این اثر تاریخی ، بنایی ۲ طبقه با نمای آجرچینی زیباست و گرچه امروز در این خانه متروکه تنها صدای باد است که زوزه می‌کشد و خاک را بر خاطرات کهن می‌نشاند اما روزگاری این بنا پر از صدای رفت و آمد وهمهمه بازاریانی بوده که مشغول تجارت و خرید و فروش بودند.
قدمت بنای دادرس به عهد قاجاری می‌رسد، طبقه همکف خانه پنج اتاق و طبقه بالایی آن سه اتاق دارد در هر اتاق در، ستون و پنجره‌های چوبی، آثاری از حجاری، سرداب، سنگچینیها و آجرچینی‌های خاص وجود دارد.
خانه دادرس در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در چند قدمی این خانه سرای عجم قرار داشت که آن بنا چند سال پیش به صورت شبانه توسط مالک تخریب شد از آنجایی که این بناها در هسته مرکزی شهر و نزدیک بافت تجاری و بازار قرار دارند مالکان برخی از آنها ارزش مادی بنا را بر ارزش معنوی ان ارجح می‌دانند از این رو پس از تخریب بنای سرای عجم دوستداران میراث فرهنگی نگرانی بسیاری نسبت به سایر بناهای تاریخی این منطقه دارند.
در حال حاضر سعید جرفی و صادق نبگانی ۲ مالک بنای خانه دادرس هستند آنطور که از گفته‌های این ۲ مالک برمی‌آید تمایل بسیاری برای حفظ و نگهداری بنا دارند اما معتقدند میراث فرهنگی باید نسبت به روند مرمت بنا سرعت بیشتری به خرج دهد تا آنها بتوانند از طریق تعریف یک کاربری متناسب با هویت بنا بتوانند ضمن اشتغال‌زایی و یک اقدام فرهنگی کنند.
تخریب تدریجی یک اثر
مالک بنا در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: با مالک قبلی بنا دوستی قدیمی داشتیم و به اصرار او خانه دادرس را تملک کردیم، متاسفانه با وجود اینکه بنا ثبت ملی بوده اما آسیب‌های زیادی به بنا وارد شده و روز به روز در حال تخریب تدریجی است.
سعید جرفی افزود: چندین بار با اداره کل میراث فرهنگی استان درباره این بنا مشورت و گفت‌وگو کردم ، اداره کل میراث فرهنگی نیز چند بار کارشناس خود را برای بررسی بنا فرستاده است اما به خاطر نداشتن بودجه کافی قادر به ادامه کار نیست بلکه به صورت مقطعی و تنها زمانی که آسیب یا تخریبی به بنا وارد شود جهت اصلاح اقدام می‌کند وگرنه تاکنون نتوانسته بنا را به صورت کلی مرمت کند و به بهره‌برداری برساند.
وی بیان کرد: ما به عنوان مالک بنا در وهله اول پیگیر روش‌های مختلف برای اصلاح بنا و سپس بهره‌برداری از آن هستیم.
مالک بنا گفت: این بنا با توجه به موقعیت تجاری که دارد از ارزش تجاری بالایی برخوردار است اما از آنجایی که این بنا به نوعی هویت و شناسنامه تاریخی شهر است تمایل دارم آن را حفظ کنم چراکه معتقدم این بنا فقط مختص به یک نفر نیست و متعلق به تمام مردم است از این رو هر کاری از دست من بربیاید برای حفظ آن انجام می‌دهم.
وی بیان کرد: در حال حاضر این بنا کاربری خاصی ندارد و با توجه به آسیب‌هایی که دیده نیز قابل استفاده نیست چراکه خطر جانی دارد از اداره کل میراث فرهنگی می‌خواهیم برای مرمت کلی بنا تصمیم بگیرد.
جرفی بیان کرد: اگر بنا مرمت و اصلاح شود می توان در طبقه بالای آن یک موزه مردم شناسی و در طبقه پایین نیز با تعریف یک کاربری مناسب با شان بنا ، اشتغال زایی ایجاد کنم.
حال اصالت بنا چطور است
بناهای تاریخی یک شهر به عنوان بخش مهمی از هویت همان شهر در با گذشت زمان ایجاد شده‌اند و با توجه به این که زبان گویای تاریخی یک منطقه و نشان از تحولات مختلف آن منطقه به شمار می‌روند از ارزش بسیاری برخوردارند نداشتن توجه کافی به حفظ و نگهداری آنها قطعا می‌تواند نابودی فرهنگ و هویت یک جامعه را به دنبال داشته باشد از این رو با مرمت اصولی و درست این آثار به حفظ تاریخ برای نسل‌های آینده کمک می‌شود.
کارشناس ارشد بافت و بناهای تاریخی با اشاره به ویژگی‌های معماری و خاص بنای دادرس به عنوان یک بنای تاریخی به خبرنگار ایرنا گفت: این بنا در مرکز بافت اهواز واقع شده است که متاسفانه دخل و تصرفاتی طی سال‌های مختلف در بنا ایجاد شده است با این وجود میزان این دخل و تصرفات به اندازه‌ای نیست که اصالت بنا زیر سوال برود.
نعیمه سمیری افزود: بنای دادرس از نظر استحکام در بخش‌های بالایی آسیب بسیاری دیده است لذا نخستین کاری که باید انجام شود سبک سازی پشت بام است زیرا پشت بام در وضعیت خطرناکی قرار دارد در مرحله بعد بنا نیازمند تعویض و مرمت برخی دیوارها است.
وی تاکید کرد: با یک زلزله امکان ریزش قسمت بالایی بنا وجود دارد چراکه شیب نشست کاملا در حالت عادی مشاهده می‌شود،آب بارندگی نیز اگر به طور کامل تخلیه نشود می‌تواند موجب آسیب به بنا شود.
کارشناس ارشد بافت و بناهای تاریخی گفت: اداره کل میراث فرهنگی و مالک بنا باید سریعا مرمت استحفاظی و استحکامی را سریع انجام دهد در حال حاضر مساله اصلی ما در این بنای سنگینی پشت بام است در پشت بام این بنا سیمان و ایزوگام استفاده شده که باید جمع‌آوری شوند زیرا این مصالح با بنا همخوانی و هماهنگی ندارند.
وی ادامه داد: چوب‌های تخریب شده و موریانه زده بنا باید تعویض و جایگزین شوند.
سمیری بیان کرد: بنای دادرس از مصالح بوم آورد ساخته شده است وقتی روی گل از سیمان استفاده می‌شود در واقع یک فاجعه برای بنا محسوب می‌شود چراکه گِل رطوبت و نَم را می‌گیرد و پس می‌دهد اما سیمان رطوبت را می‌گیرد ولی پس نمی‌دهد همین امر موجب ایجاد تخلخل و پوکی در مصالح می‌شود که تخریب را افزایش می‌دهد.
وی بیان کرد: یکی دیگر از مشکلات چنین بناهایی در مکان‌های شلوغ همچون بازار آسیب‌هایی است که از ییرون به بنا وارد می‌شود چراکه دیوارها و آجرهای آن سوراخ و روی بنا سایبان زده شده است از این رو باید تمام این آسیب‌ها ترمیم و سایبان‌ها الحاقی جدا و به صورت سنتی اجرا شوند.
دادرس مضطرب است
بنای دادرس اهواز در طول سالیان متمادی دچار آسیب‌های زیادی چه از سوی رهگذران و چه براثر بی توجهی شده است، بخشی از سقف بنا در برهه‌ای به علت ب جمع شدن آب ناشی از بارندگی دچار ریزش شد،و بخش دیگری از بنا نیز در مقطعی دیگر به خاطر اتصالات برقی دچار آتشسوزی شد.
هر چند اداره کل میراث فرهنگی تلاش کرده است تا بخش هایی از آن را مرمت و اصلاح کند اما همچنان آثار این تخریب‌ها بر در و دیوار بنا مشاهده می‌شود.
کارشناس ارشد مرمت میراث فرهنگی به خبرنگار ایرنا افزود: این مکان مقلب به سرای دادرس است، سراها در معماری اسلامی و ایرانی بخشی از بازارها بودند که در آنها علاوه بر انباشت بار بازار، مکانی برای اقامتگاه تجار یا کارون‌ها بودند.
مها بغلانی با اشاره به برخی ویژگی‌های معماری این بنای تاریخی توضیح داد: قدمت بنا به دوره قاجار بازمی‌گردد و تزیینات و گره چینی‌های آجری دارد.
وی با تاکید بر این که بنای خانه دادرس به ویژه در جبهه شمالی وضعیت مضطربی دارد گفت: جبهه شمالی بنا درواقع از اصالت و قدمت بیشتری بزخوردار است و دارای زیر زمین، چند اتاق و طبقه اول است که هنوز هیچ اقدامی نسبت به این جبهه نشده است، فقط شمع بندی شده تا از ریزش بیشتر جلوگیری شود.
کارشناس ارشد مرمت میراث فرهنگی با بیان این که جبهه غربی بنا مرمت شده تصریح کرد: بهره بردارهایی که از این بنا استفاده می‌کردند از بنا آنطور که باید مراقبت نمی‌کردند از این رو راه آب اتاق ضلع غربی دچار گرفتگی شده بود که بر اثر ماندن این آب سقف ریزش کرد که پس از آن مرمت شد.
وی افزود: در یک دوره نیز در یکی از اتاق‌های این بنا آتشسوزی رخ داد و سقف آن ریخته که مجددا به شیوه اصلی بنا که تیر پوش چوبی است مرمت شد.
بغلانی تاکید کرد: متاسفانه اعتبارات اینقدر کم است که تاکنون امکان مرمت کامل بنا و احیای آن ایجاد نشده است اما در نظر داریم اگر اعتباری سال آینده تخصیص یابد بیاد جبهه شمالی و دیگر بخش‌های آن را نیز تا حدودی رفع خطر کنیم.
وی گفت: برای انجام اقداماتی همچون مرمت اصلی و احیای بنا، دستگاه‌های دیگر همچون شهرداری یا بازآفرینی شهرداری می‌توانند به میراث و مالک بنا کمک کنند تا مرمت کامل صورت پذیرد.
کارشناس ارشد مرمت میراث فرهنگی: با اشاره به اینکه خانه دادرس مالک خصوصی دارد توضیح داد: در بناهایی که مالک خصوصی دارند دولت خیلی هزینه نمی‌کند چراکه ارزش افزوده زیادی ایجاد می‌کند، از سوی دیگر وقتی یک بنای تاریخی دولتی نیست دست دولت برای هزینه کردن بسته است امو مالکان می‌توانند با تهییه یک طرح زیر نظر میراث فرهنگی بنا را احیا کنند.
در حالی که شهرها به سمت رشد و توسعه در حرکتند ممکن است بناهای تاریخی در این مسیر مانعی در مسیر توسعه شمرده شوند از این رو افرادی اقدام به تخریب ان‌ها کنند اما در این شرایط بنا بر قانون مدیریت شهری وظیفه دارد از بناهای تاریخی درون بافت شهری با اقداماتی نظیر مرمت، آگاهی بخشی نسبت به ارزش های بناها، احیای تاریخ و هویت بناها را تخریب و آسیب حفاظت کند.
برای احیای بناهای تاریخی برنامه داریم
شهردار منطقه یک اهواز با بیان این که عمده آثار تاریخی اهواز در مرکز شهر، منطقه عامری و امانیه این شهر واقع شده‌اند گفت: بیشتر تراکم بافت تاریخی در حوزه شهرداری منطقه یک هست که با تاکیدات شهردار اهواز اقدامات خوب و موثری در جهت احیای آنها انجام شده هر چند متولی اصلی این امر میراث فرهنگی است.
یاسین کاوه پور بیان کرد: علاوه بر نشست‌هایی که با متولیان حوزه میراث فرهنگی‌برگزار کرده‌ایم، بازدیدهای مختلفی نیز از بناهای ارزشمندی همچون هتل قو، معین التجار و ... داشته‌ایم، طبق صحبت‌هایی که با انجمن‌های مردم نهاد و مالکان بناها شده است هماهنگی صورت گرفت تا با اداره کل میراث فرهنگی در راستای مرمت و حفط آثار اقداماتی داشته باشیم.
وی در خصوص مداخلات غیرمجازی که در بافت تاریخی انجام می‌شود بیان کرد: فهرستی از اماکن تاریخی اماکن و محله‌هایی که جزو بافت تاریخی اهواز هستند توسط میراث فرهنگی به شهرداری اعلام شده است و ما از هر گونه ساخت و ساز و مداخله بدون نظارت و هماهنگی میراث فرهنگی جلوگیری می‌کنیم.
شهردار منطقه یک اهواز ادامه داد: شهرداری اهواز برای برخی آثار تاریخی مثل پلاک‌های سنگی برنامه دارد تا حفظ و نگهداری شوند از سوی دیگر شهرداری اهواز در نظر دارد برخی آثار را تملک کند تا از این طریق پس از بهسازی در جهت بهره‌برداری در اختیار مردم قرار دهد.
وی گفت:تاکنون برای تملک سرای معین التجار رایزنی شده است البته این بنا مشکل ورثه دارد اما پیگیر آن هستیم تا اگر بشود آن را تملک کنیم.
نقش دادرس در مسیر گردشگری شهری
یک دوستدار میراث فرهنگی گفت: خانه دادرس از جمله بناهای شاخص اهواز محسوب می‌شود که در قلب بافت شهری اهواز واقع شده است و به نوعی در مسیر گردشگری شهری است.
مجتبی گهستونی بیان کرد: وقتی از گردشگری شهری سخن می‌گوییم در واقع منظور این است اگر گردشگر داخلی و خارجی از هتل بخواهد به سمت خانه ماپار برسد از مقابل دادرس عبور می‌کند، اگر بخواهد سابقه تجارت اهواز را ببیند می‌تواند در مسیر به این بنا سری بزند، یا اگر بخواهد به خانه احمدمحمود برود در کنارش از بنای دادرس نیز دیدن کند، درواقع گردشگر در یک مسیر می‌تواند چند بنا را از نزدیک مشاهده کند.
وی ادامه داد: با توجه به موقعیت بنا در شهر و اهمیت آن در وضعیت گردشگری شهر اهواز ضرورت دارد هر چه سریع‌تر بنا توسط مالک و اداره کل میراث فرهنگی مرمت شود.
یک دوستدار میراث فرهنگی تاکید کرد: از سوی دیگر لازم است استانداری و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان بودجه جهت بناهای ثبت ملی در معرض خطر قرار دهند چراکه با هر بارش باران این‌بناها ریزش پیدا می‌کنند و با بودجه قطره چکانی اداره کل میراث فرهنگی استان هیچگاه این بنا احیا نمی‌شود.
وی گفت: مرمت چنین بناهای شاخصی علاوه بر تاثیر در افزایش گردشگران موجب توسعه فرهنگی شهر اهواز و ایجاد اشتغال می‌شود.
فصل دوم مرمت دادرس
رییس اداره میراث فرهنگی اهواز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: بافت تاریخی اهواز ضرورت دارد با همکاری شهرداری و دستگاه‌های مختلف احیا شود و هیچ راهی جز این همکاری برای احیای بافت وجود ندارد.
تبار قریب افزود: خانه دادرس به خاطر ارزش تاریخی و موقعیت قرارگیری از ارزش والایی برای ما برخوردار است در حال مرمت آن هستیم و امیدواریم مرمت آن ادامه داشته باشد و به یک مجموعه پویا تبدیل شود چراکه هم بنا واجد ارزش است و هم موقعیت قرارگیری آن برای کاربری‌های گردشگری مناسب است.
وی با تاکید بر نقش همکاری مالکان در مرمت بنا بیان کرد: امیدواریم مالک بنا در زمینه مرمت و سرمایه‌گذاری برای احیا بنا و تبدیل آن به کاربری متناسب با شان بنا برنامه‌ریزی کند تا بتوانیم یک تجربه موفق از احیای بافت و کاربری گردشگری مناسب را شاهد باشیم.
رییس اداره میراث فرهنگی اهواز با بیان اینکه در حال حاضر کارگاه مرمت بنا فعال است توضیح داد: فصل نخست مرمت انجام شده است و هم اکنون در فصل دوم مرمت هستیم هر چند بنا ثبت ملی است و میراث فرهنگی باید مرمت بنا را انجام دهد اما مالکان هم باید تحت عنوان مرمت مشارکتی با ما مشارکت داشته باشند.
وی ادامه داد: مرمت بنا در سال جاری ادامه خواهد داشت اما مشکل این است که به خاطر شرایط خاص کشور مضیقه‌های اعتباری وجود دارد.
قریب بخش مهمی از حفظ بناهای تاریخی را منوط به ایجاد زمینه فرهنگی دانست و گفت: مساله حفظ یک بنای تاریخی و ایجاد یک کاربری برای آن هنوز برای خیلی از مالکان این‌بناها دور از ذهن است از این رو باید این فرهنگ سازی به صورت گسترده صورت گیرد تا این ذهنیت برای مالکان ایجاد شود.
وی ادامه داد: از سوی دیگر سرمایه گذارها فقط نباید به دنبال احداث فضاهای جدید باشند بلکه بضرورت دارد به سمت استفاده از بناهای تاریخی روی بیاورند و این ظرفیت را فعال کنند.
هر بنای تاریخی در نقطه از دنیا هویت مستند آن منطقه برای مردم حال حاضر و آینده خواهد بود تخریب یک اثر تخریب خاطرات چند نسل خواهد و حفظ یک اثر یادگاری برای نسل آینده است.
اکنون بعد از گذشت سال‌های از ثبت ملی بنای تاریخی دادرس باید دید آیا دارسی به فریاد این بنای تاریخی خواهد رسید؟!
نظر شما