بهبود عملکرد فرهنگی با بررسی اثرات کرونا و تجربه‌های جهانی

یکشنبه ۲ آذرماه نشست تخصصی «تجربه‌های فرهنگی و هنری کشورهای مختلف در مواجهه با کرونا» با هدف شناخت تجارب بین‌المللی در خصوص برخورد با ویروس کووید ۱۹ به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد.

در این جلسه که به دبیری مصطفی اسدزاده (دکترای سیاستگذاری فرهنگی) برگزار شد، صاحبنظران فرهنگی به همراه رایزان فرهنگی ایران در آلمان و ژاپن به بیان نکاتی برجسته در خصوص شیوه و نوع مواجهه با کووید ۱۹ پرداختند.

معیار ارزیابی ما از عملکرد باید جهانی باشد

در ابتدای این جلسه محمدسلگی (رئیس پژوشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات)، بیان کرد: از بدو امر و شیوع ویروس کرونا، اوقات فراغت قرنطینه نشینان مطرح بود به خصوص که مواجهه ما با این موضوع در ایران با تعطیلات عید ما همراه بود و در آن دوران دولت، فرهنگیان و دیگر صاحب نظران از نحوه گذران این اوقات صحبت می کردند؛ پس از این دوران هم تعطیلی مراکز فرهنگی و هنری و سرگرمی و حتی دینی بود که صورت گرفت و از سینما گرفته تا مساجد و ... تعطیل شد.

عرصه های دیگری چون آموزش و پرورش به فضای مجازی رفت و این موضوع حتی حوزه کتاب و نشر را هم متاثر ساخت و باعث به تعطیلی کشانده شدن رویدادهای مهمی فرهنگی چون نمایشگاه کتاب گردید. ضمن این که حوزه ای چون گردشگری و حتی نوع مواجهه فرهنگی با کرونا یکی از مسائلی است که بحثی مفصل و مهمی است و سبک زندگی که از فرهنگ و هنر اثر می پذیرد از این موضوع نشات می گیرد.

وی افزود: در این مدت از عملکرد دولت و کیفیت آن صحبت های بسیاری شده است اما متر و معیار عملکرد ما در این دوران باید معیاری جهانی باشد که این ضرورت تشکیل چنین جلسه ای بود. و باید با تشکیل چنین جلساتی منبعی برای عملکرد بهتر داشته باشیم.

باید تجارب دیگر کشورها را ملحوظ نظر بداریم

سخن ور دیگر این نشست ابوالحسن خلج منفرد (رئیس مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات) بیان کرد: کرونا همه ابعاد زندگی ما از جنبه های فردی و شخصی تا جنبه های کلان، جهان و اجتماعی را تحت تاثیر خود قرار داده است؛ در نتیجه باید به این موضوع بپردازیم و جوانب و تجارب سایرین را هم ملحوظ نظر داشته باشیم؛ همچنان که در این مدت با همکارانمان در خارج از ایران در ارتباط بوده و تلاش کرده ایم تا گزارش‌هایی را بر این مبنا تنظیم و ارائه کنیم.

ضمن این که از همکارانمان در پژوهشگاه خواستیم که مقالاتی موثر و راهگشا را در این حوزه تهیه و تدوین کنند تا چشم‌اندازی تخصصی برای راه ما در این مسیر فراهم باشد. ما باید از راه رفته دیگر کشورها در حوزه این بحران آگاه شده و از تجارب آنها در بهبود عملکرد فکری و فرهنگی خود استفاده کنیم.

آلمان چگونه با کرونا مواجه شد

پس از آن حمید محمدی (رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آلمان) به بیان نوع مواجهه کشور آلمان با موضوع کرونا پرداخت و بیان کرد: موضوع کرونا قرن بیست و یک را دچار بحرانی جهانی کرد که نقطه عطفی برای تقسیم تاریخ به قبل و بعد از کرونا شد؛ در آلمان تا کنون ۱۲۰ هزار نفر مبتلا و ۱۴ هزار و ۲۰۰ نفر فوت کرده اند.

وی ادامه داد: در ابتدای شروع این بحران آلمان هم غافلگیر شد اما به دلیل زیرساخت هایی که دارد متفاوت عمل کرد؛ آلمان به لحاظ قدرت اقتصادی ۲۹۳ میلیارد دلار مازاد بودجه داشت که این می تواند نکته مهم آن در مقابله با بحران باشد.

آلمان اولین کشور پرجمعیت اروپا است؛ رویکرد آلمان در مواجهه با کرونا در ابتدا شروع دارای سازو کار منظم نبود یعنی از اواخر اسفند تا اوایل اردیبهشت مردم خود مراعات می کردند؛ اما از اول اردبیهشت تعطیلی سراسری رخ داد که تا اواسط مرداد به طول انجامید و در تعطیلی اول همه چیز از فرهنگ و هنر و آموزشگاه و کارخانجات و صنعت و ... تعطیل و با فروکش کردن موج اول همه کارها آغاز شد اما با این تفاوت که جاهایی که نیاز به حضور اجتماعی بود صرفا با ۳۰ درصد از ظرفیت کار کردند.

وی افزود: سالن های سینما و گالری ها و ... همه با ۳۰ درصد شروع کردند اما با شروع موج دوم از اوایل مرداد وضعیت پیچیده تر شد به صورتی که روزانه ۲۰ هزار مبتلا دارند به همین دلیل از اول نوامبر یک تعطیلی سراسری دیگر را از سر گرفتند.

تصمیم گیری مدارس در آلمان به ۱۶ ایالت دولتی واگذار شد چرا که بحث آموزش برایشان بسیار مهم و مدارس باز بود اما تا امروز ۴۰ درصد تعطیل شده چرا که اگر یک مورد مبتلا باشد مدرسه برای دو هفته تعطیل و دوباره بازگشایی می شوند. دانشگاه ها کاملا تعطیل هستند و به صورت آنلاین برگزار می شوند.

این رایزن فرهنگی با اشاره به اعتراضاتی که به نقض حقوق شهروندی در آلمان صورت گرفته است، گفت: هرچند به دلیل حمایت دولت مردم آسیب چندانی ندیدند و به لحاظ فرهنگی هم این کشور در شرایط خوب است اما جمعیت قابل توجهی به سیاست های دولت مبتنی بر محدودکردن فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اعتراض داشته اند؛ چنان که  ۴۰ هزار نفر در مرکز شهر برلین اعتراض کردند و پلیس نتوانست مانع شود و احزاب مخالف دولت معتقدند که این محدودیت ها با آزادی های فردی در تناقض است و دولت نمی تواند بگوید که مهمانی های خانوادگی لغو شود و قدم زدن در خیابان بیش از دو نفر نباید باشد.

البته اکثر جامعه معتقدند اینها برای سلامتی خودشان است. حقوق فردی انسان ها از سلامت آنها مهمتر است و پارلمان به دولت این اختیاررا  داد که تصمیم لازم را بگیرد. طبق قانون آلمان دولت هر تصمیمی بگیرد منوط به اجازه پارلمان است اما در این مورد به دولت اختیار تام داده شد و این باعث اعتراض گردید.

وی ادامه داد: در آلمان اطلاع رسانی بسیار دقیق است و مردم موظف به رعایت هستند؛ مثلا فروشگاه ها از ابتدا موظف به حفظ فاصله اجتماعی شدند و مثلا بیش از ۲۰ نفر نمی توانند همزمان به یک فروشگاه وارد شوند. مردم هم کاملا رعایت می کنند حتما ماسک دارند و فاصله اجتماعی را رعایت می کنند و از مواد ضدعفونی کننده که در مدخل ورودی تمام مراکز اجتماعی وجود دارد استفاده می کنند و در شبکه های اجتماع دائما اطلاع رسانی می شود. پیش از این موارد مبتلا به کرونا توسط شهرداری که متولی این امر است قرنطینه شده و به مراکزی که آن فرد با آنها در ارتباط بود تذکر داده یا چنین مراکزی را قرنطینه می کرد اما در موج دوم به دلیل شدت موارد ابتلا  این موضوع کمتر شده است.

به جز کسانی که معترض هستند عمده مردم به دلیل اعتمادی که (۸۰ درصد به دولت اعتماد دارند) به شدت موارد را رعایت می کنند. و این موضوع نقشی مهم برای این که دولت وضعیت را کنترل کند داشته است. شهرداری ها با موارد مبتلا دائما در ارتباط هستند و خانواده را قرنطینه می کنند و کسی رها نیست؛ یعنی نه مبتلا و نه خانواده او و همه تحت مشاوره دولت قرار می گیرند.

محمدی خاطرنشان کرد: در این مدت همه کارها به سمت دیجیتالی شدن رفته اند: دانشگاه و نمایشگاه و ... و مواردی که قبلا حضوری بود امروز مجازی شده و گستره بسیار زیادی را پوشش می دهد و باعث گسترش مخاطبان شده است؛ مثلا نمایشگاه کتاب که قبلا برای مردم برلین در دسترس بود امروز دیگر محدودیت مکانی ندارد و مخاطبان زیادی را در بر می گیرد.

خودکشی‌هایی که کرونا به آن دامن زد

حسین دیوسالار (رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ژاپن) سخنور بعدی بود که به تشریح این موضوع پرداخت که فرهنگ در ژاپن چطور توانسته است به کمک مهار کرونا و سلامت جامعه بیاید.

وی بر نقش سازمان های غیردولتی در این موضوع تاکید کرد و گفت: بیش از دولت باید به بخش های غیردولتی توجه کرد.

وی افزود: در ژاپن با ارائه آمارهایی از موج اول و اقدام دولت برای برگزاری شرایط اضطراری برگزار شد. دورکاری با جدیت هرچه تمام تر دنبال شد. پس از اوج به سرعت کنترل شد اما از هفته گذشته و دو سه روز اخیر رقم ها افزایش یافته است و بر اساس آخرین آمار (دیروز) توکیو ۵۳۴ نفر روزانه و کل کشور ۱۲۶ هزار نفر ابتلا دارد. کل فوتی ها ۱۹۶۷ نفر از ابتدای درگیری است که قابل مقایسه با سایر کشورها نیست اما نگران کننده است.

دیوسالار در ادامه با اشاره به خسارت اقتصادی که در ایام قرنطینه وجود داشت گفت: آمار ژاپن از ابتدا پایین بود و همچنان هم هست.

لغو برنامه های فرهنگی و هنری اولین پیامد بود و حتی عنوان شد که تعطیلی برخی از موارد مانند تئاترها در طول تاریخ ژاپن سابقه نداشته است. جشنواره بین المللی فیلم توکیو مجازی برگزار شد و سینما و تئاتر و ورزش و ... تعطیل شد.

رایزن فرهنگی ایران در ژاپن ادامه داد: اولین ضربه فرهنگی ورزشی و هنری که کرونا به ژاپن زد بحث المپیک بود و این رویداد از ۲۰۲۰ به ۲۰۲۱ منتقل شد و این خسارت بزرگی برای آنان بود. و اثرات فرهنگی این موارد هم مهم بود که افزایش خودکشی جوانان را داشتیم که همیشه در شروع سال تحصیلی افزایش می یافت و امسال کرونا هم به آن اضافه شد. و جلوگیری از این فرایند در دستور کار دولت بود.

خودکشی در ژاپن می تواند تعابیری دیگر داشته باشد همچنان که فلسفه جداگانه ای دارد اما در این مدت افزایش یافته است و خودکشی زنان ۴۰ درصد افزایش و مردان ۶ درصد افزایش یافته است و یکی از علل آن به نظر مددکاران اجتماعی کرونا بیان شده است.

وی ادامه داد: توریسم (بر آن بیفزاییم لغو المپیک) یکی از منابع درآمدزای ژاپن بوده است و این کشور همواره کشوری با ظرفیت بالای توریسم بوده است که کرونا به شدت این موضوع را تحت تاثیر قرار داد چنانچه در برخی ماه ها تا ۹۹ درصد عدم ورودی مسافر داشت و این توریسم این کشور را به شدت تخریب کرد.

تعطیلی مدارس باعث افزایش هزینه های خانوار شده که در ایران شاید مشکل نباشد اما اینجا برای خانواده ها مشکلات جدی ایجاد می کند؛ افزایش بارداری برای جوانان به دلیل تعطیلی مدارس و تغییر سبک زندگی که حضور در بار و ... بوده و به دورهمی مجازی تغییر یافته یکی دیگر از تغییرات فرهنگی ژاپن بوده است.

دیوسالار در انتها و با تاکید بر مواردی که بر کنترل شیوه کووید ۱۹ در ژاپن اثرگذاشته است گفت: فرهنگسازی که ریشه در تاریخ و گذشته دارد می تواند در موارد چنین بحرانی به کار بیاید همچنان که این فرهنگ اثرات خودش را نشان می دهد؛ فرهنگ مجازی اینجا پررنگ تر وحضور در خانه کمتر است و این کرونا را کمتر ساخته است. ضمن این که رعایت فاصله اجتماعی و دوری از غریبه و دست ندادن به دوستان (که حریم شخصی محسوب می شود) باعث کنترل کرونا شده است.

عدم تجمع خانوادگی و انجام دورهمی در خارج از منزل ؛ ضمن این که آنها جامعه ای فرمانبر هستند که این موضوع از مولفه های موفقیت آنان در طول تاریخ و در بحرانی مانند کرونا بوده است.

قانونمداری این کشور بسیار بالاست و این موضوع هم بر این کنترل کرونا بسیار موثر بوده است. دوری از هیجان و آشفتگی یکی دیگر از این موارد مهم است که نمی تواند بر رفتارهای درست آنان غلبه کند. حفظ ایمنی، نظافت و تمیزی در تمام سطوح جامعه (فردی و اجتماعی)، رفتار منظم شهروندی، عادات غذایی سالم، تعدد تجربه های تلخ (سونامی، جنگ، زلزله و آتشفشان) که تاب آوری اجتماعی را افزایش داده است، سیستم بهداشتی و درمانی قابل توجه از موارد کاهش شیوع کرونا بوده است.

وی افزود: این روزها اقدام به خرید و ازدواج و نشست و ... که پیشتر در ژاپن به صورت مجازی وجود داشت پررنگتر و جدی تر شده است.

حوزه اختیارت در ژاپن برای استانداری ها و شهرداری ها هست که مثلا در توکیو شهرداری در گروه های تخصصی به تصمیم گیری می پرداختند؛ و دولت هم به صورت کلی اشراف دارد و مواردی را اعلام می کند. در ژاپن مخالفت هایی جدی با تصمیمات کلان وجود نداشت و مردم همراهی زیادی با تصمیمات برای جمع داشتند و شاید هم این موضوع به این کشور در کنترل کرونا کمک شایانی کرد.

نگاه دوگانه‌ای که باعث کشاکش بود

سخنرانی انتهایی این نشست اسماعیل غلامی‌پور (پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات) بود که در این باره بیان کرد: بحث فرهنگی عمومی و حوزه تخصصی فعالیت های فرهنگی و هنری موضوعاتی بود که در صحبت های مقایسه جامعه آلمان و ژاپن شنیدیم.

وی افزود: ما در حوزه اجتماعی و فرهنگی در ایران از ابتدا چالش هایی بین نیروهای اجتماعی مختلف در مواجهه با اعمال محدودیت کرونا  داشتیم که در نهایت با تشکیل ستاد ملی بحران کرونا مبنا این شد که برای همه بخش های جامعه یک تصمیم گرفته شود. نگاه دوگانه ای بود مبنی بر این که در جاهایی بحث سلامت مقدم بر بحث دینی بوده و این کشاکش آرا را ایجاد کرده است.

وی تاکیدکرد: فضای مجازی و بستر اینترنت در این دوران به فضایی غالب برای ارائه اثار هنری در این زمان بدل شد؛ موضوعی که می تواند با نگاه و استفاده از تجربیات کشورهای موفقی چون آلمان و ژاپن به ما در عمومی سازی فرهنگ یاری رساند.