غفلت از اصل تقنین در سایه سفرهای میدانی

به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، یکی از مهمترین انتقادات هفته‌ها و ماه‌های اخیر از مجلس یازدهم موضوع عدم تصویب قوانین مورد نیاز به منظور بهبود شرایط دشوار کشور است. مسوولیتی که دقیقا برای ایفای آن دوم اسفندماه سال ۹۸ و در جریان یازدهمین دوره انتخابات مجلس، از مردم رای گرفتند. عمل به این وظیفه به عنوان اصل نمایندگی اما به نظر می‌رسد در حاشیه برخی رویدادها و اقدامات قرار گرفته است به گونه ای که با وجود گذشت ۶ ماه از آغاز به کار مجلس؛ طرحی که توانسته باشد از شورای نگهان مجوز قانون شدن دریافت کند، تصویب نشده است. ناظران سیاسی بخشی از این ناکامی در قانونگذاری را در اقداماتی می‌دانند که گرچه گاهی مثبت ارزیابی می‌شود اما نمی تواند جایگزین وظیفه اصلی مجلس یعنی قانون‌گذاری در کشور شود. سفرهای استانی، نظارتی یا بازدیدهای میدانی یکی از این اقدامات است که شماری از نمایندگان مجلس در چندماه گذشته با این اعلام که قصد آشنایی با مشکلات مناطق محروم را دارند، انجام می‌دهند. اقدامی که گرچه مسبوق به سابقه و مثبت و ضروری ارزیابی می‌شود اما حاشیه‌های سفرها، تصمیمات گرفته شده در جریان آن‌ها و از همه مهم‌تر دور شدن تمرکز نمایندگان از اصل تقنین مثبت بودن چنین اقدامی را در شرایط کنونی با ابهاماتی مواجه می‌کند. رییس و نواب رییس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی طی ماه‌های گذشته به صورت متناوب به استان‌ها و شهرستان‌های کشور سفر می‌کنند. نخستین سفر استانی قالیباف شهریور سال جاری و به مقصد خوزستان بود و هدف از این سفر بازدید و نظارت میدانی بر حوزه‌های انتخابیه نمایندگان استان خوزستان اعلام شد. رییس مجلس در دومین سفر استانی خود ۲۱ مهرماه به سیستان و بلوچستان رفت و از طرح‌های در حال تکمیل یا افتتاح شده بازدید کرد. خوزستان، مازندران، خراسان، هرمزگان، آذربایجان شرقی فارس هم از دیگر استان‌های میزبان نمایندگان مجلس بوده و هستند. نتایج و دستاوردهای این سفرها گرچه در برخی از گزارش‌های نمایندگان انعکاس می‌یابد اما چیزی بیشتر از مصوبات استانداری و شهرداری شهرستان‌ها نیست.  

نکاتی درباره سفرهای استانی نمایندگان

آگاهی نمایندگان مجلس از شرایط و محرومیت‌های مناطق مختلف کشور، می‌تواند قانون‌گذاری برای بهبود شرایط را تسهیل کند و دقیقا به همین دلیل است که قانون اساسی جمهوری اسلامی بستر لازم برای حضور نمایندگانی از سراسر کشور در قوه مقننه را فراهم کرده است تا هر حوزه انتخابیه نماینده‌ای آشنا به چارچوب‌ها و مشکلات همان حوزه در مجلس داشته باشد. با توجه به چنین حضوری، سفر و لمس حضوری مشکلات مناطقی که در مجلس نماینده دارند، شاید تعبیر به همیاری و همراهی شود اما در شرایط اضطرار کشور که از نمایندگان انتظارات بسیار وجود دارد به نوعی موازی‌کاری خواهد بود. نمایندگان چابهار، شوش، هفت تپه، خراسان رضوی و جنوبی و شمالی، به طور قطع بیشترین دادهها را از میزان محرومیت مناطقی که نمایندگی مردم آن‌ها را به عهده گرفته‌اند، دارند و سفرهای بسیاری هم به این نقاط انجام داده اند. بنابراین می‌توانند بهتر از همکاران دیگر خود به مشکلات این مناطق رسیدگی کنند.

نکته دیگری که به نظر می‌رسد در سفرهای نمایندگان خواسته یا ناخواسته مورد بی توجهی قرار می‌گیرد تعامل و هماهنگی با دولت برای پیشبرد بهتر تصمیمات است. آنچه می‌تواند سفر نمایندگان به مناطق محروم را، برای مردمان این مناطق ثمربخش سازد، رفع مشکلی از مشکلات آنان است. این مهم هم جز با تامین اعتبار مالی محقق نخواهد شد و تامین این اعتبار را هم قانون به قوه مجریه واگذار کرده است. نمایندگان در این سفرها در حالی دولت و سازمان‌های دولتی را متعهد به انجام برخی تصمیمات خود می‌کنند که اساسا از نحوه تامین اعتبار موردنیاز برای این پروژه‌ها چندان اطلاعی ندارند. ساختن این پل یا آن تصفیه‌خانه مورد نیاز مردم، به طور قطع پیش از این نمایندگان هم مورد توجه دولت هم بوده است و تنها دلیل به ثمر نرسیدن چنین پروژههایی کمبود اعتباری است که بخش بزرگی از آن در بانک‌های مختلف جهان به دلیل تحریم‌های خارجی و خودتحریمی‌های داخلی بلوکه شده است. شاید بهتر بود نمایندگان پیش از لمس از نزدیک محرومیت‌ها درباره ریشه‌های آنها بررسی لازم را انجام می‌دانند تا نیازی به اختراع دوباره چرخ نباشد. نمایندگان مجلس با احتمال قریب به یقین از میزان منابع مالی دولت و شرایط کشور آگاهی دارند و بر اساس همین آگاهی است که انتظار می‌رود در وعده‌ها و مصوبات خود پیش از آنکه شعارهای انتخاباتی خود را مرور کنند؛ منابع مورد نیاز برای اجرایی شدن این وعده‌ها را از نظر بگذرانند و مطمئن شوند بودجه کافی برای تخصیص به پروژه‌های وعده داده شده آن‌ها در خزانه کشور وجود دارد. در غیر این صورت، بالابردن سطح مطالبات مردمی و سپس ناامید کردن آن‌ها به دلیل عدم وجود منابع مالی لازم، این مردم را تنها به دولت تدبیر و امید بدبین نمی‌کند بلکه به کل نظام و نمایندگان آن هم بدبین می‌کند. پس تعامل و هماهنگی با قوه مجریه ضرورت اصلی تحقیق وعده‌های نظارت‌های استانی و میدانی است، تعاملی که دستکم در ماههای اخیر نشانه‌ای از آن مشاهده نشده است.

سفرهای نظارتی و استانی نمایندگان مجلس اما وجوه دیگری هم دارد که از دید ناظران و تحلیلگران پنهان نمی‌ماند. یکی از این وجوه بوق و کرنایی است که در رسانه‌های مختلف از صدا و سیما تا کانال‌های خبری و فضای مجازی پیرامون این سفرها ایجاد می‌شود. تبلیغات رسانه‌ای گسترده، عکاسان و فیلمبرداران حرفه‌ای که در برخی سفرهای استانی شماری از نمایندگان دیده می‌شود و تصاویر ثبت شده از سوی آن‌ها، این گزاره را که هدف از چنین اقداماتی تنها کمک به محرومیت زدایی است، با ابهاماتی مواجه می‌کند به گونه‌ای که حتی برخی شائبه سیاسی و انتخاباتی بودن آن‌ها را داده و بر اساس همین شائبه به وجود آمده، تحلیل‌هایی درباره اهداف و انگیزه‌های هریک از نمایندگان حاضر در این سفرها منتشر می‌شود.

موضوع دیگری که سفرهای استانی نمایندگان را دستکم در چند مورد مشخص به صدر خبرها آورد، حاشیه‌های همراهان آنها و نیز نحوه حضور در تجمعات روزهای کرونایی بود. تعداد و تعدد همراهان نمایندگان که بر اساس اطلاعات منتشر شده خانواده آن‌ها بودند و منبع پرداخت کننده هزینه سفر این همراهان به استان خراسان رضوی جنجال‌هایی در شبکه های اجتماعی به وجود آورد که به رسانه‌های رسمی هم کشیده شد. مسوولان میزبان و برخی از نمایندگان پس از پررنگ شدن این حاشیه‌ها تاکید کردند که همراهان با هزینه شخصی در این سفر حضور داشته اند و هزینه اضافی به دلیل سفر نمایندگان و همراهان آن‌ها به بیت المال تحمیل نشده است. از دیگر سو چنین سفرهایی در شرایطی که کرونا جان بسیاری از مردم را تهدید می‌کند و تمام ارکان نظام در تلاش هستند با آگاهی بخشی به مردم و اعمال محدودیت‌هایی از جمله در سفر، این تهدید را کاهش دهند، تا چه اندازه با منطق شرایط بحرانی مطابق است، پرسش بی‌پاسخ این روزهاست. مجموعه این حاشیه‌ها و شائبه‌های ایجاد شده، ایجاب می‌کند که نمایندگان مجلس بار دیگر ضرورت های چنین سفرهایی را دستکم در خلوت خود مرور کنند و به درست و غلط بودن آن عمیق تر بیاندیشند.

وظیفه فراموش شده 

تقنین و نظارت دو اصل اساسی در وظایف مصرح قوه مقننه است که پرداختن خارج از قاعده به یکی از آن‌ها، موجب غفلت از دیگری می‌شود. غفلتی که این روزها در عملکرد نمایندگان مجلس یازدهم دیده می شود. احضار پرتکرار وزرا به مجلس، نامه‌های مکرر به رییس جمهوری، اختصاص وقت و انرژی به موضوعاتی چون اتومبیل نمایندگان، واکسن آنفلوانزای خانواده‌های نمایندگان، شفافیت آرای نمایندگان، اعتصاب آب و غذای نمایندگان، توهین‌ها و تهدیدها علیه رییس جمهوری از سوی نمایندگان از مهم‌ترین خبرهای رسیده از بهارستان در رسانه‌های رسمی و غیررسمی داخل و حتی خارج از کشور است. این میان طرح‌های مصوب هم به دلایل مختلف حقوقی و قانونی از سوی شورای نگهبان رد شده و در عمل مجلس را تاکنون ناکام از قانونگذاری کرده است. این در حالی است که کشور بیش از همیشه نیازمند قوانینی متقن و دقیق است تا بتواند از این بحران به سلامت عبور کند و در صورت عبور نمایندگان سه سال آینده را برای انواع سفرهای نظارتی و استانی در اختیار خواهند داشت.