ترامپ به دنبال همداستانی با طالبان یا صلح در افغانستان؟

درخواست پنجشنبه گذشته «زلمای خلیل‌زاد» نماینده ویژه دولت آمریکا برای گفت‌وگو با ایران در خصوص افغانستان، آخرین رخداد مربوط به موضوع صلح در این کشور است؛ وضعیتی که نشان‌دهنده چالش‌های پیش روی صلح در افغانستان است.

حدود ۶ ماه پس از امضا توافق صلح میان دولت ایالات متحده و گروه طالبان، نخستین گام جدی بازیگران اصلی در روند مذاکرات صلح در دوحه عملیاتی شد. نمایندگان دولت افغانستان و گروه طالبان با حضور وزیر امور خارجه و دیگر مقام‌های آمریکایی چند روز قبل گفت وگوها را با وجود اختلاف نظر فراوان آغاز کردند.

دو هیات سیاسی از سوی دولت افغانستان و گروه طالبان متشکل از مقام‌های دولتی و شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی این کشور و مذاکره‌کنندگانی از این گروه ، برای نخستین بار به صورت مستقیم با یکدیگر دیدار و گفت وگو کردند.

در چند روز نخست مذاکرات بحث برسر اصول و شیوه مذاکره مطرح بود و مباحث اصلی مربوط به صلح پیگیری نشد. با این حال «ملا عبدالغنی برادر» رئیس دفتر سیاسی و مذاکره کننده ارشد طالبان، در سخنرانی خود هدف این گروه از مذاکره را ایجاد افغانستان مستقل، پیشرفته و دارای یک نظام اسلامی برای تمام شهروندان این کشور اعلام کرد.

هنوز در موضوع آتش‌بس، آینده قدرت و روند صلح مذاکره یا توافقی صورت نگرفته اما طالبان از همان ابتدا تشکیل یک نظام اسلامی را مورد تاکید قرار داده است. با این حال نمایندگان دولت افغانستان پیام طالبان را کوتاه و مبهم دانستند که تاکنون چارچوبی برای آن ارائه نشده است.

نگاه ترامپ به گروه طالبان و دولت کابل

کاخ سفید پس از  ۱۸سال اشغالگری، کشتار و ویرانی روند به اصطلاح صلحی را در افغانستان کلید زد که از همان ابتدا پایه‌های آن لغزان بود. دو دهه پس از تجاوز ایالات متحده که به بهانه حملات تروریستی  ۱۱ سپتامبر  ۲۰۰۱ صورت گرفت واشنگتن اکنون به دنبال صلح در کشوری است که ساختارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی سنتی خود را به واسطه اشغال از دست داده و با چالش‌های گوناگونی دست و پنجه نرم می‌کند. در طول مدت اشغال گذشته از قربانی شدن ده‌ها هزار انسان بیگناه که به واسطه حملات ارتش آمریکا یا اقدامات تروریستی گروه‌های مختلف کشته شدند، زیرساخت‌های اندکی هم که در این کشور سرشار از منابع طبیعی وجود داشت نابود و در کل این کشور به کمک‌های خارجی متکی شد.

نکته دیگر آنجا است رویه‌ای که واشنگتن برای بیرون کشاندن خود از باتلاق خودساخته در افغانستان در پیش گرفت باعث تضعیف جایگاه سیاسی و قدرت حکمرانی دولت این کشور هم شده است. نمایندگان آمریکا و در صدر آن‌ها «زلمای خلیل‌زاد» ماه‌ها سرگرم مذاکراتی برای امضا توافق صلح با طالبان بودند و در این روند به دولت قانونی در کابل هیچ نقشی ندادند.

جالب اینجا است واشنگتن برای آماده کردن زمینه خروج از افغانستان ابتدا با گروه طالبان که زمانی نه چندان دور دشمن شماره یک و بزرگترین تهدید ایالات متحده محسوب می‌شد، تفاهم کرد و سپس به هماهنگی با دولت مرکزی و رئیس جمهوری افغانستان پرداخت. همین امر موقعیت دولت این کشور را به شدت تضعیف کرد به گونه‌ای برخی از تلاش واشنگتن برای ایجاد دو دولت در یک کشور سخن گفتند.

ایالات متحده اکنون مدعی است که در مذاکرات صلح با طالبان هوشمند و سختگیرانه عمل می‌کند. این درحالی است که به نوشته روزنامه «تایمز هند» (Times of India) آمریکا پس از حمله سال ۲۰۰۱ به افغانستان اعلام کرد طالبان را نابود کرده است. پس از دو دهه جنگ، طالبان به عنوان یک بازیگر مهم به مذاکره صلح مستقیم با دولت آمریکا و افغانستان می‌پردازد.

ترامپ مدعی است که آن‌ها (طالبان) بسیار باهوش و دقیقند اما از دو دهه جنگ خسته شده‌اند. طبق این تحلیل، سخنان رئیس جمهوری آمریکا با هدف پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری صورت می‌گیرد زیرا وی می‌خواهد در ماه‌های آخر دوره اول خود موفقیت‌های دیپلماتیکی را به نمایش بگذارد و صلح در افغانستان یکی از این ابزارها است.

از طرف دیگر ترامپ در سال ۲۰۱۶ وعده داده بود که سربازان آمریکایی را به کشور باز می‌گرداند و می خواهد در روزهای پایانی چهار سال اول ریاست جمهوری پایبندی به این تعهد را برای مردم کشورش به نمایش بگذارد. ترامپ در چند ماه اخیر هم بخش مهمی از نیروها در افغانستان و عراق را کم کرد. با توجه به مذاکراتی که قبلا میان آمریکا و طالبان صورت گرفته بود ایالات متحده تا ماه مه سال ۲۰۲۱ همه نیروهای خود در این کشور را خارج می‌کند.

کاخ سفید و ترسیم آینده‌ای مبهم

همزمان که مذاکرات صلح در دوحه در جریان و برقراری آتش بس هم مطرح است اما هنوز از شدت خشونت‌ها کاسته نشد و در چند روز اخیر درگیری‌های خونباری در افغانستان رخ داده است. به همین دلیل تحلیلگران ضعف در آماده کردن پیش نیازهای صلح را نشانهای از مبهم بودن آینده این تلاش‌ها می‌دانند.  

به نوشته شبکه «سی.بی.اس نیوز» آمریکا، حتی ژنرال «اج. آر. مک مستر» مشاور امنیت ملی سابق رئیس جمهور آمریکا در مورد مذاکرات صلح افغانستان معتقد است: ترامپ از جهات بسیاری با طالبان شریک شده و در برخی حوزه‌ها سیاست‌های وی علیه دولت افغانستان است.

آشکار است بخش عمده‌ای از این تحرکات کاخ سفید با اهداف انتخاباتی دنبال می‌شود. مک مستر معتقد است خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان اشتباه بزرگی است زیرا در این شرایط جهان با چالش همگرایی داعش و القاعده روبرو است که می‌تواند گروهی به مراتب قوی‌تر و مخرب‌تر از قبل را ایجاد نماید. به همین علت واشنگتن باید خود را برای کمک به دولت در کابل متعهد باقی نگاه دارد.

به نوشته رسانه‌های آمریکایی، درحالی این مذاکرات انجام می‌شود که گروه طالبان همچون گذشته پرقدرت است و بخش‌های وسیعی از افغانستان را در اختیار دارد. ضمن آنکه ایالات متحده هم به فکر خروج از این کشور است و احتمال دارد هر زمان این کشور دوباره به جولانگاه گروه‌های تروریستی تبدیل شود.

ترامپ در سال ۲۰۱۷ زمانی که تازه وارد کاخ سفید شده بود وعده می‌داد که پیروزی کامل را در افغانستان به دست می‌آورد. وی ادعا می‌کرد تروریست‌ها چیزی غیر از افراد اوباش و جنایتکار نیستند و سربازان آمریکایی تا پیروزی کامل به جنگ ادامه می‌دهند. اکنون اما مشخص شد که ترامپ در عملی کردن این وعده‌ شکست خورده است و راهی جز به رسمیت شناختن طالبان و مذاکره با آن ندارد.

تا ماه نوامبر تعداد نیروهای آمریکایی در افغانستان به ۴۵۰۰ نفر کاهش می‌یابد. به همین دلیل تحلیلگران نشریه «The Long War Journal» پیش بینی می‌کنند طالبان که اکنون بیشتر خاک افغانستان را در اختیار دارد، به تدریج بر قدرت خود در این کشور افزوده می‌افزاید و جایگاه خود را در ساختار  قدرت تحکیم می‌کند.

با این حال مردم افغانستان امید دارند در مذاکراتی که به نظر می‌رسد طولانی و پرتکرار باشد از طریق گفت وگو دیدگاه‌های دو طرف به یکدیگر نزدیک شود. این امر به شرطی محقق خواهد شد که میزان مداخله قدرت‌های خارجی در روند تحولات این کشور به حداقل برسد. به طور کلی تحلیلگران اعتقاد دارند اگر دخالت‌های خارجی در کشور جنگ‌زده افغانستان متوقف می‌شد، مخصوصا ایالت متحده از حجم حضور سیاسی و نظامی خود در این کشور می‌کاست، سال‌ها پش از این دو طرف اختلافات را رفع می‌کردند و آرامش زودتر به کابل باز می‌گشت.