حصیر بافی؛ نمادی از فرهنگ کار در گیلان 

بر اساس ارزیابی و داوری های بعمل آمده و مصوبات مربوط به شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی در فروردین ماه سال ۹۶، روستای فشتکه گیلان به عنوان روستای ملی حصیر تایید و ثبت شد و امروز این روستا نه بواسطه اقلیم بلکه به سبب شاخه ای از تولید مورد اقبال گردشگران قرار گرفته است.

لئو تولستوی نویسنده شهیر روس معتقد است به همان‌سان که سخن؛  افکار و تجربیات انسان‌ها را انتقال می‌دهد، هنر نیز احساسات را منتقل می کند و از این رو سخن و هنر به هم می مانند؛ لذا  هنرها گاه چنان بر دل می نشینند که جمعیت کثیری را به تماشا گرد می آورد.
خمام که در واقع خُمِ آب بوده و در مرور زمان به خمام تبدیل شده، نزدیکترین شهر به مرکز استان گیلان است و روستاهایش یکی پس از دیگری مامنی برای گردشگران فرهنگی می شود؛ بطوریکه پس از شیجان که به همت دولت تدبیر و امید به عنوان روستای بدون بیکار معرفی شد و آلاچیق درختی اش شهرتی فراتر از مرزها یافت؛ امروز فشتکه آن، هنر مردمان این سرزمین را در حصیربافی در گستره کشور نمایان می سازد.
در آستانه پائیز که شال شالی آرام آرام  از گرد گیلان جمع می شود، پهن شدن گیاه " لی " که از آن حصیر می بافند، نشان از فرهنگ کار و اشتغال دارد و زنانی که پیش از کرونا دسته دسته دور هم می نشستند و رنگ بر حصیر می بافتند، امروز ماسک پوش و با حفظ فاصله تصویر خوشایندی از فرهنگ تولید در گیلان رقم می زنند.

زنان در فشتکه خمام جلوی در خانه هایشان  با روسری هایی بر بالای سر گره زده ساقه های لی را گره در گره تابیده و حصیر می بافند؛ گویا نماد شهر با هنرهای سنتی عجین شده چراکه اگر در شرق گیلان درها رو به باغ های پرتقال باز می شود، در خمام زنان گره بر گره حصیر می تابند و دست ساخته های حصیری آویزان  از دیوارهای بیرونی خانه ها، فشتکه را به گالری بازی تبدیل کرده که گردشگران همزمان با بازدید از آثار هنرمندان، فرآیند تولید را از نقطه نخست تا انتها به تماشا می نشینند.
معصومه شهدی گلشنی هنرمند حصیرباف گیلانی که به سبب هنرش مرزها را در نوردیده در فشتکه خمام، خود عنان فروش را در دست دارد و علاوه بر پوشش محلی اش، رنگ های تند دست بافته های حصیری اش گردشگران را ناخودآگاه وادار به مکث می کند؛ کافیست به تماشای دست بافته های حصیری مشغول بایستید؛ تا به خود بیایید می بینید بدلیل خوش صحبتی خانم گلشنی و پل زدن به قرن ها پیش، تاریخچه حصیر را می دانی و دستانت پر از بافته های حصیری رنگ به رنگ شده است و این موضوع هیچ ربطی به هویت خبرنگاری ندارد.
وی همه توضیحاتش رو به اتمام است که تازه متوجه می شود در حال گفت و گو با خبرنگار ایرنا است که ذوقش بیش می شود و از خاطرات مصاحبه هایش و اشتیاق گردشگران خارجی برای خرید دست بافته هایش و سفر محصولاتش به جای جای جهان سخن می گوید.
شهدی گلشنی با بیان اینکه تبدیل روستای فشتکه خمام به روستای ملی حصیربافی را اقدام بسیار مثمری برای حصیربافان دانست و بیان کرد: اشتیاق به کار و گره زدن آن به ذوق و خلاقیت موجب رونق می شود.
وی، ویژگی حصیربافته هایش را  رنگرزی با رنگ‌های طبیعی مانند پوست پیاز و گردو می داند و می گوید : هر ازگاهی نیز صنعتگران از رنگ‌های شیمیایی برای ایجاد تنوع بیشتر کمک می‌گیرند.

این حصیر باف گیلانی یادآور شد: بیشتر محصولاتی که تولید می‌کند بیش از آنکه ارزش مادی داشته باشد، به سبب قدمت این شاخه هنری و یادآوری سفر خوش شمال و تداعی عطر شالی، جنگل و دریا حائز اهمیت می شود.
شهدی گلشنی می گوید: این هنر را از مادر بزرگش آموخته وهمه تلاشش اینست که هنر حصیر بافی را با آموزش به نسل نو برای آیندگان زنده و پایدار نگاه دارد.

آسیه خوبانی یکی از هنرمندان حصیرباف است که به همراه دیگر بانوان هنرمند با رعایت پروتکل های بهداشتی در حال بافت دست ساخته های حصیری در حاشیه جاده روستایی است. او در گفت و گو با خبرنگار ایرنا توضیح می دهد: لی گیاهی خودرو و بومی است که در این منطقه به وفور یافت می شود و زنان این سرزمین نسل به نسل آموخته اند که این نعمت خدادادی را به هنر برآورند و امروز زمینه اشتغالزایی خود و فرزندانشان را با آن فراهم کنند.
فائزه رضایی گردشگری است که اگر چه ماسک به چهره دارد اما پوشش او نشان از جنوبی بودنش دارد. وی می گوید: همیشه کلاه حصیری برایش نماد شمال و شالی بوده و علاوه بر آن، دسته ساخته های حصیری گیلان را بوجود آورنده حس خوش نه تنها برای گردشگران، بلکه برای هر کس که در جای جای ایران و جهان آن را بعنوان سوغات یا هدیه دریافت می کند، می داند.
وی ادامه می دهد: بدلیل علاقه ام به بافته های حصیری با جست و جو در اینترنت فشتکه را شناختم و یک روز از سفر را به همین موضوع اختصاص دادم و حضور در فشتکه و همکلامی مستقیم با تولیدکنندگان برایم خوشایند بود و از سویی فرهنگ کار و تولید در روستاهای گیلان برایم خوشایند است.
فشتکه خمام،  نخستین روستا در حوزه صنایع دستی استان بود که به ثبت ملی رسید و در سال های اخیر میزبان برگزاری جشنواره ملی حصیر بافی نیز شد و امروز گیلانیان پس از ثبت ملی این روستا و همچنین جهانی شدن قاسم آباد رودسر بعنوان روستای چادرشب بافی، در انتظار ثبت شهر رشت بعنوان شهر ملی رشتی دوزی است.
مریم قاسمی اندرود، کارشناس مسئول حفظ و احیاء صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان در رابطه با حصیر بافی گیلان هم گفت : توانمندسازی در حوزه صنایع دستی، توسعه زمینه های تولید و عرضه این محصولات همراه با ایجاد تاسیسات اقامتی و پذیرایی مختلف در قالب بوم گردی، شرایط جدیدی را برای عرضه خدمات گردشگری در روستاهای استان محقق می سازد.
وی بیان کرد: ماده اولیه حصیربافی، نی‌هایی است که به صورت خودرو درحاشیه مرداب‌ها و تالاب ها می‌رویند؛ نی های مناسب حصیربافی دارای انواع مختلف بوده و حصیربافان گیلانی اغلب از ۲ نوع نی که به اصطلاح محلی لی یا گالی(مورد استفاده برای بافت کلاه، زنبیل، سفره، ساک، کیف و ...) و سوف یا سیم (مورد استفاده برای بافت زیرانداز)  می نامند استفاده می کنند.
قاسمی، جایگاه محصولات حصیری درفرهنگ و زندگی گیلانیان با توجه به بقایای حصیری(طناب، سبد و زیرانداز) مکشوفه از کاوش‌های باستان شناسی شهرسوخته زابل در استان سیستان و بلوچستان(مربوط به۶ هزارسال قبل) و منطقه شهداد دراستان کرمان (مربوط به ۵۵۰۰ سال قبل)، به نظر می رسد سابقه حصیربافی دراستان گیلان نیز در حدود ۶هزار سال باشد چرا که متاسفانه بدلیل اقلیم گیلان ماندگاری هزاران ساله از حصیر وجود نداشته است.
وی اضافه کرد:بافت حصیر در برخی از نقاط مختلف گیلان از جمله بندرانزلی، لاهیجان، آستانه اشرفیه، لنگرود، شفت، رشت و غیره رواج دارد و عمده ترین مرکز تولید آن مناطق روستایی شهرستانهای رشت (فشتکه، تسیه) و بندرانزلی (روستاهای غازیان، گلشن، جفرود و زیبا کنار) است.
قاسمی توضیح داد: تکنیک بافت و نقوش زیراندازهای حصیری و دیگر محصولات حصیری مانند کلاه، زنبیل، سفره، متفاوت است؛ نقش ایجاد شده بر روی زیراندازهای حصیری با توجه به تکنیک بافت آن، به صورت خطوط و نقوش هندسی بوده و در حین بافت ایجاد می شود.
وی ادامه داد: این نقوش برگرفته از گیاهان و اشیاء پیرامون بوده و نامگذاری آنها بر اساس گیاهان و اشیاء الهام گرفته شده و همچنین نام اولین حصیرباف ایجاد نقش است.  
وی، ساده (یک فینچی، تک لو، کوتیم)، جفت لو(دو فینچی، دو لو)، سایه (سه فینچی)، گلدسته لاچ (زری لاچ)، ثریا لاچ (ثوریا لاچ)، گل وشه، لیلا لاچ، نقش غازیانی (لوزی یا حلوایی)، شمشیر لاچ (هفت وهشت)، کاول لاچ، قالی لاچ، نقش مارپیچ (حلوایی)، نقش پا، میل میلی و. غیره اسامی برخی از نقوش زیرانداز های حصیری گیلان عنوان کرد.
قاسمی با بیان اینکه روستاها توان مناسبی برای اجرای طرح های اقتصادی زودبازده با قابلیت خوداتکایی دارند، صنایع دستی را رکنی اثرگذار در تحقق این مهم عنوان و خاطرنشان کرد: در بسیاری از روستاهای گیلان تولید صنایع دستی مرسوم است و مواد اولیه آن بصورت طبیعی تامین می شود.
ایران در کنار کشورهایی همچون ژاپن و مکزیک یکی از ۱۶ کشور تولیدکننده‌ حصیر به شمار می‌رود؛ فشتکه در دهستان چاپارخانه بخش خمام از توابع شهرستان رشت است و در راه اصلی جاده رشت - انزلی قرار دارد؛ نخستین محموله حصیر استان گیلان نیز با ارزش اقتصادی هفت هزار دلار شامل ۱۰ هزار قطعه، مهرماه سال ۹۵ به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر شد.

نزدیک به دو هزار و ۵۰۰هنرمند استان در رشته حصیربافی فعالیت می کنند و بیشترین محصولات حصیری گیلان در شهرستان های انزلی، رشت، لاهیجان و لنگرود تولید می شود؛ ۷۰۰ نفر از هنرمندان حصیر باف استان در روستای فشتکه استقرار دارند.
به گزارش ایرنا، حصیرساخته های گیلان و سایر نواحی شمال ایران طرح های هندسی دارند که از بافت نی طبیعی یک رنگ پدید می آیند؛ امروز این هنرصنعت توانسته در میان رقابت جهانی خود را به عنوان طرحی مدرن در لیست طراحان دکوراسیون معروف امروزی در جای جای جهان به نقش بکشد.

بالغ بر ۲۴ هزار هنرمند صنایع دستی در بیش از ۸۰ رشته در گیلان فعالیت می‌کنند و ۶۴ محصول از اقلام صنایع دستی استان نشان مرغوبیت و شش کالا نشان یونسکو دریافت کرده‌ اند؛ این محصولات شامل رشتی دوزی، لباس محلی، چادرشب بافی، خراطی، چوب تراشی، گره چینی، نازک کاری، منبت و معرق چوب، حصیربافی، بامبوبافی، مرواربافی، سفالگری، کاشی معرق، مینای خانه بندی، چلنگری، قلمزنی، گلیم بافی، جاجیم بافی، شال بافی، نمد مالی، جوراب بافی، عروسک بافی و قلاب بافی از هنرهای سنتی و صنایع دستی گیلان است.
 بر اساس ارزیابی و داوری های بعمل آمده و مصوبات مربوط به شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی در فروردین ماه سال ۹۶، روستای فشتکه گیلان به عنوان روستای ملی حصیر تایید و ثبت شد و امروز این روستا نه بواسطه اقلیم بلکه به سبب شاخه ای از تولید و کار مورد اقبال گردشگران قرار گرفته است.