بحران سالمندی و ضرورت باورپذیری چالش‌ها

به گزارش ایرنا، کاهش سریع نرخ باروری از ۶.۵ فرزند به ازای هر زن به طور متوسط در دهه ۶۰ به حدود ۱.۸ فرزند به ازای هر زن در سال ۱۳۹۰ و افزایش جزیی آن تا حدود ۲ فرزند به ازای هر زن در پنج سال منتهی به سرشماری سال ۱۳۹۵ و سپس کاهش آن به حدود ۱.۶ فرزند به ازای هر زن در سال ۱۴۰۲ در طول تاریخ کشور بی سابقه است.

برآوردهای مرکز آمار ایران بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال نشان می دهد، میزان باروری کل ایران (برای جمعیت) در سال های ۱۳۹۶، ۱۳۹۷، ۱۳۹۸، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ترتیب برابر ٢.٠٩، ١.٩۵، ١.٧٤، ١.۶۵ و ۱.۶۱ فرزند به ازای هر زن بوده و در سال های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نرخ باروری در حدود ۱.۶ تثبیت شده است.

برش های آماری استانی و شهرستانی در مورد وضعیت جمعیتی هم چندان امیدوار کننده نیست، اکنون جمعیت بروجرد ۳۴۳ هزار و ۱۴۰ نفر است، در این شهرستان براساس آمار مقایسه ای هفت ماهه امسال که در آخرین جلسه بررسی وقایع حیاتی در فرمانداری این شهرستان عنوان شد به این صورت است که در هفت ماهه امسال یک هزار و ۹۱۰ نوزاد در بروجرد متولد شده که تولد نوزادان نسبت به سال گذشته ۸.۵ درصد کاهش داشته است.

به گفته علی زراسوند رییس اداره ثبت احوال بروجرد ولادت ۲ هزار و ۳۹۸ نوزاد در ۹ ماهه امسال در این شهرستان ثبت شده که از این میزان یک هزار و ۳۱۰ نوزاد پسر و یک هزار و ۸۸ نوزاد دختر بوده است.

۱۲.۸ درصد جمعیت بروجرد بالای ۶۰ سال هستند

در شهرستان بروجرد براساس آخرین سرشماری ۴۱ هزار و ۸۹۹ نفر از کل جمعیت شهرستان معادل ۱۲/۸ درصد بالای ۶۰ سال هستند که بنا بر تعریف سازمان بهداشت جهانی جمعیت پیر محسوب می شود، در همین راستا بنیاد فرزانگان در بروجرد متشکل از سالمندانی فرهیخته و توانمند راه اندازی شده که با ارائه برنامه ریزی هایی در بخش های مختلف اوقات فراغت و کلاس های مختلف آموزشی تلاش شود تا سالمندان مشکلات کمتری داشته و سالمندی سالم تری را پشت سربگذارند.

مدیر موسسه فرزانگان حکمت سینا بروجرد گفت: این موسسه زیر نظر بهزیستی بروجرد از سال ۱۳۹۶ فعالیت خود را آغاز کرده و اکنون حدود ۲ هزار سالمند در شهرستان بروجرد را تحت پوشش برنامه های مختلف آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و سلامت قرار داده است.

مریم بهرامی با بیان اینکه آموزش، محور فعالیت این موسسه است، اظهار کرد: فعالیت های این موسسه در بخش های مختلف آموزشی، اجتماعی، ورزش، سلامت و تغذیه برای سالمندان دنبال می شود.

راه اندازی اتاق وضعیت جمعیت در بروجرد

اتاق وضعیت جوانی جمعیت بروجرد آذرماه امسال با هدف رصد و تحلیل وضعیت جمعیتی و ارائه راهکارهای علمی برای مقابله با چالش‌های مرتبط راه‌اندازی شد.

دبیر قرارگاه جوانی جمعیت بروجرد در خصوص راه اندازی این مرکز گفت: اتاق وضعیت جمعیت با بهره‌گیری از تخصص جامعه‌شناسان، روان‌شناسان و سازمان‌های مردم‌نهاد، بر تدوین و اجرای برنامه‌هایی جهت بهبود شاخص‌های جمعیتی، کاهش نرخ طلاق، ترویج ازدواج پایدار و اجرای سیاست‌های قانون جوانی جمعیت متمرکز است.

لیلا کسرایی با بیان اینکه این مرکز به مقابله با بحران سالخوردگی جمعیت، ارتقای نرخ باروری و تقویت نقش خانواده می‌پردازد، افزود: هدف این اقدامات، تحقق توسعه پایدار، بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی شهرستان و افزایش همگرایی اجتماعی است.

وی بیان کرد: اتاق وضعیت جمعیت بروجرد با ایجاد هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی، راهبردهایی عملیاتی در مدیریت جمعیت و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان ارائه می‌کند و می‌تواند الگویی موفق برای سایر مناطق باشد.

دبیر قرارگاه جوانی جمعیت بروجرد با اشاره به راه‌اندازی مرکز نفس افزود: یکی از اقدامات انجام شده در راستای جوانی جمعیت راه‌اندازی این مرکز در شهرستان بوده که تاکنون ۱۹ مورد سقط‌ جنین در این مرکز شناسایی و تحت مراقبت‌های ویژه برای تولد قرار گرفتند.

کسرایی با بیان اینکه ۱۱ مورد از آن‌ها متولد شده‌اند، بیان کرد: در مرکز نفس، پزشک، ماما و کارشناسان بهداشت حضور دارند و مادرانی که به هر طریقی قصد سقط‌جنین دارند را شناسایی و تحت مراقبت‌های ویژه قرار می‌دهند.

بحران سالمندی، چالش‌های اجتماعی و اقتصادی

مدیر گروه آموزش علوم اجتماعی دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی(ره) گفت: بحران سالمندی یکی از اساسی‌ترین چالش‌های اجتماعی و اقتصادی کشور محسوب می شود که نیازمند توجه جدی و برنامه‌ریزی دقیق است، افزایش تعداد سالمندان در مقابل کاهش جمعیت جوان، پیامدهایی همچون کاهش نیروی کار فعال، کاهش تولید اقتصادی و افزایش نیاز به خدمات بهداشتی و مراقبتی را به همراه دارد.

غلامرضا تاج‌بخش با اشاره به اهمیت "پنجره جمعیتی ایران" افزود: پنجره جمعیتی ایران از سال ۱۳۸۴ به مدت تقریبی چهار دهه باز خواهد بود، این فرصت تکرار ناپذیر، در صورت برنامه‌ریزی صحیح، می‌تواند نقشی اساسی در تبدیل اقتصاد در حال توسعه کشور به اقتصادی توسعه‌ یافته را ایفا کند.

وی تاکید کرد: تدوین سند چشم‌انداز جمعیتی کشور، بازنگری در سیاست‌های جمعیتی و تلاش برای کاهش آسیب‌هایی نظیر طلاق و افزایش تسهیلات ازدواج جوانان، از راهکارهای ضروری برای بهره‌گیری از این فرصت است.

مدیر گروه آموزشی علوم اجتماعی دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی(ره) با بیان اینکه عوامل متعددی در کاهش نرخ باروری ایران تاثیر داشته‌اند، ادامه داد: روند نزولی باروری از دهه ۱۳۶۰ آغاز و در سال ۱۳۷۵ از ۶.۵ فرزند به ۲.۵ فرزند کاهش یافت، این روند نزولی در دهه‌های بعد ادامه داشت و در سال ۱۴۰۰ به کمتر از یک درصد رسید، این بدان معناست که جمعیت کشور به زیر سطح جانشینی رسیده و به ازای هر ۲ بزرگسال، کمتر از ۲ کودک متولد می‌شود.

تاج بخش همچنین عواملی نظیر افزایش سن ازدواج، تغییر سبک زندگی، گسترش شهرنشینی، افزایش هزینه فرزندان و تغییر ساختار اشتغال از کشاورزی به خدمات‌محور را از جمله دلایل کاهش نرخ باروری در کشور عنوان کرد و یادآور شد: افزایش سن ازدواج، به‌ویژه در میان زنان، به کوتاه شدن دوران باروری و کاهش موالید منجر شده است.

وی بر ضرورت عملیاتی نمودن تمامی مواد مندرج در قانون جوانی جمعیت تاکید کرد و گفت: اقداماتی مانند ارائه تسهیلات بانکی کم‌بهره، مرخصی زایمان، ایجاد مراکز نگهداری از کودکان در نزدیکی محل کار مادران و افزایش حمایت‌های اجتماعی از زنان برای فرزندآوری، می‌تواند نقش مهمی در افزایش جمعیت جوان ایفا کند.

مدیر گروه آموزش علوم اجتماعی دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی(ره) افزود: دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی(ره) با انجام پژوهش‌های کاربردی و ارائه راه‌حل‌های علمی، آماده کمک به سیاست‌گذاران برای مواجه با این چالش است.

فرهنگ سازی و ضرورت جوانی جمعیت

مدیرکل امور اجتماعی استانداری لرستان با تاکید بر اینکه جوانی و افزایش جمعیت باید به‌عنوان یک فریضه ارزشمند فرهنگ‌سازی شود، گفت: شیب کاهش جمعیت در ایران از بسیاری از کشورها بیشتر است و امروز با «سالمندی عمومی» و «بحران جمعیت» روبرو هستیم.

ناهید پرویزپور اظهار کرد: با این روند، کشور در آینده‌ ای نه‌چندان دور در حوزه اقتصاد و سلامت با چالش‌هایی مواجه خواهد شد که همین ضرورت همکاری همگانی را بیشتر می کند، نخبگان، تسهیلگران محلی، روحانیون و فعالان فرهنگی و اجتماعی باید به‌گونه‌ای عمل کنند تا خانواده‌ها اقناع شوند و فرزندآوری به خواست درونی آن‌ها تبدیل شود.

وی یادآور شد: تداوم نسل اصلی‌ترین کارکرد خانواده و مهم‌ترین وظیفه‌ یک زن در نقش مادری است و هیچ پیش شرطی نباید مانع فرزندآوری و تربیت فرزندان سالم شود، همه باید تلاش کنیم ازدیاد جمعیت به‌عنوان یک فریضه ارزشمند فرهنگ‌سازی شود و در این بین دولت هم موظف است براساس قوانین بالادستی جوانی جمعیت مشوق‌های حمایتی را به خانواده‌ها ارائه کند.

در خصوص بحران سالمندی و ضرورت جوانی جمعیت مسوولان باید تا حد ممکن ادبیات اقناعی خود را به امید اینکه همراهی مردم جلب شود، بالا ببرند و آنها هم به باورپذیری بحران سالمندی و پیری جمعیت برسند و چالش های متعاقب آن را به عنوان یک تهدید پیش بینی کنند، اما با وجود برنامه های اعمال شده در راستای جوانی جمعیت همچنان آمارها را از هر کجا و هر طرف که می خوانی دلالت بر این واقعیت دارد که ادامه روند وضعیت جمعیتی به پیری جمعیت منتهی می شود.

به عبارتی دیگر با اینکه بحران سالمندی و روند کاهش جمعیت همواره مطرح می شود و سیاست های مرتبط با جوانی جمعیت در پیش گرفته و برنامه های آن مطرح شده اما نتایج طرح ها، برنامه ها و سیاست های اعمال شده برای عبور از این بحران چندان امیدوار کننده، نبوده است.

ضرورت اقناع خانواده در پذیرش افزایش جمعیت

پژوهشگران حوزه اجتماعی بر این باورند که باید در کنار ادبیات مبتنی بر افزایش جمعیت سایر زیرساخت ها را هم فراهم کرد تا همراهی و مشارکت بیشتری حاصل شود، اگر سرمایه اجتماعی قوی تر وجود داشت امید همراهی و نتیجه گیری از طرح ها و برنامه های اعمال شده هم بیشتر می شد، اما نتایج طرح ها، برنامه ها و سیاست های اعمال شده برای عبور از این بحران چندان امیدوار کننده نبوده است شاید اگر سرمایه اجتماعی قوی تر وجود داشت امید همراهی و نتیجه گیری از طرح ها و برنامه های اعمال شده هم بیشتر می شد.

به منظور روشن شدن بیشتر ماجرای بحران سالمندی شاید بد نباشد مسئله را شخصی تر و فردی تر در نهادهای پایه ای جامعه همچون نهاد خانواده تبیین کرد به امید اینکه عمق این بحران بیشتر نمایان شود، در این راستا هر کدام تصور کنیم در خانواده ای که به سر می بریم که اگر با همین روند کاهش جمعیت پیش رفت فرزندان از عهده هزینه پرستاری سالمندان برنخواهند آمد.

جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی در این باره می گوید: سالمندی جمعیت در جامعه ای که هرم جمعیتی متعادلی داشته باشد به خودی خود مشکل ایجاد نمی کند، ولی در جامعه ای که تعادل هرم جمعیتی به هم خورده و نسبت سالمندان بالای ۶۰ سال به دیگر اقشار جامعه(سنین زیر۶۰سال ) از حد خاصی بیشتر باشد، هرم جمعیتی در رده سنی بالای ۶۰ سال با مشکل مواجه خواهد شد.

پروین زمانی افزود: بنابراین یک سیاست جمعیتی موفق باید بتواند بین رده های سنی کودک، جوانان، میانسالان و سالمندان به نوعی تناسب ایجاد نماید تا بتواند از تاثیرات و پیامدهای افزایش سالمندان در یک جامعه که بالارفتن سالمندی به افزایش کمرشکن هزینه های بهداشتی و فشار بیش از حد به صندوق های بازنشستگی و کاهش نیروی کار شاداب، خلاق، جوان و پیر شدن ترکیب جمعیت جامعه و دیگر مشکلات فرهنگی و اجتماعی مربوط به آن است، خودداری نماید.

وی گفت: سیاست های مادی و عینی مشوق جمعیت نتوانسته در مقابل هزینه های روبه افزایش خانواده و نیازمندی های یک فرد جدید به خانواده جبران کننده و جذاب باشند، به این معنا که این مشوق ها در مقابل هزینه تولد و نگهداری یک بچه خیلی جذاب و محرک زا نیستند که در اینجا چه باید کرد مطرح می شود، در پاسخ باید گفت که سیاست های مشوق جمعیت اگر نتواند وجوه ذهنی و عینی جامعه را باهم ببیند، ناکام است.

جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی اضافه کرد:‌ به این شکل که در هر خانواده ای انگیزه های معنوی و درونی هم باید اقناع شوند که وجود یک بچه می تواند برای خود بچه و خانواده هم مطلوب باشد و در کنار انگیزه های معنوی کمک های مادی به اندازه لازم برای بزرگ کردن بچه ها هم می تواند عامل موثری برای تشویق خانواده ها برای باروری و زادآوری باشد.

زمانی ادامه داد: لازم است همزمان نفع و حق خانواده ها هم در این موضوع دیده شده شود زیرا هرگونه سیاستی بدون اقناع خانواده ها به داشتن چشم انداز روشنی برای اینده بچه ها کارساز نخواهد نبود.

وی یادآور شد: یکی از عواملی که می تواند در تشویق خانواده ها موثر باشد تشویق خانواده ها به داشتن بچه برای کمک به آنها در دوران سالمندی باشد، در خانواده های دارای فرزندانی در سنین متفاوت معمولا پدران و مادران سالمند می توانند از حمایت اجتماعی فرزندان برخوردار و دلگرم باشند، البته این به شرطی است که جوانان بتوانند از فرصت های زندگی مناسب برخوردار باشند نه اینکه تا سن بالا وابسته به خانواده باشند.
جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی با بیان اینکه داشتن دوران جوانی و میانسالی با کیفیت می تواند تضمین کننده دوران سالمندی بهتری باشد، گفت: در جامعه ای که جوانان امیدوار و اهل ورزش و تفریحات سالم و دور از اختلالات و مشکلات روانی باشند و سبک زندگی سالمی دارند و در دوران سالمندی با مشکلات کمتری مواجه خواهند شد و هزینه های بهداشتی و سلامت و نگهداری انها کاهش خواهد یافت.
زمانی افزود: در جامعه ای که افراد از کار خود لذت برده و میزان دستمزد پرداختی از کار و بازنشستگی بتواند تامین کننده نیازهای فرد و خانواده باشد و افراد بتوانند بین کار و زندگی تعادلی ایجاد کنند به طوری که تا سنین بالامجبور به کار نباشند و در سنین بالاتر بتوانند از حمایت های اجتماعی فرزندان و دولت استفاده کنند، می توان امیدوار بود سالمندی کم دردسری خواهند داشت.
وی اظهار کرد: بنابراین یک سیاست اجتماعی مطلوب جمعیتی باید بتواند در عین حال که بر رشد جمعیت جوان تاکید می کند، زمینه های داشتن یک زندگی سالمندانه با کیفیت را هم فراهم اورد، زیرا در نبود امکانات موردنیاز برای زیست سالمندی مناسب و کرامت مندانه، حتی رشد جمعیت هم به نوعی کارساز نخواهد و هزینه های بارشده بر سیستم های اجتماعی و اقتصادی در مقابل فواید جوانی جمعیت بیشتر بوده و کار موثری از پیش نخواهد برد.