سال‌ها پیش داشتن خانواده‌های بزرگ مزایایی بی‌حد و حساب داشت، خانواده‌های پرجمعیت شاد، ساده و ایل و تباری زندگی می‌کردند و از غصه‌ها خبر چندانی نبود، گره‌ها و مشکلات در همین جمع‌های بزرگ خانوادگی حل و فصل می‌شد و زندگی در عین سادگی و قناعت زیبا و آرامبخش بود.
گذر زمان اما با زیر و رو کردن تفکر و سنت‌های حاکم تفکرات جدیدی را بر جامعه حاکم کرد، سن ازدواج‌ها بالا رفت، تمایل به فرزندآوری کاهش یافت و اکنون زوج‌های بسیاری تنها دلخوش به یک کودک هستند و کم نیستند زوج‌های جوانی که اصلا به فکر فرزند و به قول خوشان دردسرهای بچه‌داری نیستند.
در نگاهی به علل افزایش پدیده تک‌فرزندی در جامعه مهم‌ترین نگاه‌ها به سوی مسائل و مشکلات اقتصادی معطوف می‌شود، اغلب زوج‌های جوان نوک پیکان حملات خود را متوجه بی‌پولی و نداشتن شغل و درآمد می‌کنند ولی در این میان کم نیستند خانواه‌های مرفهی که در آنها نیز تمایل به داشتن فرزند کمتر است.
پدیده بی‌فرزندی و تک‌فرزندی جدا از علت اقتصادی آن در حال تبدیل شدن به فرهنگ حاکم و مسلط در جامعه است، فرهنگی ناهنجار که به غلط به یک عرف مستحکم مبدل شده و تلاش‌ها و اقدامات مختلف نهادهای متولی نیز در مقابله با آن تاکنون موفقیتی در برنداشته است.
حمید جوانی است که در بوتیک خود با همسرش نادیا مشغول فروش لباس است، آنها سه سال پیش ازدواج کرده‌اند و هنوز فرزندی ندارند، می‌گویند هنوز به فکر بچه‌دار شدن نیستند زیرا که اوضاع اقتصادی وخیم است و آنها به زحمت هزینه زندگی خود را در می‌آورند.
رکسانا زنی ۳۵ ساله است که درب پرادوی خود را باز کرده و پسر خردسالش را به سوی مدرسه غیرانتفاعی می‌برد، ماسک خود و کودکش را مرتب می‌کند و در پاسخ خبرنگار ایرنا می‌گوید که همین یک بچه را دارد و اصلا به فکر فرزند دیگری نیست.
او درباره علت این امر با توجه به توانایی مالی می‌افزاید: امروزی‌ها دیگر حوصله گذشتگان را ندارند، قدیم‌ها توقع از زندگی و نگاه به نوع آن با امروز بسیار متفاوت بود، در گذشته فرزندآوری یک امر مهم برای خانواده‌ها بود و خبری از رفاه و زندگی راحت نبود اما اکنون تفکرات و نوع خواست‌ها از زندگی فرق کرده است، من ترجیح می‌دهم که زندگی آرامی داشته باشم، هم به گردش و تفریح خود و هم به تربیت و پرورش تنها فرزندم برسم.
در این حال یک کارشناس امور خانواده و ازدواج یکی از علل تک‌فرزندی را اضطراب والدین و علت دیگر را تفکر نادرست و غیرواقعی والدین ذکر کرد که معتقدند یک فرزند را می‌توانند بهتر از چند فرزند تربیت کنند.
میرناصر داودزاده تشریح کرد: علت دیگر این است که پدر و مادر از ازدواج خود راضی نیستند و فکر می‌کنند ممکن است از هم جدا شوند، بنابراین نمی‌خواهند چند فرزند طلاق داشته باشند.
برخی مشکلات جامعه از جمله عدم ثبات اقتصادی، عدم تمکن مالی خانواده‌ها، تلاش برای ایجاد امکانات رفاهی بیشتر برای تک‌فرزندان، عدم قبول مسوولیت بیشتر از سوی والدین با تعدد فرزندان و بالا رفتن سن ازدواج از جمله دلایلی است که افراد مورد مصاحبه برای رواج پدیده تک‌فرزندی و یا بی‌فرزندی به آن اشاره می کنند.
آسیب های روانی و اجتماعی تک فرزندی
روند افزایشی تمایل جوان‌ها به داشتن خانواده‌های تک‌فرزند و بی‌فرزند در جامعه در حالی است که این پدیده از نظر کارشناسان و صاحب‌نظران دارای تبعات اجتماعی و روانی بسیاری می‌باشد و ضروری است که متولیان فرهنگی جامعه برای مقابله با این آسیب به فکر اقدامات پیشگیرانه جدی باشند.
کارشناسان امور خانواده معتقدند که مهم‌ترین و نخستین آسیب پدیده تک‌فرزندی متوجه خود کودک می‌شود. تک‌فرزندان عمدتا خودمحور، لوس و خودخواه ببار می‌آیند چون همیشه محور توجه بوده‌اند، در ارتباطات و فرصت‌های اجتماعی با مشکلات زیادی مواجه شده و در دوستی‌ها دچار اشتباه می‌شوند ، آسیب‌پذیرترند، همیشه اصرار به کرسی نشاندن حرف و نظر خود دارند و تجربه کافی برای الگوگیری از فردی از جنس و سن خود را نیز ندارند.
در کنار این، تک‌فرزندان هرگز تجربه برادر و خواهری، خاله، دایی و عمو و عمه بودن را تجربه نخواهند کرد و تنهایی و سکوت ارمغانی است که والدین‌شان برای آنها هدیه داده‌اند.
کارشناس ارشد جامعه شناسی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: تک فرزندها رابطه برابر را یاد نمی‌گیرند چون برادر و خواهری ندارند و تنها نقشی را که خوب یاد می‌گیرند فرماندهی یا فرمان‌بری است.
میرناصر داودزاده افزود: این گونه افراد معمولا نمی‌توانند با مردم عادی جامعه رابطه خوبی برقرار کنند، به راحتی می‌توان تفکیک انسان‌ها را در شبکه دوستان، در رشته تحصیلی، در نوع رابطه با انسان‌ها، در کار و شغل تک‌فرزندها مشاهده کرد.
وی اظهارداشت: وقت و انرژی بزرگ کردن ۲ کودک خیلی کمتر از یک بچه است زیرا وقتی والدین به خانه می‌روند تک‌فرزند به سراغ آنها می‌آید تا با هم بازی کنند اما اگر ۲ فرزند داشته باشند البته با فاصله زمانی حدود ۲ سال از هم، با یکدیگر بازی می‌کنند.
داودزاده گفت: تک فرزندها هیچ وقت از پدر و مادر خود راضی نیستند چون همیشه می‌خواهند پیش آنها باشند ولی والدین به علت شغل خود این امکان را ندارند.
به گفته وی، هزینه مادی تک فرزندها هم از مخارج ۲ فرزند بیشتر است چون تک فرزندها برای اینکه ثابت کنند حالشان خوب است و والدین او را دوست دارند تقاضاهای بیش از اندازه می‌کنند و والدین هم به هر طریق وی را راضی می‌کنند و انواع جشن تولدها، هدیه خریدن و پاسخ مثبت دادن به تمایلات تک‌فرزندها را دارند.
او افزود: اکثر تک‌فرزندان نمی‌توانند مطابق سن خود رفتار کنند و رفتار آنها یا کودکانه‌تر از سن خود و یا بزرگسالانه‌تر از سن است، تک‌فرزندها کمتر از دیگر بچه‌ها درخشش دارند و برخلاف تصورات عامه در زندگی، تحصیل و شغل درخشش چندانی ندارند ، حدود ۲۰ درصد آنها ممکن است درخشش قابل توجهی داشته باشند یعنی در زمینه‌های مختلف زندگی خیلی کمتر از افرادی که دارای خواهر و برادر هستند می‌توانند به درجات عالی علمی ، شغلی ، اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی برسند.
به گفته وی، بررسی‌ها نشان می‌دهد ازدواج تک‌فرزندها هم مشکل‌زا خواهد بود یعنی اگر زوجین هر ۲ تک‌فرزند باشند یکی فرمانده و دیگری فرمان‌بر می‌شود و این امر نارضایتی زوجین را بدنبال خواهد داشت، مثلا یا از هم جدا می‌شوند یا نمی‌شوند ولی هر کدام سرگرم زندگی خود هستند و زندگی زناشویی آنها بسیار سرد می‌شود و عشق و علاقه‌ای بین این گونه زوجین وجود ندارد.
داودزاده گفت: خطر این گونه زوجین معمولا زمانی آشکار می‌شود که یا فرزند نداشته باشند و یا اینکه اگر فرزندی دارند بعد از بزرگ شدنش که دیگر نیازی به پدر و مادر ندارد در ذهن این گونه زوجین این فکر به وجود می‌آید که می‌خواهند برای خود زندگی کنند.
وی بیان کرد: در این حالت آنها خویشتن را تنها و خالی از معنا احساس می‌کنند و زندگی برای آنها معنایی ندارد و همین امر موجب می‌شود از جنس مخالف برای خود دوست پیدا کنند و مشکلات بسیار خطرناکی از جمله خیانت و مشکلات ناموسی بوجود می‌آید که گاهی هم منجر به قتل می‌شود.
سالمندی و پیر شدن نسل، ارمغان تک فرزندی
گذشته از آسیب‌های روانی که پدیده تک‌فرزندی و بی‌فرزندی برای زوجین و خانواده‌ها بدنبال دارد، معضل پیر شدن جامعه، افزایش شدید سالمندی و تبعات اقتصادی و امنیتی نیز ارمغانی است که این پدیده برای جامعه بدنبال دارد.
به گفته دکتر مریم حضرتی ، معاون پرستاری وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، فرایند افزایش میانگین سن جمعیت در ایران بسیار بالاست به طوری که کشور ما در ۳۰ سال آینده با سونامی سالمندی مواجه خواهد شد.
وی افزایش جمعیت سالمندان، کاهش نرخ رشد جمعیت و افت میزان تولد نوزادان را از جمله دغدغه‌های همه مقامات کشور دانست و بیان کرد: ۹ درصد جمعیت کشور در سن سالمندی هستند و با ادامه فرایند کنونی کاهش نرخ رشد جمعیت، تا ۳۰ سال آینده ۲۵ درصد جمعیت کشور در سن سالمندی قرار گرفته و با سونامی پیرسالی مواجه خواهیم شد.
وی اضافه کرد: ۳۰ سال بعد سال‌خوردگی جمعیت ایران یک بحران بزرگ و جدی خواهد بود و لازم است که از هم اکنون برای شرایط به وجود آمده برنامه‌ریزی درست انجام شود.
معاون پرستاری وزارت بهداشت همچنین با بیان این که بیشترین تعداد سالمندان در ۳۰ سال آینده را بانوان تشکیل خواهند داد، گفت: جمعیت زنان سالمند در ۳۰ سال آینده با توجه به شرایط سلامت، درآمد و سیاست‌های حمایتی، با مشکلات بیشتری روبرو خواهند بود.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری اردبیل هم گفت: در جامعه کاهش محسوس فرزندان و زاد و ولد به آسیب جدی اجتماعی تبدیل می‌شود و در آینده فرزندان حسرت داشتن خاله، عمو، دایی، عمه ،خواهر و برادر و فامیل‌های نسبی را خواهند خورد و این موضوع یک آسیب جدی جامعه است.
وی با اشاره به اینکه میزان زاد و ولد در استان اردبیل کاهش یافته است، تصریح کرد: دلایل مختلفی برای کاهش میزان زاد و ولد در تحقیقات پژوهشی اعلام شده که یکی از این موارد افزایش سطح سواد و اقتصاد خانواده است چرا که تعداد فرزند در خانواده‌های متمکن کمتر از تعداد فرزند در خانواده‌های کم‌برخوردار گزارش شده است.
او بیان کرد: حرکت وضعیت نسبت سنی جمعیت یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفری این استان رو به کهنسالی است و باید وضعیت حاکم آسیب‌شناسی کارشناسی شود.
محمدسیمزاری اظهارداشت: میزان فراوانی سالمندان در استان نسبت به میانگین کشوری بیشتر است که در سال ۱۴۱۵ هرم سنی بیشتر افراد پیر و کهنسال خواهد بود.
دکتر حضرتی ، معاون وزیر بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، افزایش نرخ رشد جمعیت را از جمله راهکارهای مولد و جوان کردن جمعیت ایران ذکر کرد و افزود: برای حمایت از افزایش رشد جمعیت و رشد نرخ باروری در جامعه مراکز زیادی تاسیس شده که خدمات رایگان ارائه می‌دهند.
وی در تشریح تلاش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای افزایش نرخ رشد جمعیت اضافه کرد: این وزارتخانه خدمات حمایتی خود را در بخش بهداشت و مامایی برای مادران باردار و در سن باروری متمرکز کرده تا این دغدغه برطرف شود.
در این حال کارشناسان و مسوولان برای مقابله با این پدیده ناهنجار بر افزایش باروری در جامعه از طریق ارائه مشوق‌های مالی، فرهنگ‌سازی و تولید انبوه پیام‌های ارشادی و پخش و نفوذ گسترده آن در لایه‌های مختلف جامعه و نیز در صورت نیاز اقدامات سلبی تاکید می‌کنند.
گزارش : گیتی طالبی
نظر شما