مدیر تماشاخانه سرو یادآور شد: هم‌زمان با حضور مخاطبان در تماشاخانه سرو، بروشوری (برنوشت) در اختیار آنها قرار می‌گیرد که در کنار آن ضمن معرفی مشاهیر و نام‌های بزرگ هنر تعزیه کشورمان، اطلاعاتی جامع اما با نگاهی تخصصی و حرفه‌ای درباره ابزار، ادوات، البسه و نسخ تعزیه و همچنین پیشینه این هنر از دوران صفوی تا به امروز به مخاطبان ارائه می‌شود. همچنین در بخشی دیگر از این موزه مخاطبان می‌توانند بخشی از تعزیه‌های ماندگار کشور را به صورت ویدئویی مشاهده کنند و در حین پخش این تصاویر، توضیحاتی نیز به آنها ارائه می‌شود.
وی افزود: هرچند از زمان تاسیس این تماشاخانه به‌عنوان تنها سالن اختصاصی انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس مدت زیادی نمی‌گذرد اما تلاش کردیم در قالب ویژه‌برنامه‌های مختلفی در ایام سال این محیط را به پاتوقی برای هنرمندان، به‌ویژه دوستداران نمایش‌های دفاع مقدس،تئاترهای آیینی، دینی و مذهبی بدل کنیم.
وی یادآور شد: گفتمان هنر انقلاب به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان انقلاب شکوه‌مند اسلامی، به عنوان مهم‌ترین سیاست انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و تماشاخانه سرو مدنظر قرار گرفته و تمام برنامه‌ریزی‌ها و فعالیت‌های انجمن و تماشاخانه برای تحقق همان گفتمان و تلاش برای فراگیری مفاهیم ارزشمند در عرصه هنر انقلاب در ساحت هنرهای نمایشی و آئینی استوار شده است.
بیش از ۲۵۰ سال تاریخ تعزیه به روایت نسخ، ابزار و البسه
شفیعی درباره آثار موجود در موزه تعزیه یادآور شد: این آثار توسط مهدی دریایی از هنرمندان، فعالان و پژوهشگران هنر نمایشی تعزیه که تولید تعزیه به‌عنوان میراثی در خانواده دریایی شناخته می شود تهیه شده است.
وی خاطرنشان کرد: مهدی دریایی خود یکی از پژوهشگران نامدار هنر تعزیه است که تا به امروز بیش از ۱۰ کتاب در این حوزه به رشته تحریر درآورده و خانواده او نیز به شکل موروثی بیش از دو قرن است که به فعالیت و تولید آثار تعزیه در منطقه فراهان استان مرکزی،اجرا در سراسر کشور و کشورهایی خارج از مرزهای جمهوری اسلامی ایران پرداختند. در این نمایشگاه نیز نسخ تعزیه، البسه، ابزار و ادواتی از حدود ۲۵۰ سال پیش تا به امروز انتخاب و گردآوری شده است.
شفیعی در پاسخ به این مسئله که چرا در گفته‌هایش به انتخاب و گردآوری آثار و نسخ تعزیه اشاره کرد گفت: محیط تماشاخانه سرو برای میزبانی از موزه هنر تعزیه طراحی نشده است. همچنین به سبب گنجینه عظیم خانوادگی دریایی و محیط محدود، ناچار بودیم در تعامل و گفت‌وگو با مهدی دریایی مهم‌ترین ابزار و وسایلی که می‌تواند بازتاب‌دهنده تاریخ این هنر آیینی از یک سو و از سوی دیگر نمایان کننده سیر تکوین و توسعه این هنر در قالب نسخ، ابزار، ادوات و البسه هنر تعزیه به‌شمار می رود را جمع‌آوری کرده و در سالن انتظار تماشاخانه سرو در قالب فعالیت موزه‌ای به مخاطب ارائه دهیم.
وقتی توریست‌ها لانه جاسوسی را با تماشاخانه اشتباه می‌گیرند
مدیر تماشاخانه سرو درباره استقبال مخاطبان از زمان راه‌اندازی موزه تعزیه ضمن اشاره به آنکه استقبالی شایسته و فراتر از انتظار را شاهد بودیم گفت: مخاطبان تماشاخانه سرو در نگاه کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند. نخست عده‌ای هستند که علاقمند به نمایش‌های آیینی، به‌ویژه هنر تعزیه هستند و حضور آنها در تماشاخانه سرو صرفاً برای دیدن موزه تعزیه و ابزار، ادوات و البسه یا نسخ ارزشمندی است که در این موزه در اختیار آنها قرار گرفته است و آنها بدون اطلاع از اجرای اثر نمایشی و میزبانی سالن تئاتری تماشاخانه سرو از یک اثر تئاتری به این محیط وارد می شوند.
وی ادامه داد: گروه دوم افرادی هستند که آشنا به هنر تئاتر هستند و ضمن حضور در تماشاخانه سرو برای دیدن نمایشی که هر شب آن را میزبانی می‌کند از موزه نیز دیدن می‌کنند و دسته سوم افرادی هستند که به شکلی اتفاقی و در حین گذار شاید گذارشان به تماشاخانه سرو و موزه هنر تعزیه در آن می‌افتد.
شفیعی با ذکر اتفاقی جالب طی این روزها که شاهد برپایی موزه تعزیه در تماشاخانه سرو هستیم گفت: تماشاخانه سرو در مجاورت لانه جاسوسی قرار دارد و باتوجه به حضور میهمانان خارجی و یا توریست‌ها برای دیدن سفارت سابق امریکا و موزه لانه جاسوسی برای ورود به این سالن گاهی درها را اشتباه می‌گیرند و از در تماشاخانه سرو وارد می‌شوند. هنگامی که وارد تماشاخانه می‌شوند در مواجهه با موزه و آثار تئاتری بسیار شگفت زده می شوند.
وی خاطرنشان کرد: طی همین مدت میزبان تعدادی از همین توریست‌های خارجی بودیم که به‌اشتباه به‌جای در اصلی ورود به لانه جاسوسی از در تماشاخانه سرو وارد شده‌اند. بعد از حضور آنها و توضیح درباره این‌که این جا یک تماشاخانه است که از آثار تئاتری میزبانی می‌کند و همچنین به دلیل ایام ماه محرم که ماه سوگواری شیعیان در رثای امام سوم‌شان است، از هنر آیینی‌مان به نام تعزیه که در یونسکو نیز ثبت شده نمایشگاهی از ابزار، البسه و ادوات این هنر که بیش از سه قرن از حیات آن می‌گذرد در این محل برپاست. همین توضیحات کافی‌ست تا آنها با شور، شگفتی و اشتیاق فراوانی در کنار توضیحات ما به دیدن این موزه و اشیاء و نسخی که در آن به نمایش گذاشته شده بپردازند.
اجرای مستمر تعزیه و موزه دائمی این هنر، ضرورتی انکارناپذیر است
شفیعی در پاسخ به این پرسش که آیا اختصاص محیطی ثابت برای تولید و اجرای نمایش‌های تعزیه از یک‌سو و همچنین مکانی دائمی به‌عنوان موزه‌ای برای تعزیه می‌تواند مخاطبان مستمری داشته باشد گفت: همواره شاهدیم که طی ایام ماه مبارک رمضان و همچنین ماه محرم و صفر فعالان و هنرمندان تعزیه به اجرای این هنر می‌پردازند و در همین بازه زمانی محدود و مناسبتی، بیشترین اقبال و استقبال از سوی عموم مردم نسبت به این گونه نمایشی را شاهد هستیم.
وی ادامه داد: همچنین طی برگزاری جشنواره دوسالانه نمایش‌های آیینی و سنتی بازهم بیشترین اقبال و یا شناخت عموم افراد، نه مخاطبانی که تئاتر را به شکل حرفه‌ای دنبال می‌کنند از نمایش‌های آئینی ماست. هنری مانند نقالی، پرده‌خوانی، شبیه‌خوانی و یا تعزیه هنرهایی هستند که با تار و پود زندگی ایرانیان عجین شده‌اند و بیشترین شناخت عموم مردم از هنر تئاتر به همین نمایش‌های آئینی بازمی‌گردد.
شفیعی خاطرنشان کرد: به همین سبب است که اختصاص محیط و مکانی ثابت برای تولید و اجرای نمایش تعزیه می‌تواند تضمین‌کننده اجرای این هنر در تمام روزهای سال باشد و همچنین اختصاص محیطی ثابت برای موزه تعزیه نه‌تنها می‌تواند بازتاب‌دهنده گنجینه عظیم این هنر به عموم مخاطبان کشورمان باشد که دریچه‌ای برای همراهی محققان و پژوهشگران داخلی و جهانی برای شناخت هرچه بیشتر از کهن‌ترین گونه نمایش آیینی ایرانیان که با باورهای دینی آنها نیز است عجین شده است شناخته می‌شود.
مدیر تماشاخانه سرو در پایان تصریح کرد: همچنین اختصاص محیطی ثابت برای موزه تعزیه می‌تواند زمینه آشنایی جوانان و نوجوانان کشور را با داشته‌های آیینی و هنر غنی و کهن نمایش ایرانی بیش از پیش فراهم کند و همین مسئله خود ظرفیت بالقوه‌ای است که می‌تواند در ادامه با تلاش برای آموزش و تدوین گنجینه‌های هنر تعزیه و آموزش دیگر نمایش‌های آیینی تضمینی برای اشاعه و توسعه این هنر نمایشی برای نسل‌های فردای کشورمان باشد.
نظر شما