قصه پرحاشیه ترک مرمت شده گنبد شیخ لطف‌الله اصفهان

به گزارش ایرنا، آبان ماه سال گذشته بود که گنبد شیخ لطف‌الله به سرخط خبرهای میراث فرهنگی تبدیل شد و نحوه مرمت این اثر تاریخی همچنان با کش و قوس هایی ادامه دارد.

رئیس ایکوموس ایران، مهدی حجت در نشستی در اصفهان گفته بود گنبد را خراب کرده اند و بعد از آن انتقادها از سوی کارشناسان  ادامه داشت، این اما تنها کارشناسانی نبودند که از نحوه مرمت گنبد انتقاد می‌کردند بلکه تغییر رنگ ترک مرمت شده نسبت به سایر ترک ها توجه مردم عادی را هم به خود جلب کرده بود.

نگرانی ها آنچنان بالا گرفت که روزی نبود که کارشناسان در رسانه ها گفت و گو نکنند و از این مرمت و شیوه کار آن انتقاد نکنند.

این موضوع مبحث داغی شده بود در گروه‌های میراث فرهنگی شبکه‌های اجتماعی، یک بار هم در همان بحبوحه شروع موج رسانه ای مرمت گنبد شیخ لطف الله، میراث فرهنگی از خبرنگاران به طور رسمی دعوت کرد که از ترک مرمت شده  بازدید کنند و در جریان فرایند مرمت قرار بگیرند.

برخی از کارشناسان گفتند چرا به جای خبرنگاران از متخصصان به صورت رسمی دعوت نشد و نمی شود تا ترک مرمت شده را از نزدیک ببینند؟!

گرچه فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان بارها در رسانه‌ها اعلام کرده بود که کارشناسان می‌توانند از نزدیک گنبد را ببینند اما با گذشت یک سال کارشناسان و متخصصان از نبود امکان لازم برای بازدید دقیق ترک مرمت شده گله مند هستند.

آنها همچنان از نبود مشورت و استفاده از شور جمعی در مرمت یکی از گنبدهای شاخص ایران که در فهرست میراث جهانی قرار دارد انتقاد می‌کنند.

با تمام انتقادهایی که وجود دارد اما مسئولان میراث فرهنگی اصفهان گفتند مرمت انجام شده بر روی گنبد بعد از همه ابراز نگرانی‌ها  از نظر متخصصان و صاحب نظران حوزه فنی میراث فرهنگی کشور بررسی و در جلسه مشترک شورای تخصصی پایگاه‌های میراث جهانی کشور با شورای فنی استان تایید شد.

در نهایت مسئولان میراث فرهنگی به این نتیجه رسیدند که با همان روش پیشین مرمت ترک های دیگر ادامه پیدا کند.

شماری از کارشناسان و حتی کسانی مثل محمدحسن محبعلی که سال گذشته به همراه گروهی از سوی وزارت میراث فرهنگی در بازدید از گنبد شیخ لطف الله مرمت انجام شده را تایید کرده بود، از اینکه کارشناسان منتقد شاخص اصفهان همچنان بعد از گذشت یک سال نتوانسته اند، از نزدیک و از روی داربست ترک مرمت شده را تا بتوانند مشورت درستی درباره ادامه کار مرمت ترک‌های دیگر بدهند انتقاد کردند.

محمدحسن محبعلی از پیشکسوتان مرمت کشور است که از سوی وزارت میراث فرهنگی به عنوان ناظر عالی مرمت گنبد شیخ لطف الله تعیین شد اما هنوز این ابلاغ به دست او نرسیده و در یک سال گذشته دعوتی از او برای بازدید و بررسی گنبد نشده است.

محبعلی پیشتر به ایرنا گفته بود که مسئولان میراث فرهنگی اصفهان بهتر بود برای گنبدی با اهمیت شیخ لطف الله  بیشتر مشورت می‌کردند.

سامانه مناقصه، سمی برای میراث فرهنگی شد

محبعلی اما حالا بعد از گذشت یک سال در این ‌باره به خبرنگار ایرنا گفت: اینکه متخصصان منتقد نتوانستند ترک مرمت شده را از نزدیک ببینند خیلی بد است ، خانم خطابخش، مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان باید امکانات را تهیه کند و کارشناسان خبره را بالای گنبد ببرد و با آنها مشورت کند، بلاخره گنبد شیخ لطف الله است؛ چیز کمی نیست.

وی ادامه داد:  آن زمان هم که ما به  اصفهان رفتیم  داربست بر روی ترک مرمت شده نبود؛  داربست را باز کرده بودند. من رفتم روی یکی از گنبدهای دورتر که یخ زده بود و بدجور هم زمین خوردم؛  از آنجا نگاه کردم و دیدم کاشی‌ها از جا کنده شدند اما کاشی‌ها سالم بودند.

محبعلی یادآور شد: ابلاغی نوشتند که من ناظر عالی مرمت گنبد باشم ، یک سال گذشته ولی این ابلاغ هنوز به دست من نرسانده‌اند که هیچ، حتی از من هم دعوت نکردند که بلند شو بیا شرایط گنبد را ببین، من حق ماموریت نمی‌خواهم؛  بلیط ام را بگیرند تا بروم اصفهان و از تجربه ای که دارم در اختیارشان بگذارم. بروم بالای گنبد ملات و کاشی را ببیینم!

از نگاه این کارشناس پیشکسوت مرمت؛ آنچه موجب اینهمه نگرانی برای گنبد مسجد شیخ لطف الله شده؛ استفاده از پیمانکار برای مرمت است.

محبعلی معتقد است سامانه مناقصات و پیمانکاران سمی برای میراث فرهنگی کشور شده است و گفت: مرمت،  نظارت دقیق می خواهد؛ نوع ملات، نوع کاشی، طراحی و حتی استادکار، یکی از مشکلاتی که میراث فرهنگی پیدا کرده ؛ سپردن کار به دست پیمانکار است، اگر وزارتخانه با گروه امانی کار کند؛ من می‌گویم این کار، کار این استادکار است و فلان استادکار را بیاورید و کار کس دیگری هم نیست اما وقتی پای این قراردادها در میان باشد کار دیگر از اختیار  ناظر، مهندس و طراح خارج  می‌شود.

محبعلی افزود: پیمانکارها تجربه ندارند و متاسفانه دولت هم خوب پول نمی‌دهد، پیمانکاران امکان پژوهش ندارند، هزینه برای پژوهش نمی‌گذارند چون می‌دانند ضرر می‌کنند و بنابراین همه چیز را ماست‌مالی می‌کنند چند بار با خانم خطابخش، مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان تلفنی صحبت کردم و از او سوال کردم که چه کردید؟ اشتباهاتی در کار بود! ترک را مرمت کرده بودند و داربست را باز کرده بودند. وقتی داربست باز می شود یعنی کار تمام است. هرکس هم ببیند می گوید چرا رنگ این ترک روشنتر از ترکهای دیگر است؟ چرا روی این قسمت برف ننشسته و سُر خورده و آمده پایین؟ چرا روی بقیه قسمت‌ها برف نشسته است؟! این سوالات را مردم به بحث و گفت و گو می گذارند.

وی ادامه داد: من از دور گنبد را  نگاه کردم، زیرسازی گنبد از بین رفته است ولی کاشی‌ها خیلی سالم است. به طور تقریبی از خاک اِنداز یا شکرگاه به بالا زیرسازی گنبد از بین رفته است. کاشی حداکثر برای هر بنایی بیشتر از ۴۰ سال دوام نمی‌آورد و باید هر ۴۰ سال یکبار یا تعویض شود یا به صورت کامل مرمت شود، در مورد گنبد شیخ لطف الله هم از خاک‌انداز به پایین سالم است و در بالا کاشی ها از جا کنده شده که آن هم دلیل‌اش این است که زیر سازی پوک شده و از بین رفته است، این کاشی‌ها باید جمع شود؛ زیرسازی کامل انجام بگیرد و با مطالعه کاشی‌های سالم سرجایش برگردانده شود و کاشی‌هایی که سالم نیست نمونه بدهند بسازند و بیاورند بگذرند سرجایش.  

محبعلی ادامه داد: کار مشکلی نیست؛ استادکار خوب بگذارند و نظارت خوب داشته باشند کار به نتیجه می‌رسد، من در اصفهان گفتم که سنم حدود ۸۰ سال است و اگر توان داشتم می‌آمدم و  ۶ ماهه می‌ایستادم و مرمت گنبد را انجام می‌دادم. گنبد مسجد جامع ورامین، گنبد سلطانیه، مسجد جامع ارومیه را خودم مرمت کردم که خیلی از این کار، سخت‌تر بود.

وی یادآور شد : کار مرمت گنبد شیخ لطف الله کارخیلی سختی نیست اما متاسفانه همکاری  بین کارشناسان و مدیران کم است.

خبرنگار ایرنا کوشید تا درباره انتقاد کارشناسان و اینکه چرا به زعم آنها امکانات و شرایط لازم برای بازدید کارشناسان منتقد از ترک مرمت شده  فراهم نشده است با فریبا خطابخش مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان گفت و گو کند اما این امکان هم به دلایلی فراهم نشد.

انتقادات از مرمت گنبد داستانی نخ‌نما شد

فریدون اللهیاری، مدیرکل اداره میراث فرهنگی اصفهان در گفت ‌و گو با ایرنا ماجرای انتقادات کارشناسان در گفت‌ و گو با رسانه‌ها را داستانی نخ‌نما و کهنه‌شده‌ای دانست که دیگر به آن شکل قابل طرح کردن نیست و ادامه داد: زمانی را اعلام کردیم که هرکسی مایل است گنبد را ببیند،  همکاران من هستند و می‌توانند بروند و بازدید کنند. منتهی ممکن است بعضی ها دوست داشته باشند دعوت بشوند و ما هم در واقع نمی‌دانیم چه کسانی را باید دعوت کنیم که بیایند و بازدید کنند! فکر می کنم این داستان دیگر  نخ نما شده است.  

وی در پاسخ به اینکه آیا امکان زدن داربست بر روی ترک مرمت شده وجود دارد تا کارشناسان منتقد بتوانند با بررسی بیشتر برای ادامه کار مرمت،مشورت بدهند، گفت: فکر نمی‌کنم دیگر این امکان وجود داشته باشد که داربست بزنیم، گنبد و قسمت هایی که داربست دارد را می‌توانند بروند و بازدید کنند ولی قسمت مرمت شده را نه. نمی‌توانیم مجدد هر کس انتقادی کرد داربستی بزنیم؛ اینها مستلزم هزینه و کارهایی است که باید صورت بگیرد.

اللهیاری در ادامه گفت ‌و گو با خبرنگار ایرنا افزود: رسالت رسانه را به گونه ای می‌شناسم که باید  نگاه معقول و منطقی را هم در جامعه تسری بدهد. گنبد شیخ لطف الله ۶ ماه صدر همه اخبار میراث فرهنگی بود. هرچه بنا بوده است منتقدان گفته‌اند؛  هرچه لازم بوده است در رسانه‌ها نوشته شد و هرچه بنا بوده پاسخ داده بشود پاسخ داده شده است. موضوعی مطرح  شد؛ دغدغه هایی در افکار عمومی بوجود آمد  و همه نقطه نظرات داده شد. 

مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان در تاکید گفته‌های قبلی اش یادآور شد: برای بررسی مجدد و جز به جز  قسمت مرمت  شده و همچنین تهیه طرح مرمت قسمتی که باید ادامه پیدا کند؛ داربست زدیم. بارها به رسانه ها اعلام کردیم  که هرکسی مایل به بازدید است بیاید و بازدید کند. خیلی ها هم چه صاحب نظران و متتخصصان  و چه مدیرانی که در این زمینه نگاهی داشتند  آمدند و  یا با خودم یا با پایگاه صحبت کردند. 

وی افزود: نکته اینجاست که حرف ها شنیده شد و این طرح در سطح ملی به حد کافی  بررسی شده  است؛ طرحی که یک پیمانکار انجام داده و بعد از آن  باید کارشناسان پایگاه  پاسخگو باشند؛ بعد از آن معاونت میراث فرهنگی و سپس در لایه بعدی  بنده باید پاسخگو بوده باشم. اداره کل پایگاه های میراث جهانی باید در این  زمینه پاسخگو باشد؛ معاونت میراث فرهنگی کشور درگیر بوده است. خود  شخص وزیر میراث فرهنگی در جریان موضوع قرار می‌گیرد. معنی همه اینها  این  است که این افراد آدم‌های بی تفاوتی که نیستند؛ آنها مراجع رسمی کشور  هستند. اینها با صاحب نظران مشورت کردند؛ گروه و کارشناس به اصفهان آوردند. در نهایت در جلسه مشترکی که بین شورای تخصصی پایگاه های میراث جهانی کشور  و شورای  فنی استان اصفهان برگزار شد، فرایند اجرای طرح گذشته  و برنامه عملیاتی  دو  ترک جدیدی که قرار است گمانه زنی شود پرزنت شد.

مدیرکل میراث فرهنگی خود را سخنگوی یک فرایند دانست نه  صاحب نظر یک اتفاق، اما وی معتقد است که دیگر ماجرای گنبد شیخ لطف الله از مجرای کارشناسی خارج شده است. با این وجود در ادامه به خبرنگار ایرنا گفت: مرکز با توجه به سطح آسیب دیدگی‌ها  اعلام کرد که مرمت  گنبد لازم است  و دو نیم ترک جدید هم براساس همان متد پیشین  ادامه پیدا کند، این فرایندی است که طی شده است و ما هم به عنوان مرجع رسمی صحبت افراد مختلف را می شنویم . همان گونه که نظر آقای فرشته نژاد را می شنویم  نظر آقای جبل عاملی را هم می‌شنویم، نظر دکتر احمدی رییس دانشکده مرمت دانشگاه هنر اصفهان را هم می‌شنویم؛ نظر رییس پژوهشکده  مرمت میراث فرهنگی کشور را هم می‌شنویم و خروجی کار  نظر همه اینهاست.

ادامه مرمت شیخ لطف الله ۳ میلیارد تومان نیاز است

پیش‌تر قرار بود به پیشنهاد آقای محبعلی برای ترک مرمت‌شده نیز دوباره داربست زده شود اما در عمل داربست‌ها بر روی ترک‌های بعدی سوار شد. اللهیاری در این‌ باره به ایرنا گفت: داربست را برای بررسی و مطالعات آزمایشگاهی و گمانه زنی بخش‌های جدید زدیم  و  تمام قسمت ها را برای پیگیری به آزمایشگاه مرمت میراث فرهنگی کشور دادیم. هیچ کسی در آن زمان برای بازدید نیامد؛ اگر متقاضی بود ما استقبال می‌کردیم.

وی گفت: یک نفر از کسانی که منتقداند و از ما درخواست کردند که بروند بازدید کنند و ما گفته باشیم  بازدید نکنند مستند به ما اعلام کنند!  شاید یک روز مشکلی بوده و امکان بازدید آقای فرشته نژاد از گنبد نبوده است اما برخی از آقایان منتقد به همراه خود بنده رفتیم و  یکی دو بار نه از روی داربست، از بالای گنبد کامل بازدید کردیم.

 مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان هفته گذشته همچنین در حاشیه جلسه ای در همین ارتباط در استانداری اصفهان در گفت و گو با ایرنا افزود: ادامه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله که وضعیت نابسامانی دارد ضروری بوده و برای تحقق این مهم اکنون به سه میلیارد تومان اعتبار نیاز است.

در استان اصفهان بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی این استان شناسایی شده و یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام‌های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.