جوامع سنتی و فاصله گذاری «اشتباهی»

در موج سوم شیوع ویروس کرونا بارها گفته شده است زدن ماسک به تنهایی کافی نیست که البته گسترش افسارگسیخته کرونا بر این امر صحه گذاشت و نشان داد مهمانی و مجالس دورهمی نقش پررنگی در شیوع این ویروس دارند و ماسک بدون رعایت این نکته به طور ۱۰۰ درصد کارساز نیست.

در حالیکه ادارات تعطیل یا نیمه تعطیل هستند، بازار تعطیل شده، فعالیت های ورزشی و فرهنگی ممنوع و حتی تردد در خیابان ها با محدودیت مواجه شده است اما اگر فاصله گذاری اجتماعی به درستی رعایت نشود زمان حیات کرونا در زندگی همه ما بیشتر خواهد بود.

 اکنون محدودیت ارتباطات اجتماعی تشدید شده است و بسیاری از مردم با آن موافق هستند اما از طرفی میهمانی های خانوادگی همچنان برپا است، دورهمی هایی که سعی می کنیم در آن از یکدیگر فاصله بگیریم، روبوسی نکنیم و البته اولش همه با ماسک دور از هم می نشینیم اما رفته رفته باورپذیریمان از خطر کرونا در جمع های خودمانی کمترو فاصله های نشستن کوتاه و کوتاهتر می شود.

زندگی مناطق قومی و قبیله ای در قالب روابط اجتماعی محکم شکل می گیرد و در شرایط خاص همچون غم و شادی مستحکمتر می شود، مناسبت هایی که با وجود اقوام و آشنایان هرچند دور، رونق می گیرد و به وفور دیده شده است مجالس عزا و عروسی در این مناطق با جمعیت های هزار نفری هم برگزار می شود.

اما اکنون که در اوج بحران کرونا طی ۹ ماه گذشته هستیم، تاثیر روابط اجتماعی بر فاصله گذاری ها نیز تا حدودی بارز است،  شهروندانی که از اداره و بازار ممنوع شده اند همچنان از دورهمی ها و میهمانی های خانوادگی دست نمی کشند چراکه معتقد هستند مجلس را با رعایت فاصله گذاری اجتماعی برپا کرده اند.

وقتی که میهمانی چندساعت به طول بکشد و با سردشدن هوا چند خانواده در یک محیط سربسته ساعتها کنار هم باشند چگونه می توان بر درستی فاصله گذاری صحه گذاشت؟ آیا صرف دست ندادن و شانه به شانه ننشستن را می توان فاصله گذاری درست دانست؟ اصلا مگر فضای کنونی خانه ها چقدر است که بتوان با هر نفر ۲ متر فاصله داشت؟ هرچند که ناگفته نماند کارشناسان معتقد هستند حضور طولانی مدت در فضای سربسته با استفاده از ماسک و حتی رعایت فاصله فیزیکی منجر به ابتلای افراد خواهد شد.

از زمانی که کرونا پا به زندگی ما گذاشت بسیاری از عادات و رفتار تغییر کرد که مهمترین آن ماندن در خانه و دوری از جامعه بود، جامعه ای که به لطف ایرانی بودنمان قرن هاست جزیی از زندگی شخصی ما محسوب می شود و در مناطقی همچون لرستان به واقع حکم خانواده دوم را دارد.

لرستان از استان های طایفه گرا و متشکل از قومیت های مختلف و شناسنامه دار است که در دهه اخیر هرچند رشد مدرنیته را به خوبی تجربه کرده اما همچنان سنت و گرایش های اجتماعی بر مبنای طایفه گرایی را در پس روابط شهری و روستایی حفظ کرده است.

لرستان همچنان که در خط مدرنیته پیش می رود کوله باری از آداب و رسوم سنتی و قوم گرایانه را به همراه دارد، فرهنگ هایی که فارغ از درست یا غلط بودن، نقش بسزایی در روابط اجتماعی مردمان این سرزمین و دایره ارتباطات آنها با اطرافیانشان بازی می کند.

جوامع عشیره ای وسنتی نیاز و ارتباطات عاطفی بیشتری دارند که در روزهای خانه نشینی کرونا هرچند این ارتباطات کمتر شده اما همچنان برقرار است به عنوان مثال اگر یکی از افراد فامیل بیمار شود حتی در شرایط کرونایی این روزها چشم انتظار عیادت اقوام است و اگر به دیدارش نیایند بدون شک دلخور می شود، از طرفی اعضای فامیل که این را می دانند خود را نسبت به عیادت از بیمار مقید دانسته و سرکشی از وی را در اولویت قرار می دهند و خطر کرونا را نادیده می گیرند.

این فشار احساسی در جوامع غربی و حتی شهرهای بزرگ کشور که فرهنگ های کلان مشابهی دارند و در بعد عاطفی نیازهای اجتماعی محدودتری دارند کمتر است چراکه دایره ارتباط آنها از گذشته، کم بوده است و اکنون نیز راحت تر با شرایط خانه نشینی کنار می آیند.

با توجه به این خلا روابط اجتماعی مرسوم در خانواده های قوم گرا،‌ اعضای خانواده باید مهارت کنار هم ماندن در ساعات بیشتری از روز را داشته باشند تا بتوانند بر آن چیره شوند اما متاسفانه نبود ابزار آموزشی همچون برنامه های فراگیر صدا و سیمای محلی کمکی به این مساله نکرده است و خانواده ها همچنان دلتنگ دورهمی های فامیلی می‌شوند.

فاصله گذاری های کرونا باید در همه جا و با شرایط یکسان رعایت شود اما متاسفانه در مناطقی همچون لرستان بیشتر به ادارات و بازار ختم شده است و مردم به دلیل پیشینه اجتماعی و پیوندهای محکم عاطفی، این اصل را برای میهمانی و دید و بازدیدهای خانوادگی کمتر رعایت می کنند و به زعم خودشان دختر خاله، نوه، عمه و دیگر اعضای فامیل که کرونا ندارند پس با همین خیال اشتباه در کنارشان میهمانی می گیرند و ساعت ها به کرونا فرصت می دهند در میان آنها تکثیر شود.

غافل از اینکه همین دختر خاله به سبب روابط اجتماعی حاکم، در جمع های خانوادگی خانواده همسر و نزدیکانش حضور داشته و آنها هم در جمع های خانوادگی مشابه،  و همین گونه می شود که رعایت اشتباه فاصله گذاری اجتماعی زنجیره انتقال کرونا را تقویت می کند.

برخی هم که تاحدودی نگران ابتلای به کرونا هستند در جمع ها حاضر می شوند و به عنوان مثال با فاصله بسیار کمتر از ۲ متر دورتر از دیگران می نشینند و حتی کمتر حرف می زنند که البته بیشتر می خواهند وجدان و خاطر آسوده ای داشته باشند که پروتکل فاصله گذاری را رعایت کرده اند.

در هر حال به جرات می توان گفت میهمانی های فامیلی در لرستان هنوز هم زیاد است و علاوه بر این که خود یک اشکال اساسی محسوب می شود، فاصله گذاری های کرونا در این مجالس به دلیل محدودیت مکان و جمعیت چندخانواری به درستی قابل رعایت نیست و در هر حال خروجی این میهمانی ها تعارف کرونا به یکدیگر، افزایش مبتلایان و خستگی مضاعف کادر درمان است.

از طرفی اصرار به برگزاری عمومی مجالس ختم و ترحیم توسط خانواده متوفی و حضور در این مراسم توسط اقوام و بستگان، همچنان در لرستان وجود دارد، هرچند چاپخانه ها از چاپ آگهی مشتمل بر زمان و مکان تشییع منع شده اند اما تماس های تلفنی، اطلاع رسانی مراسم در صفحات مجازی و البته ارتباطات زنجیروار مردم این مصوبه را بی اثر می کند و جمعیت های بالا برای عرض تسلیت راهی آرامستان ها و حتی خانه متوفی می شوند.

ندادن سرسلامتی به خانواده عزادار در لرستان به نوعی گناه نابخشودنی محسوب می شود چنانکه شاید عده کمی از رفتن به عروسی خودداری کنند اما رفتن به مراسم ختم و تشیع و حتی چهلم از دیدگاه مردم این استان یک الزام است و همچنان در این شرایط کرونایی به آن پایبند هستند.

مراسمی که بازهم فاصله گذاری اجتماعی درست در پشت نقاب ماسک نادیده گرفته می شود و باتوجه به سبک عزاداری زنان در خانه متوفی و سردادن مویه های محلی، حجم صحبت و دم و بازدم بسیار می شود و همین هم برای انتشار ویروس کافی است.

به دلیل مکان فیزیکی کم در خانه ها، هرچند هم برای رعایت فاصله تلاش شود اما جلوگیری از تماس و برخورد فیزیکی در این مجالس اجتناب ناپذیر می شود و مساله زمانی حادتر می شود که اقوام درجه یک باید حداقل یک تا سه روز پس از مراسم تشییع در خانه متوفی بمانند تا خانواده اش کمتر دلتنگی کنند که نتیجه این رسم در شرایط کرونایی می شود گسترده شدن سفره های شام و نهار، و میهمانانی که فاصله اندک  میان یکدیگر را فاصله اجتماعی تلقی می کنند و اینگونه می شود که بارها و بارها اعلام شده فلان مجلس ختم موجب ابتلا و مرگ دهها نفر شده است.

در این مراسم زنان باید در صف های به هم پیوسته و دوشادوش یکدیگر بایستند و افرادی که برای عرض تسلیت آمده اند به صورت چرخشی به همه این افراد تسلیت بگویند و در مقابل آنها به سر و سینه بزنند که هرچند برخی که بیشتر دغدغه کرونا دارند، سعی می کنند کمتر به فرد کناری خود برخورد و به گمان خودشان فاصله را رعایت کنند غافل از اینکه این چرخه تسلیت گویی که روزها به طول می انجامد فرصت بسیار مناسبی برای قربانی گیری کرونا است.

استاندار و رییس دانشگاه علوم پزشکی لرستان بارها و بارها در خصوص برگزاری میهمانی ها و مراسم ختم و عروسی هشدار داده اند و اذعان داشته اند مادامی که این رفتارهای غلط در زمان شیوع کرونا تداوم داشته باشد بازگشت استان به روزهای عادی زندگی سخت تر می شود. 

تمام این رفتارها در حالی است که ایرج حریرچی معاون کل وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می گوید ۲۰ تا ۲۵ درصد افراد با تست مثبت کرونا به طور وسیع در جامعه حضور می یابند که از طرفی با توجه به اینکه بسیاری از افراد ناقل هم بدون علامت و تست همچنان در اجتماعات هستند، بنابراین حضور در میهمانی با فاصله کم یا پرهیز از دست دادن هیچگونه معنایی ندارد بلکه یک فاصله گذاری اشتباهی و نوعی خودفریبی است که به افزایش بیماران و مرگ و میر شهروندان دامن می زند.

در حالیکه شاید در خیابان و اماکن عمومی بسیار رعایت می کنند و فاصله های بیشتر از ۲ متر را مد نظر دارند اما این حساسیت ها در دورهمی های خانوادگی کمرنگ و فاصله گذاری اشتباهی موجب افزایش شمار مبتلایان و جان باختگان می شود.

به نظر می رسد مفهوم درست فاصله گذاری اجتماعی باید برای مردم تبیین شود تا خطر میهمانی و دورهمی در این شرایط برای شهروندان شفاف سازی شود، فاصله گذاری درست یعنی حفظ فاصله یک و نیم تا ۲ متر، پرهیز از تجمعات هرچند خانوادگی، نماندن طولانی مدت در یک مکان سقف هرچند با ماسک و در یک کلام به معنای حذف تجمعات و میهمانی ها است.

از ابتدای شیوع کرونا تا ۳۰ آبان، ۱۳۸ هزار و ۴۷۵ نمونه مشکوک به آزمایشگاه‌های استان ارسال و  ابتلای قطعی ۵۳ هزار و ۲۸۹ شهروند لرستانی به ویروس کرونا تایید شده است که از این تعداد یکهزار و ۶۸ نفر نیز جان باخته اند.

به گفته استاندار لرستان و رییس دانشگاه علوم پزشکی استان مراسم عزا، عروسی و میهمانی های خانوادگی نقش بسیار مهمی در روند افزایشی شیوع کرونا در استان داشته است و مادامی که شهروندان این مجالس را برپا می کنند در حقیقت به تحریم سلامت خود و دیگران دامن زده اند.

الهام بابایی خبرنگار ایرنا لرستان