به گزار ایرنا، همزمان توافق «سنجار» بین بغداد و اربیل در ۱۸ مهرماه و حادثه «فرحاتیه» در ۲۷ مهرماه گذشته در جنوب استان صلاح الدین که منجر به کشته شدن هشت تن شد و بالاخره انشقاق های تازه سیاسی در صفوف ائتلاف های سیاسی اهل سنت عراق در روزهای گذشته، بهانه ای برای تشدید این باور در سطح رسانه ها شده است.
ایده ایجاد اقلیم سنی هر از چندی در نتیجه پاره ای حوادث داخلی یا بعضی تحولات منطقه ای و بین المللی در عراق مطرح می شود و این بار این مجموعه اتفاقات داخلی دست به دست هم داده اند تا ظرفیت قابل توجهی از فضای رسانه ای و سیاسی این کشور را به خود مشغول کند.
برخی منابع خبری عراق در همین راستا در روزهای گذشته گزارش داده اند که آمریکایی ها در اربیل نشست های سری با برخی از سران عشایر اهل سنت برای تشویق آنها به ایجاد اقلیم سنی برگزار کرده اند.
از طرفی جدایی تعدادی از اعضای ائتلاف قوا در پارلمان به ریاست «محمد الحلبوسی» (الانبار) و پیوستن آنها به صفوف ائتلاف سیاسی «اسامه النجیفی» (موصل)، بار دیگر بازار رقابت سیاسی را بین دو طیف سیاسی الانباری ها و موصلی ها داغ کرده و این امر، بهانه ای برای پیش کشیدن طرح موضوع اقلیم سنی در کشور شده است.
اقلیم سنی چرا به نتیجه نمی رسد؟
بعد از سقوط رژیم صدام در بهار ۲۰۰۳ میلادی، بارها طرح ایجاد اقلیم سنی همانند آنچه در اقلیم کردستان عراق جریان دارد در سطح رسانه ای و سیاسی مطرح شده اما هر بار این طرح به دلایل فنی، اختلافات سیاسی و تبعات ژئوسیاسی منطقه ای مسکوت مانده است.
با وجود همه اینها، گزارش های منتشر شده از منابع غنی انرژی که منطقه واقع در اقلیم سنی در بر دارد و احتمالا یکی از محورهای منطقه ای انتقال انرژی در آینده شود در کنار جذب سرمایه های کلان خارجی که ممکن است به دنبال داشته باشد، اشتهای شماری از سیاسیون اهل سنت را برای فراموش نکردن این طرح باز گذاشته است.
برهمین اساس این طرح به رغم ناممکن بودن اجرای آن به دلیل کاستی ها و اشکالات راهبردی که دارد اما به خاطر دو مولفه ثروت و سیاست هر از گاهی در صحنه سیاسی عراق مطرح می شود.
به اعتقاد کارشناسان، نبود وحدت نظر درباره حدود و مرزهای این اقلیم، مرکزیت (پایتخت) آن، طبقه سیاسی حاکم، شاکله نیروی نظامی ویژه حمایت از اقلیم و نگرانی ها از عواقب ایجاد آن باعث شده است که تاکنون این طرح تنها یک باور رسانه ای و سیاسی دور از انتظار باشد.
در ابتدا برخی معتقد بودند که اقلیم سنی از شش استان شامل بغداد، الانبار، دیاله، صلاح الدین، کرکوک و نینوا تشکیل شود اما به دلیل وجود بافت های مختلف قومی و دینی و جریان های سیاسی مهم در این منطقه از جمله شیعیان و کردها، بسیاری از صاحب نظران اهل سنت عراق، تشکیل این اقلیم به این جغرافیا را غیر واقعی خواندند.
شماری معتقدند که اقلیم سنی، از استان های سنی نشین الانبار، صلاح الدین، دیاله، کرکوک و نینوا تشکیل شود اما به واسطه استقرار و سلطه این منطقه بر منابع نفت کرکوک، گاز الانبار و منابع آب دو رودخانه دجله و فرات در بالادست استان های شیعه نشین جنوب و مرکز عراق، بسیاری بعید دانستند که شیعیان که قدرت سیاسی برتر کشور را دارند، با آن موافقت کنند.
بعضی از جریان ها در این راستا طرح دو اقلیم یکی با مرکزیت موصل و دیگری با مرکز «الرمادی» (الانبار) را مطرح کرده اند اما تاکنون سیاسیون صلاح الدین با این ایده مخالفت کرده و معتقدند که نمی خواهند زیر یوغ موصلی ها یا انباری ها قرار گیرند.
استان مرزی دیاله در همجواری جمهوری اسلامی ایران به دلیل وجود جمعیت قابل توجهی از اهل سنت در آن، همچنان وضعیت نامعلومی در قبال گنجانده شدن در اقلیم سنی یا خارج از آن دارد.
جدا از همه اینها مرزهای اقلیم سنی با اقلیم کردستان عراق، همان مرزهایی است که در ماده ۱۴۰ قانون اساسی از آن به مناطق مورد اختلاف یاد می شود و هنوز بین دولت مرکزی و دولت اقلیم کردستان عراق بلاتکلیف مانده و تا این موضوع فیصله پیدا نکند، تشکیل اقلیم سنی نیز موضوعیت ندارد.
صاحب نظران عراقی یکی از علل حمایت کردها از تشکیل اقلیم سنی را در این راستا می دانند تا از موضع قوی، انتظارات خود را بر اقلیم سنی در خصوص مناطق مورد اختلاف تحمیل کرده و در عین حال، جغرافیای اقلیم سنی، محور آتی انتقال انرژی از کردستان عراق به سمت مرزهای اردن و از آنجا به بندر «عقبه» شود.
از طرفی اختلافات بین جریان های سیاسی موجود در صحنه سیاسی اهل سنت عراق بر سر اداره اقلیم سنی یکی از آن گیر و بندهای بزرگ در پیشبرد این ایده است و تاکنون هیچ توافقی در این خصوص ایجاد نشده است.
اختلافات سیاسی کشورهای سنی مذهب منطقه که هریک از جریان های سیاسی اهل سنت عراق به نوعی به یکی از آنها مرتبط است، طرح پیشبرد اقلیم سنی را بیش از پیش به سمت بن بست هدایت کرده است.
این اختلافات به ویژه بین دو قطب سنی اخوان المسلمین (ترکیه و قطر) و سلفی ها (عربستان سعودی و امارات) به طور برجسته ای رقابت جریان های اهل سنت را تحت تاثیر قرار داده و برآیند این رقابت ها برسر قدرت و نفوذ کشورهای سنی مذهب در اقلیم آتی اهل سنت عراق، کلیت این طرح را به محاق برده است.
طیف سیاسی اسامه النجیفی موسوم به «جبهه نجات و توسعه» به گرایش ترکیه ای و طیف الحلبوسی موسوم به «اتحاد قوا» به گرایش به امارات شهرت یافته اند.
در عین حال دیدگاه کشورهای همسایه عراق در مورد تبعات ایجاد اقلیم سنی بر تحولات و تنش های منطقه ای یکی از عوامل اثرگذار دیگری است که سبب شده تاکنون هیچ جریان برجسته سیاسی اهل سنت عراق به طور علنی این ایده را مطرح نکند بلکه همواره در سطح شخصیت های درجه سه یا رسانه و شبکه های اجتماعی برای نبض سنجی جامعه مطرح باشد.
بسیاری ایجاد اقلیم اهل سنت را به مثابه عملی شدن قضیه تجزیه عراق دانسته و همین امر و مجموعه عوامل ذکر شده باعث شده اند که تاکنون طرح اقلیم سنی طرفداران چندانی در این کشور نداشته باشد.
اقلیم سنی و بیم ناامنی
قبل از حمله داعش در ۲۰۱۴ میلادی به ویژه اعتراضات سیاسی اهل سنت در سالهای ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ میلادی، طرح ایجاد اقلیم سنی به شدت در عراق مطرح شد و جریان های سیاسی طرحی برای ایجاد یک نیروی ویژه برای حمایت از این اقلیم در پارلمان مطرح کردند اما با مخالفت جریان های سیاسی شیعه مواجه شد.
این نیرو تحت نام «گارد اقلیم» مطرح شد و آمریکایی ها یکی از مهمترین حامیان آنها بودند و در آموزش این نیروها نیز کمک کردند اما جریان های سیاسی شیعه و بخشی از کردها از بیم تبعات امنیتی آن، به شدت با آن مخالفت کرده و آن را آغاز تجزیه عراق و فروپاشی کشور دانستند.
در پی حمله داعش و سقوط استان های سنی نشین و آواره شدن و قربانی شدن اهل سنت به دست این گروه تروریستی و فرار اغلب رهبران سیاسی اهل سنت، تردید درباره ایجاد این اقلیم در عراق به شدت بالا گرفت.
جمهور اهل سنت با مشاهده توحش داعش، به باورهای سیاسی شیعیان که ایجاد گارد اقلیم را تهدید آمیز خوانده بودند، ایمان آوردند اما سه سال بعد از این حادثه، پاره ای اتفاقات مشکوک مانند حادثه فرحاتیه، بهانه ای شده تا برخی رسانه ها و شخصیت های سیاسی اهل سنت، دوباره طرح اقلیم سنی را مطرح کنند.
آمریکا، امارات و اسراییل حامیان اقلیم سنی در عراق
نام آمریکا به عنوان یکی از مهمترین کشورهای متهم به تشویق برای این پروسه گره خورده است. گزارش ها حاکی است که آمریکایی ها با هدف ایجاد یک منطقه امن و دور از تهدید نیروهای مخالف حضور نظامی اش در عراق، به شدت اهل سنت را به اجرای این طرح تشویق می کنند تا در آینده استان الانبار که پایگاه نظامی «عین الاسد» در آن واقع شده، مرکز اقلیم سنی باشد.
برخی شخصیت های اهل سنت مانند «حمید الهایس» رییس شورای نجات الانبار قبلا در این خصوص اظهاراتی داشته و تاکید کرده اند که آمریکا در حال آموزش نظامی برخی از گروه های مسلح در استان الانبار است.
سه گروه از این گروه های مسلح اهل سنت که آمریکایی ها آموزش داده اند در جریان رزمایش نظامی مشترکی که در اوائل فروردین ماه امسال در امارات بین آمریکا و امارات و رژیم صهیونیستی برگزار شد، شرکت کردند.
گفته می شود که آمریکایی ها پیش از اینکه سربازانش خاک عراق را ترک کنند، در صدد ایجاد یک حاشیه امن در این کشور است تا بتواند سیاست های منطقه ای خود را پیش ببرد و یکی از این حاشیه های امن ایجاد اقلیم سنی است.
روزنامه «میدل ایست مانیتور» انگلیس در گزارشی در بهمن ماه ۹۸ از این سیاست آمریکا در حمایت از ایجاد اقلیم سنی در عراق پرده برداشت.
پاره ای ادعاهای اخیر مبنی بر خروج نیروهای الحشد الشعبی از مناطق اهل سنت به اعتقاد صاحب نظران بخشی از طرحی است که آمریکا به همراه متحدان منطقه ای و تعدادی از دوستان سیاسی خود در داخل عراق با هدف تخلیه این مناطق از نیروهای الحشد و فراهم کردن بستر برای ایجاد اقلیم سنی دنبال می کند.
این درحالی است که نیروهای الحشد الشعبی در مناطق اهل سنت اغلب از اهالی بومی منطقه هستند و همان طور که معروف است ۴۰ درصد بافت نیروی الحشد الشعبی را اهل سنت تشکیل می دهد.
از طرفی امارات و رژیم صهیونیستی از مهمترین حامیان منطقه ای طرح ایجاد اقلیم سنی در عراق یاد می شوند به ویژه اینکه ابوظبی و تل آویو در جریان همه پرسی استقلال کردستان عراق در سپتامبر ۲۰۱۷ میلادی از برجسته ترین مدافعان این همه پرسی بودند.
طبق گزارش ها، امارات برای شکستن موقعیت راهبردی عراق در دهانه خلیج فارس و نگرانی هایی که از موقعیت جغرافیایی این کشور در طرح راهبردی «راه ابریشم» چین دارد، به شدت برای تجزیه عراق و تضعیف این کشور تلاش می کند.
رژیم صهیونیستی نیز به خاطر اینکه برترین قدرت منطقه ای باشد، از هر گونه ایده تجزیه کشورهای منطقه از جمله عراق همواره حمایت کرده است.
ادامه وضع موجود و تقویت ایده اقلیم سنی
گرچه مشکلات فنی و سیاسی متعددی مانع پیشبرد طرح اقلیم سنی شده است اما در مقابل بسیاری معتقدند که ادامه وضع نابسامان موجود در عراق، روز به روز ایده ایجاد اقلیم سنی را در بین افکار عمومی اهل سنت تقویت می کند.
بسیاری از طرفداران اقلیم سنی این روزها با مثال زدن تجربه اقلیم کردستان عراق معتقدند که ادامه وضع موجود در مناطق سنی نشین با توجه به نبود افق روشن در خصوص بهبود شرایط در عراق، بهترین گزینه برای خروج از اوضاع رقت بار کنونی را ایجاد اقلیم سنی می دانند.
گزارش های متعدد در خصوص حجم منابع نفت و گاز و معادن در مناطق اهل سنت به ویژه استان الانبار و پاره ای وعده ها به نام کشورهای ثروتمند شیخ نشین حاشیه خلیج فارس برای سرمایه گذاری در این مناطق و تبدیل آن به «دبی عراق» باعث شده است تا بسیاری از جمهور اهل سنت را به ایده ایجاد اقلیم سنی متقاعد کند.
پیام های مثبت ارسال شده از اقلیم کردستان عراق در خصوص منافع مادی که اقلیم سنی می تواند از انتقال انرژی به کشورهای عربی منطقه و یا تبدیل شدن به نقطه ترانزیت انرژی و کالا از خلیج فارس به ترکیه از طریق منطقه سنجار به دست بیاورد و همچنین تحریک حساسیت های مذهبی از جمله خروج اهل سنت از زیر تاثیر شیعیان از دیگر تبلیغاتی است که برای توجیه اقلیم سنی انجام می شود.
با توجه به اینکه برخی از عوامل منتفع از اقلیم سنی در اجرایی کردن آن عجله دارند، با استفاده از اهرم خشونت و پاره ای حوادث ساختگی مانند فرحاتیه و اتهام زنی به الحشد الشعبی به عنوان عامل این حادثه، به دنبال تسریع این روند هستند، بطوری که برخی شخصیت های عراقی مانند «احمد عبدالساده» روزنامه نگار و تحلیلگر برجسته عراقی و نزدیک به گروه های مقاومت در عراق به آن اشاره کرده است.
نتیجه گیری
طرفداری از اقلیم سنی گرچه به تدریج در عراق رو به افزایش است، اما بیم آن می رود که شتاب محرکان بین المللی، منطقه ای و پاره ای جریان های سیاسی وابسته به خارج از اهل سنت در اجرایی کردن طرح، عراق را وارد فاز تنش جدی کند.
قرار گرفتن مناطق حساس شیعه نشین مانند «سامراء» در داخل اقلیم سنی و یا برخی از شیعیان به عنوان اقلیت در داخل این اقلیم و تبعات امنیتی آواره کردن آنها باعث شده است که همواره به این طرح به عنوان یک طرح مخوف نگاه شود و بسیاری از صاحب نظران و شخصیت های سنی اساسا این طرح را آغاز تجزیه عراق و فروپاشی کشور بدانند.
برهمین اساس، پیشنهاد شده است که بهترین گزینه برای مقابله با این طرح شروع عملیات بازسازی و بهبود وضعیت اقتصادی و رفاهی مردم و بازگرداندن آوارگان به شهرهایشان و توزیع عادلانه ثروت در این کشور است.
اخراج فوری نیروهای نظامی آمریکا به عنوان یکی از بهانه های اصلی ایجاد اقلیم سنی از جمله مسائلی است که نه تنها در میان شیعیان بلکه در داخل جریان های سیاسی اهل سنت نیز طرفداران پروپا قرصی پیدا کرده است.
گرچه برخی طرح اقلیم سنی را تنها به عنوان یک ورقه بازی در دست بازیگران داخلی در مقابل رقبا برای امتیازگیری بیشتر یا بهانه ای برای کسب آراء مردمی در انتخابات زودهنگام آینده می دانند اما بسیاری کارشناسان، این پروژه را در صورت عدم درمان به موقع آن یک تهدید جدی برای تمامیت سرزمینی عراق دانسته اند.
نظر شما