اگرچه باید به سلیقه افراد در انتخاب سبک معماری خانه‌ها و باغ‌ویلاها احترام گذاشت اما به عقیده برخی از کارشناسان این مسئله به واسطه خلاء قانونی نباید باعث گسترش معماری مدرن شود چراکه سبک معماری گویای فرهنگ و تمدن هر کشور است و نباید با بی‌توجهی تیشه به ریشه این درخت تنومند بزنیم.
این در حالی است که پیشینهٔ معماری ایران به حدود هزاره هفتم پیش از میلاد می‌رسد و از آن زمان تاکنون پیوسته این هنر در ارتباط با مسائل گوناگون، توسعه و تکامل یافته است.
معماری ایران دارای ویژگی‌هایی است که در مقایسه با معماری کشورهای دیگر جهان از ارزشی ویژه برخوردار است؛ ویژگی‌هایی چون طراحی مناسب، محاسبه‌های دقیق، فرم درست پوشش، رعایت مسائل فنی و علمی در ساختمان، ایوان‌های رفیع، ستون‌های بلند، و بالاخره تزئینات گوناگون که هریک در عین سادگی معرف شکوه معماری ایران است.
امروزه به دلیل توسعه آپارتمان‌نشینی بسیاری از اجزای معماری ایرانی خود به خود حذف شده است اما برخی از اجزای آن همچنان می‌تواند این سبک از معماری را تا حدودی حفظ کند.
اجزای معماری خانه‌های ایرانی در قدیم
خانه‌هایی که با معماری خانه ویلایی قدیمی ساخته می‌شد، مساحت زیادی داشت؛ این خانه‌ها از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل شده بود و مهم‌ترین اجزای آن سکو، سردر ورودی، درب ورودی، هشتی، دالان، ایوان، حیاط، حوض و باغچه، تالار، نشیمن، آشپزخانه، آبریزگاه یا توالت و حمام است.
سکوها در معماری خانه ویلایی قدیمی در دو سوی در ورودی قرار داشت و از آنها برای استراحت هنگام انتظار، نشستن و گفت‌وگو با همسایه‌ها استفاده می‌شد.
سردر ورودی در هلال تزئینی بالای در و تنها در قسمت نمای خانه قرار دارد و اغلب کاشیکاری شده و طوری ساخته می‌شود که در زمستان‌ها مانع ریزش برف و باران و در تابستان‌ها مانع تابش مستقیم آفتاب شود.
درب ورودی در بیشتر خانه‌های سنتی با معماری خانه ویلایی قدیمی درهای ورودی دارای دو لنگه و چوبی است و هر لنگه کوبه‌ای دارد؛ زنان حلقه‌ای را به صدا درمی آوردند که صدای زیری داشت و مردها نیز کوبه‌ای چکشی را که صدای بم داشت.
بلافاصله پس از ورودی به فضای هشتی می‌رسیم که اغلب به شکل هشت ضلعی یا نیمه هشت ضلعی یا چهارگوش است؛ هشتی سقف کوتاهی داشت و منفذ کوچک نوری هم در سقف گنبدی شکل آن تعبیه می‌شد.
دالان در معماری خانه ویلایی قدیمی راهروی باریکی بود که فرد واردشونده را با پیچ‌وخمی از هشتی به حیاط خانه هدایت می‌کرد؛ پیچ‌وخم دالان برای رعایت حریم خصوصی خانه بود تا عابر نتواند به سرعت متوجه فعالیت‌های جاری در حیاط شود.
حیاط در خانه‌های قدیمی، مرکز و قلب ساختمان بود؛ حیاط مرکزی همراه با ایوان در هر سمت، ویژگی معماری خانه ویلایی قدیمی در ایران بود البته این امکان وجود داشت که حیاط از نظر هندسی مرکز خانه نباشد اما از نظر زندگی و انجام فعالیت‌ها مرکز خانه محسوب می‌شد.
حوض و باغچه در معماری خانه قدیمی ایرانی، معتبرترین عنصر حیاط‌سازی به شمار می‌رفت.
تالار در معماری خانه‌های ایرانی اغلب فضایی با تزئینات بسیار زیبا و پرکار بود که با گچ‌بری، آینه‌کاری، نقاشی روی گچ، مقرنس و نقاشی روی چوب تزئین می‌شد؛ این اتاق‌ها با ارسی‌های پنج یا هفت دری رو به حیاط خانه و برای پذیرایی از مهمانان بود.
نشیمن اتاق‌هایی بود که اهمیت کمتری نسبت به تالار داشت؛ البته نشیمن‌ها از اتاق‌های ساده مهم‌تر بود چون محل تجمع افراد خانواده و مهمان‌های بسیار نزدیک به حساب می‌آمد؛ این اتاق‌ها از نظر تزئینات بسیار ساده بود.
آشپزخانه
آشپزخانه در معماری خانه‌های ایرانی به طور معمول مربع یا مستطیل بود و در نزدیکی آب‌انبار و چاه آب قرار داشت؛ آشپزخانه محلی برای پخت و پز، ذخیره چوب و تنور پخت نان و درون دیوار آن، تاقچه‌ای برای قرار دادن ابزار آشپزی و غذا تعبیه شده بود.
آبریزگاه یا توالت و حمام در معماری خانه‌های ایرانی به دو دلیل سهولت در استفاده از آب و زهکشی آن و گرمای آن در سطح پایین‌تری قرار می‌گرفت؛ حمام به دو بخش تقسیم می‌شد: یک بخش به نام سربینه برای تعویض لباس و دیگری گرمخانه برای شست وشو.
سبک معماری ایرانی روبه فراموشی است
یک کارشناس معماری با بیان اینکه سبک معماری اصیل ایرانی روبه فراموشی است، می‌گوید: هیچگونه مقررات و استانداردی برای استفاده از سبک معماری ایرانی در کشور وجود ندارد.
شهرام سلیمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: در کشورهای پیشرفته استفاده از سبک معماری باید برگرفته از فرهنگ آن کشور باشد زیرا با دیدن معماری یک کشور به تاریخ و ادبیات آن می‌توان پی برد اما این اصل در ایران رعایت نمی‌شود.
وی بیان کرد: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فرهنگی فلسفه معاصر، پدیده مدرنیته است که از آن به عنوان سبک تفکر مدرنیسم نام برده می‌شود؛ که اگر به علوم، فنون و هنرهای متفاوت با دیدی کارشناسانه نگاه کنیم به راحتی تفکر مدرن را در آن می‌توان دید، این دیدگاه در تمامی هنرهای معماری نمود یافته و معماری ایران نیز از آن متاثر است.
سلیمی تصریح کرد: مدرن‌سازی برابر با جهش تکنولوژی محسوب می‌شود و در کشورهای که صاحب سبک نیست این مدرن‌سازی برابر است با نابودی تمدن‌های قدرتمند؛ در یک جمله می‌توانم بگویم درست است هر زمانی فرم جدید خود را می‌طلبد و هدف ما این است که به دنیای مدرن و جدید شکلی جدید و با معنای امروزی بدهیم اما دانش و تمدن و تاریخ و فرهنگ باری است که بر دوش ما سنگینی می‌کند و باید گذشته پر اصالت خود را با معماری نوین تلفیق کنیم.
به گفته این کارشناس طراحی و معماری، معماری مدرن سبکی از معماری است در صورتی که تفکر مدرن به عنوان یک ایدئولوژی مطرح می‌شود که در آن زمان و مکان مشخصی وجود ندارد.
سلیمی افزود: معماری ایرانی در تمام جهان شناخته شده و به‌صورت سبکی در معماری از آن نام برده می‌شود؛ ما برای زنده نگه داشتن این هنر اصیل ایرانی، با احترام به سلایق مشتریان و کارفرمایان باید از اصول معماری سنتی و ایرانی در فضاها صیانت کنیم.
وی با بیان اینکه با توجه به اینکه ایرانیان آجر را درست کرده‌اند، باید در فضاها از آجر استفاده شود، تاکید کرد: باید از معماران بزرگ که دانشگاه زنده معماری هستند، استفاده شده و این تکنیک با تعصب، یدک کشیده شود.
سلیمی تصریح کرد: در اصول معماری ایرانی آرامش اصل اول بوده که دیگر در معماری پرهیجان و هیاهوی مدرن، این اصل بر آرامش غلبه کرده است؛ برای فراموش نشدن این هنر غنی باید همایش و میزگردهای تخصصی برگزار شود.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا در خارج از کشور از سبک معماری ایرانی استفاده می‌شود، بیان کرد: خیر در کشورهای مدرن این اصل چون باید منتج از فرهنگ هر کشوری باشد استفاده نمی‌شود؛ مگر در موارد بسیار جزئی و خاص که به ندرت می‌توان در کشورهای پیشرفته و صاحب سبک، معماری ایرانی را دید.
سلیمی ابراز امیدواری کرد با مصوبه زنده نگهداشتن این فرهنگ و سبک غنی معماری بتوانیم آن را به جهانیان ارائه دهیم.
این کارشناس معماری و طراحی همچنین در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه در ساختمان‌ها به چه میزان از معماری اصیل ایرانی استفاده می‌شود، توضیح داد: با توجه به اینکه ایران در دوره جدیدی از معماری نوین قرار گرفته است، با تغییر سبک زندگی از سنتی به مدرن، معماری اصیل ایرانی در ساختمان‌های خاص مانند مساجد و فرهنگسراها استفاده می‌شود و در ساختمان مسکونی به ندرت می‌توان آن را دید و به جرات می‌توان گفت وجود ندارد.
به گفته سلیمی مردم برای طراحی خانه‌ها و باغ‌های خود به دنبال طرح‌های مدرن هستند و هیچگونه نظارتی در این خصوص وجود ندارد.
وی تصریح کرد: باید از سبک معماری و طرح‌های اصیل ایرانی علاوه بر ساخت خانه‌ها و باغ‌ها، در پارک‌ها، پیاده‌راه‌ها، فرهنگسراها و دیگر فضاهای عمومی نیز استفاده شود تا این سبک به فراموشی سپرده نشود.
یک کارشناس ارشد معماری نیز گفت: در ساخت بناها می‌توان گفت تقریبا از سبک معماری ایرانی استفاده‌ای نمی‌شود چراکه اجباری برای استفاده از این سبک وجود ندارد و طرح و نقشه براساس نظر و سلیقه کارفرما و معمار است.
حسن یگانگی یکی از دلایل مغفول ماندن سبک معماری ایرانی در بناها را خلاء قانون در الزام استفاده از این سبک عنوان کرد و در پاسخ به این پرسش که تا چه حد زندگی در محیط‌های کوچک نظیر آپارتمان‌ها موجب تغییر سبک معماری ایرانی شده است نیز بیان کرد: مردم با توجه به نوع فرهنگ نیازهای خود را تعیین می‌کنند امروزه نیز با ورود تکنولوژی‌های جدید و بالا رفتن قیمت زمین گرایش مردم به سمت معماری نوین است.
این کارشناس ارشد معماری اضافه کرد: شیوه زندگی در هر جامعه‌ای با توجه به مسائل مختلف نظیر فرهنگ، وضعیت اقتصادی و ورود تکنولوژی تغییر می‌کند و اکنون ما در دوره رنسانس قرار گرفته‌ایم و با ورود هر تکنولوژی فرهنگ نیز باید ارتقا یابد.
یگانگی توضیح داد: اکنون با توجه به ورود تکنولوژی و تغییر فرهنگ باید در سبک معماری ایرانی تغییراتی همسو با سلیقه و فرهنگ ایرانی ایجاد و قوانینی برای الزام از آن در نظر گرفته شود.
بی‌توجهی به مسائل زیباشناسی در بناهای تهران
یک کارشناس ارشد معماری در استان تهران هم گفت: اکنون در بیشتر بناهای تهران تقارن، تناسب، تعادل و مسائل زیباشناسی رعایت نمی‌شود.
علی نبی‌یی افزود: در بیشتر بناهای موجود به اصل کمیت توجه شده تا کیفیت و بناهای انگشت شماری وجود دارد که به خوبی سبک معماری ایرانی- اسلامی در آنها رعایت شده باشد.
وی ادامه داد: ایستادگی معماران و هنرمندان را برای حفظ و اعتلای هنر و سبک معماری ایرانی را نمی‌توان انکار کرد؛ اگر دقت کنیم نوع معماری بناها رابطه مستقیمی با برنامه‌ریزی شهری و شهرسازی دارد؛ معماری و هنر مدام در حال خلق شدن است، زایش دارد و خلق هنر حاصل نشر و نمو جامعه در عصر حال و زندگی روزمره است.
این کارشناس ارشد معماری بیان کرد: وقتی به طور ناخواسته با هنر مبارزه می‌شود، روح هنر سلاخی و موجب غالب شدن موج هنر بیگانه می‌شود که کمترین حاصل آن تنزل معماری صرفا به عنوان مکانی برای زیست نه نمایش زندگی با تلفیق هنر است.
«نبی یی» در پاسخ به این پرسش که آیا برای احیای معماری ایرانی باید الزاماتی در نظر گرفته شود، توضیح داد: این فکر غلط و خطرناکی است و برخوردهای دستوری جواب نمی‌دهد چراکه معمار براساس خاص و نیاز کارفرما از ذوق و هنر خود در جهت خلق بهترین‌ها استفاده می‌کند نظیر مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان؛ یادمان باشد شأن والای انسان و هنر متعالی، بسیار بالاتر از اجبار و الزام است و باید روی فرهنگ‌سازی و آموزش سرمایه‌گذاری شود.
ضرورت آموزش و فرهنگ‌سازی
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران نیز در این خصوص می‌گوید: باید روش‌های آموزشی و پژوهشی صحیح در راستای فرهنگ‌سازی عمومی برای ارتقای کیفیت ساخت و استفاده از سبک معماری ایرانی و اسلامی با همکاری، تعامل، مشارکت و انسجام همه دستگاه‌های حاکمیتی، مدیریت شهری و کنشگران تخصصی در حوزه‌های برنامه‌ریزی و عملیاتی و اجرایی در جهت جلب نظر و اعتماد سرمایه‌های اجتماعی افکار عمومی در نظر گرفته شود.
سعید سعیدیان افزود: برای دستیابی به این مهم بسیج ظرفیت‌ها و رسانه‌ها، خصوصاً صداوسیما برای اطلاع‌رسانی بهینه و بهنگام در این حوزه حائز اهمیت مضاعف است.
وی با بیان اینکه نمای بناها در هر کشوری نشان‌دهنده فرهنگ و تمدن هر جامعه‌ای است، تصریح کرد: علاوه بر رعایت ایمنی و استحکام در ساخت‌وسازها باید استفاده از سبک معماری ایرانی نیز در بناها مورد توجه قرار گیرد.
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران توضیح داد: از آنجایی‌که فرهنگ به‌عنوان بنیاد و خمیرمایه پیونددهنده جامعه، برای توسعه، تعالی و پیشرفت به بستر مناسب و تکیه بر باورها، ارزش‌ها و شیوه‌های رفتاری وابسته است، شناخت افکار عمومی و قاطبه مردم از فرهنگ بهره‌برداری صحیح از ساختمان کاری کلان و امری ملی است که برنامه‌ریزی‌های دقیق و جامع و کامل از سوی حاکمیت و دستگاه‌های متولی امر نظر وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور، شهرداری‌های و سازمان‌های نظام‌مهندسی ساختمان آگاهی بخشی به مردم در جهت مطالبه خدمات تخصصی و کیفی ساختمان یک مسئولیت و وظیفه مهم در سطح کلان جامعه محسوب می‌شود.
به گفته سعیدیان، سازمان نظام‌مهندسی ساختمان در راستای اعتلای دانش فنی و تخصصی مهندسان و اعضا تکیه و تأکید بر آموزش، ارتقای بنیه علمی و آموزشی و پژوهشی را در سرلوحه برنامه‌های کاری خود قرار داده است.
وی اضافه کرد: این سازمان در راستای پایبندی به مرّ قانون، اخلاق حرفه‌ای و مهندسی، وجدان کاری، تعهد و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، رعایت ضوابط ایمنی، بهداشت و افزایش سطح آگاهی‌های تخصصی ذی‌نفعان و افکار عمومی برنامه‌های ترویجی و آموزشی متنوعی نظیر برگزاری وبینارهای ترویجی، راه‌اندازی کتابخانه دیجیتال توسعه سامانه‌های آموزش مجازی، برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌های مشاوره و حقوقی، برگزاری تفاهم‌نامه‌ها و سمینارهای مشترک با دانشگاه‌ها، تولید مالتی مدیاهای آموزشی تخصصی را تاکنون عملیاتی و اجرایی کرده است.
به گفته سعیدیان، سازمان نظام‌مهندسی ساختمان استان تهران به‌عنوان بزرگ‌ترین تشکل حرفه‌ای، تخصصی و غیردولتی کشور در راستای دستیابی به اهداف ماده ۲ قانون نظام‌مهندسی، کنترل ساختمان مصوب مجلس شورای اسلامی و در جهت ترویج اصول معماری، شهرسازی و رشد آگاهی‌های عمومی نسبت به مقررات ملی ساختمان، افزایش بهره‌وری و ارتقای دانش فنی صاحبان حرفه‌ها، رشد و اعتلای دانش مهندسی ساختمان در استان و تقویت و توسعه فرهنگ عمومی و جهت‌دهی افکار عمومی، با آماده‌سازی زیرساخت‌ها، فرایند و تعیین اولویت‌ها و همچنین ارتباط بهینه و تعامل پویا و سازنده با تقویت جریان آموزش و پژوهش و تولید محتوا، حمایت از توسعه و فرهنگ عمومی و ترویج مقررات ملی ساختمان را از جمله وظایف راهبردی خود می‌داند و در راستای این مهم نخستین جشنواره توسعه فرهنگ عمومی و ترویج مقررات ملی ساختمان را با همکاری دستگاه‌های مرتبط باهدف و فرهنگ‌سازی صحیح از ترویج مقررات ملی ساختمان ، ۱۴ آبان ماه برگزار می کند.
خبرنگار ایرنا حدود دو هفته قبل سوالاتی را در خصوص اقدامات صورت گرفته برای احیای سبک معماری ایرانی و اسلامی به روابط عمومی معاونت راه و شهرسازی شهرداری تهران ارسال کرد تا معاون این مجموعه پاسخ دهد ولی متاسفانه پس از پیگیری‌های مکرر تا زمان مخابره این گزارش، موفق به دریافت پاسخ سوالات نشد.
نظر شما