روابط تهران و آنکارا در سایه خرید نفت و گاز ایران از جانب ترکیه به روابطی دو سویه تبدیل شد و در دورانی که ایران برای خرید بسیاری اقلام در تنگنا بود ترکیه بازاری برای خرید محصولات مورد نیاز ایران بود.
این حجم روابط اقتصادی به موازات توسعه روابط سیاسی بین دو طرف، ترکیه را در مقاطعی به مهمترین شریک تجاری ایران تبدیل کرد و متعاقب نزدیکی دو کشور روسای جمهور ایران و ترکیه هدف روابط اقتصادی بین دو کشور را رساندن به حجم ۳۰ میلیارد دلار در سال اعلام کردند.
در دوره ای حجم روابط اقتصادی دو کشور تا ۲۰ میلیارد دلار نیز افزایش یافت ولی رقم یاد شده عمدتا ناشی از تجاررت طلا بود و رقمی که نشانگر حجم تجارت واقعی و تجارت کالا بین دو کشور باشد، نبود.
ترکیه دوست دوران تحریم ایران بود و مسوولان ایرانی بارها این نکته که ایران دوستان دوران سختی خود را فراموش نخواهد کرد، یادآور شده اند.
تحریم های مختلفی که در طول سالیان طولانی با فشارهای آمریکا علیه ایران در سازمان ملل شکل گرفته بود شاید قبل از برجام مهمترین عامل در توسعه روابط اقتصادی دو کشور بشمار می رفت.
با امضای برجام و از میان برداشته شدن تحریم ها راه برای توسعه همه جانبه روابط اقتصادی دو کشور هر چند باز شد, ولی به دلایل مختلف از جمله کیفیت بالای محصولات اروپایی و یا کشورهایی همانند ژاپن و کره جنوبی راه برای این کشورها در ایران هموارتر از ترکیه بود. در دوره یاد شده شکوه و گلایه های فراوانی در رسانه های ترکیه از این نکته و از اینکه ایران دوست دوران سخت خود یعنی ترکیه را به آن اندازه که باید و شاید به حساب نیاورده است، مطرح می شد.
به رغم این مکانیسم های موجود در روابط دو کشور از جمله کمیسیون روابط اقتصادی و شورای کار دو کشور به نشستهای متمادی و مستمر خود ادامه می داد.
کمیسیون روابط اقتصادی دو کشور از جمله قدیمی ترین کمیسیون هایی است که ایران طرف آن است و آخرین نشست کمیسیون در سپتامبر سال ۲۰۱۹ در هفدهم و هجدهم در ایران تشکیل شد.
شورای کار ایران و ترکیه نیز در سال ۲۰۰۱ تشکیل شده است.
به رغم تشکیل نشست های مستمر و ممتد کمیسیون و شورای کار و نیز نشست های مسوولان بخشهای دولتی و خصوصی و طرح معضلات و مشکلات موجود و حتی ارایه راه حل هایی برای این معظلات بنا به دلایل عدیده بسیاری از مشکلات موجود برسر توسعه روابط اقتصادی و تجاری بین دو کشور همچنان برقرار است.
برخی از این معضلات و مشکلات از سیستم بین المللی نشات می گیرد و برخی دیگر از این مشکلات نیز ناشی از ساختارهای موجود دو کشور است. مساله تحریم های بین المللی علیه ایران شاید مهمترین معضل در توسعه روابط اقتصادی دو کشور در سالهای گذشته بود.
اقتصاد ترکیه در حال حاضر یک اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد است و دولت آنکارا در برخی موارد با استفاده از بانک های دولتی برای تنظیم بازار استفاده می شود. شرکت های دولتی بزرگ هم همانند شرکت نفت ترکیه و یا شرکت دولتی گاز " بوتاش" نیز بدلیل ارتباطات گسترده بین المللی مایل تاثیر پذیری از تحریم ها علیه ایران نیستند و این مساله نیز یکی از مهمترین دلایل در عدم توسعه روابط اقتصادی دو کشور می باشد.
به رغم ایجاد مکانیسم هایی از قبیل تجارت با پول ملی و نیز مبادله کالا به کالا بین دو کشور اما ، به دلیل مسدود بودن سیستم سوئیفت در حال حاضر امکان مراودات بانکی بین ایران و ترکیه بسیار اندک می باشد و این مساله نیز ریسک تجارت را نیز بسیار افزایش داده است، مساله یاد شده یکی از دلایل کاهش مبالات تجاری بین دو کشور است.
هر چند روابط اقتصادی بین دو کشور در سالهای گذشته توسعه یافته، ولی با در نظرگرفتن حجم توسعه روابط خارجی ترکیه در سال های گذشته افزایش میزان حجم روابط با ایران جلوه چندانی ندارد.
میزان صادرات ترکیه به ایران در بین سالهای ۲۰۱۴ الی ۲۰۱۸ میلاددی ۳.۸ ، ۳.۶ ، ۴.۹ ، ۳.۲ و ۲.۳ میلیارد دلار بود. کل رقم صادرات ترکیه در دوره زمانی یاد شده برابر ۱۵۶.۶، ۱۴۳.۸ ، ۱۴۲.۵ ، ۱۵۶.۹ و ۱۶۸ میلیارد دلار بود. مقایسه ارقام یاد شده نشانگر این است که رقم صادرات ترکیه به ایران در بین کل صادرات ترکیه بگونه ای که ترکیه نتواند از آن چشم پوشی کند، نیست و این مساله یکی از دلایل سرفرود آوردن شرکت های بزرگ ترک در مقابل تهدیدهای آمریکا در تجارت با ایران می باشد.
حجم تجارت بین دو کشور بعد از خروج آمریکا از برجام و وضع تحریم ها علیه ایران نیز به طور جدی کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۶ میلادی صادرات ترکیه به ایران ۴.۹۶ میلیارد دلار و واردات آن کشور از ایران نیز ۴.۷ میلیارد دلار و حجم تجارت بین دو کشور ۹.۷ میلیارد دلار بود. ارقام یاد شده در سال ۲۰۱۷ میلادی به ترتیب ۳.۲۶ میلیارد دلار، ۷.۵ میلیارد دلار و ۱۰.۷۶ میلیارد دلار بود، این ارقام در سال ۲۰۱۸ میلادی ۲.۴ میلیارد دلار، ۶.۹۰ و ۸.۳ میلیارد دلار بود. میزان صادرات ترکیه به ایرارن در سال ۲۰۱۹ میلاددی برابر ۲.۳۱ میلیار دلار، واردات آن کشور ۳.۲۹ میلیارد دلار و خحم تجارت دو کشور ۵.۶۰ میلیارد دلار بود.
ترکیه در بین کشورهایی که ایران به آنها صادرات انجام می دهد در ردیف ۲۵ و در ردیف کشورهایی که واردات انجام می دهد در ردیف هجدهم جای دارد، در بین محصولات صادراتی غیرنفتی ایران به ترکیه محصولات کشاورزی، میعانات گازی، روی، آلومینیوم و اوره جای دارد .
شیوع کرونا و بسته شدن مرزهای دو کشور از ماه مارس نیز ضربه ای دیگر به روابط اقتصای نه چندان مطلوب دو کشور وارد آورده است.
ترکیه با عنوان شیوع کرونا در ایران و با عنوان ممانعت از انتقال کرونا مرزهای زمینی و هوایی خود را ایران را مسدود کرد و در ماه های گذشته نیز به رغم باز شدن محدود مرزها و حتی ورود گردشگران خارجی به این کشورر، مرزهای ترکیه با ایران همچنان مسدود بود و در حال حاضر نیز مرزهای زمینی به طور محدود باز است. پروازهای هوایی شرکت هواپیمایی ترکیه در مسیر تهران – استانبول به طور محدود از روز جمعه اغاز شده است.
تا ماه ها امکان مبادلات تجاری بین طرفین میسر نبود و بعد از گفت وگوهای مستمر بین طرفین امکان مبادلات تجاری دو کشور در ماه های گذشته از طریق خطوط آهن فراهم شد و ورود کامیون های ایرانی به ترکیه در حال حاضر بسیار محدود است.
علاوه بر مساله مسدود بودن مرزهای میان دو کشور مساله مهم دیگری که برخی سوالات را در اذهان تداعی می کند عدم ترمیم خط لوله گاز ایران به ترکیه که در خاک ترکیه از سوی نیروهای پ.ک.ک منفجر شده بود، می باشد.
خط لوله گاز ایران به ترکیه در برهه های زمانی مختلف از سوی نیروهای پ.ک.ک هدف حملات قرار گرفته است ولی دولت آنکارا ترمیم این خط لوله را با سرعت و در یک مدت زمان بسیار کوتاه به پایان می رساند، ترمیم این خط لوله در بعد از آخرین انفجار بگونه ای بود که در گفت وگوهای مسوولان عالی دو کشور نیز مطرح شد. ترکیه ماه ها از ترمیم این خط لوله خودداری کرد و بعد از آن اقدام به ترمیم این خط لوله کرد.
لازم به ذکر است حجم تجارت بین دو کشور در سال ۲۰۲۰ نیز نسبت به ارقام اندک سال ۲۰۱۹ کاهش نشان می دهد.
در هفت ماه اول سالجاری میلادی حجم تجارت بین دو کشور قریب به ۴.۲ میلیارد دلار بود. ( در ارایه آمار سالجاری آمار ترانزیت تجارت نیز لحاظ شده است و با کسر رقم یاد شده حجم تجارت اعلامی ۶۷ درصد کاهش می یابد.)
۵۰۹ میلیون دلار از رقم یاد شده صادرات ایران به ترکیه و ۸۷۸ میلیون دلار نیز واردات ایران از ترکیه تشکیل می دهد. ارقام یاد شده نسبت به سال ۲۰۱۹ میلادی بیانگگر ۸۲ درصد و ۳۷ درصد کاهش می باشد.
ناظران آگاه با اشاره به اینکه در حال حاضر واردات نفت ترکیه از ایران متوقف شده است و با تنگناهای موجود هم در زمینه کرونا و هم تحریم های غیرقانونی آمریکا علیه ایران توسعه روابط تجاری دو کشور در شرایط دشواری قرار دارد، می گویند که، به نظر می رسد در صورت پایان یافتن تحریم ها علیه ایران و با عادی شدن تجارت و نیز اصلاح برخی قوانین مرتبط با تجارت و سرمایه گذاری میان دو طرف احتمال افزایش روابط تجاری دو کشور فراوان است.
نظر شما