کودکان و آسیب‌های پیدا و پنهان کرونا

عبارت کرونا کودکان را کمتر درگیر می‌کند! جمله امید بخشی برای خانواده ها بود که کرونا با این همه پیچیدگی و هولناکی اش اما با کودکان قرار بر مهربانی دارد در حالی که با طولانی شدن همه گیری این ویروس کودک به گونه دیگری مورد آسیب‌های پیدا و پنهان کرونا قرار گرفتند. در خانه ماندن یا تعطیلی هایی که در اوایل و برای مدتی اندک می تواند برای آنها خرسند کننده باشد اما در طولانی مدت برای آنها کلافه کننده خواهد بود.

سبک زندگی و آموزشی کودکان به یکباره تغییر کرد،  از شور و هیجان و جنبه سرگمی مدرسه و بازی با دوستان کاسته شد و جنبه کاملا جدی و آموزشی مدرسه بدون آماده بودن زیرساخت های آن به خانه انتقال داده شد. آن هم به صورتی که آموزش پر هزینه تر و  هزینه تامین گوشی هوشمند و تبلت و اینترنت به عهده خانواده ها نهاده شد.

در چنین وضعیتی علاوه بر نا مانوس بودن شیوه آموزش مجازی، مشکلاتی اعم از ناتوانی در تامین ابزار آموزشی که به یکباره گران قیمت شده بود بار روحی وروانی بیشتری بر کودکان و خانواده ها وارد آورد. به عبارتی می توان گفت بچه ها و خانواده ها در سایه کرونا با شکافی به نام شکاف دیجیتال که به خصوص بعد از شیوع کرونا بیشتر شده است وارد جدالی نابرابر شدند. جدالی که خود نمادی از خشونت پنهان کرونا بر کودکان به شمار می رود.

مروری بر اخبار حوادثی مبنی بر مشکلاتی که بر اثر نداشتن گوشی برای برخی از دانش آموزان ایجاد می شود تا جایی که به انجام کارهای خطرناکی برای سلامت خود اقدام می کنند؛ مواردی که حتی شنیدن آنها می تواند نمادی از خشونت پنهان کرونا بر کودکان باشد یا کم شدن آستانه تحمل خانواده ها در انتقال مفاهیم آموزشی به کودکان و تنش هایی که در روابط آنها با کودکان در خانه ایجاد می شود نمونه دیگری از خشونت با کودکان می تواند به شمار رود.

در گفت و گو با برخی والدین بر این نکته تاکید می شود که هنگام انتقال مفاهیم و محتواهای آموزش مجازی به فرزندان خود در اغلب موارد همراه با تنش و مشکلاتی  می شوند که یا بعلت طولانی بودن کلاس های مجازی خسته شدن کودکان و مشکلاتی که مربوط به سرعت اینترنت است.

بنا بر اظهار مادر یکی از کودکان دبستانی گاه مجبور می شود برای همراهی فرزندش در فراگیری مفاهیم آموزشی به او عصبانی شود و یا تکرار چندین باره یک محتوای آموزشی تا بتواند در مدت زمان مشخص شده پاسخ را ارائه دهند او را عصبی می کند و باعث می شود تا الفاظی به کار ببرد که باعث کاهش اعتماد بنفس کودک و در مواردی باعث گریه کودک می شود.

مادر دیگری می گوید: بارها پیش آمده است که حین ضبط صدا یا فیلم از کودک به منظور تهیه پاسخ سوال های آنلاین کلاس های مجازی به علت عصبانیت و تلاش برای ارائه فیلم و پاسخی بی نقص، همان فیلم را با چشمان پر اشک و صدای پر بغض کودک گرفته است و چقدر خودش هم  بعدا از ایجاد چنین وضعیتی دچار عذاب وجدان شده است ولی در آن لحظه تمام تلاش او متمرکز بر گرفتن پاسخ صحیح است تا در مقایسه با کودکان دیگر بازخورد منفی نداشته باشد.

این مادر می افزاید: بعبارتی چون پاسخ ها در گروه و در انتظار سایر بچه ها عنوان می شود، والدین ممکن است حساسیت زیادی داشته باشند که همه پاسخ ها بی نقص باشد و برای اینکه به زعم خود کودک آنها دچار سرخوردگی نشود فشار و تنش مضاعفی بر کودک وارد می آورند.

نظام آموزشی ما در بحران کرونا مثل دیگر بحران ها غافلگیر شد. گرچه ماهیت خاص این پدیده و فراگیری آن تاحدی قابل فهم بود ولی ناتوانی نظام آموزشی در مواجه با شرایط کرونا و عدم تصحیح خطاها باعث شد که بیشتر بار مسوولیت آموزشی فرزندان به دوش خانواده ها بی افتد.

خانواده ها بودند که باید برای فرزندان خود گوشی و تبلت و اینترنت تهیه کنند. خانواده ها باید کمک یار فرزند خود باشند و در کنار زحماتی که بسیاری از معلمان زحمتکش انجام می دهند بار خانواده ها بسیار سنگین تر شد.

رییس انجمن جامعه شناسی لرستان در این باره می گوید: انتقال مدرسه به خانه و منتقل کردن تمام تنش ها به درون خانواده به خصوص در خانواده هایی که خود بخاطر مشکلات اقتصادی و اجتماعی دچار ناهنجاری هایی هستند بار فشار بر خانواده ها را بیشتر کرد و انسجام خانواده را در معرض خطر قرار داده است.

مجتبی ترکارانی می افزاید: درصدی از خانواده ها با مشکل اقتصادی تامین گوشی هوشمند برای فرزندان و نبود پوشش ارتباطی اینترنت مواجه هستند. این خانواده ها روزانه با انتقادات و نگرانی ها فرزندان  و مقایسه خود با دیگران مواجه هستند که با ناتوانی در پاسخ به این خواسته های بجا مجبور به اعمال خشونت برای ساکت کردن کودکان هستند. این خشونت باعث ایجاد احساس نابرابری اجتماع در کودکان می شود که منجر به ایجاد نوعی خشم و درد  غیرر قابل جبران در کودکان می شود.

این پژوهشگر اجتماعی گفت: شرایط قرنطینه و لزوم بیرون نرفتن اعضای خانواده باعث شد که تحصیل و فراغت و ارتباطات و ورزش،  به خانواده ها منتقل شود بعبارتی کلاس به خانه و خانه به کلاس منتقل شد. بار اصلی همه فعالیت ها به دوش تکنولوژی افتاد در حالیکه مدیریت تکنولوژی در دست خانواده نبود و بسیاری از خانواده ها فهمی از مدیریت فناوری و اینترنت ندارند.

وی افزود: فرزندان ساعت های زیادی با گوشی سپری می کنند و امکان تشخیص کاذب و یا واقعی بودن آنها وجود ندارد. و در صورت تشخیص نیز راه حل جایگزین وجود ندارد. تا جایی که اختلاف والدین با فرزندان بر سر کم کردن میزان فعالیت با اینترنت و امکان اعتیاد اینترنتی بچه ها به بروز تنش و اعمال خشونت بر بچه ها می انجامد.

رییس انجمن جامعه شناسی لرستان گفت: اجبار به خانه ماندن و یکنواختی محیط خانه و اجبار در کنار هم ماندن تمام اعضای خانواده باعث شده که آستانه تحمل والدین و فرزندان کاهش پیدا کند و در برخورد با هر مشکلی، توان حل مسالمت آمیز آن را نداشته باشند وبه خشونت کشیده شود. آمارهای رو به رشد تماس با اورژانس  اجتماعی و خودکشی کودکان و نوجوانان بخاطر نداشتن تبلت و گوشی  نشان دهنده این موضوع است.

وی با بیان اینکه؛ ماندن درخانه باعث تغییر سبک زندگی فرزندان شده است گفت: ساعت خواب و بیداری، نبود امکان ورزش و تفریح ، کاهش ارتباطات خانوادگی و دوستی  و صرف زمان زیادی با گوشی اینترنت باعث شده که سبک زندگی اعضای خانواده تغییر کند.

ترکارانی با اشاره به اینکه این تغییر سبک زندگی باعث پرتاب زودرس کودکان به فضای مجازی و تسریع در بلوغ زودرس آنها می شود گفت:  این شیوه از زندگی باعث شده است، سبک زندگی متنوع قبلی که ترکیبی از خانه و مدرسه و بیرون بود به ترکیب فضای خانه و دنیای مجازی  و حذف  فیزیکی نهادهای واسط شود. درحالی که خانواده ها امکان مدیریت مناسب این فضا و سبک زندگی جدید را به طور صحیح دارا نیستند و منفعلانه و تقدیرگرایانه به پذیرش آن دست زده اند.

این جامعه شناس در خصوص برخی راهکارهای این شرایط گفت: کاهش حجم فعالیت های آموزشی در خانواده که میتواند باعث کاهش استرس و اضطراب در فرزندان و خانواده ها شود و  کمک به نهاد خانواده ها و کاهش بار  تربیت فرزندان  از روی دوش آن با فعال کردن نهادهای مرتبط در شرایط کرونا می تواند تا حدودی به رفع مشکلات ناشی از چنین شرایطی کمک کند.

وی افزود: صدا و سیما بعنوان رسانه ای فراگیر باید بتواند فعالانه تر برخورد کند و با ایجاد جذابیت مقداری از بار فضای مجازی در آموزش و تربیت فرزندان را بر دوش بگیرد و با تولید محتوا و برنامه های موثر خانواده ها را یاری  و اعضا را به همبستگی و ارتباط و انسجام بیشتر تشویق کند.

ترکارانی افزود: تامین ابزار و تجهیزات آموزش مجازی برای معلمان و خانواده ها به طوریکه خانواده ها برای تامین این نیازها دچار مشکل نشوند و هیچ کودکی دچار عقده و احساس نابرابری نشود و تهیه بسته های آموزشی برای خانواده ها برای تربیت  فرزندان و کنار امدن با تنش ها و نگرانی های دوره کرونا از دیگر راهکارهای پیشنهادی در این زمینه است.

بحران های اقتصادی درون خانواده ناشی از تورم و بیکاری بسیاری از سرپرستان خانوار باعث شده که خانواده ها در تامین نیازهای فرزندان خود با مشکل مواجه شوند و بیشترین توجه را در تامین نیازهای اولیه آنها صرف کنند بطوریکه دیگر توان و انرژی لازم و کافی برای حل مشکلات تربیتی آنها نداشته باشند.  که همین بی توجهی و ناتوانی می تواند گاه به شکل خشونت فیزیکی و یا به شکل خشونت عاطفی و دیگر آسیب های اجتماعی خود را نشان می دهد.

کودکان در شرایط بحران، نیازمند حمایت بیشتری هستند به طوریکه اگر نیازها و کمبودها و محدودیت های  کودکان در بحران هایی اعم از جنگ و بلایای طبیعی  شناسایی نشود و به آنها پرداخته نشود پیامدهای آن برای همیشه در کودکان باقی خواهد ماند. کرونا نیز می تواند چیزی شبیه به شرایط بحرانی باشد که در آن باید به کودکان بطور ویژه و خاص توجه شود.

از ابتدای شیوع ویروس کرونا تا پایان روز یازدهم آذرماه ۵۶ هزار و ۴۹۶ نفر در استان به این ویروس مبتلا شده‌اند.