نشست کمیسیون مشترک برجام پس از شکست ترامپ

امروز چهارشنبه ۲۶ آذرماه نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان و مدیران سیاسی وزارت خارجه‌ ایران و گروه ۱+۴ به ریاست «هلگا اشمید» دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا به ‌شکل ویدئو کنفرانس برگزار می‌شود. در این نشست «سیدعباس عراقچی» معاون سیاسی وزارت امور خارجه، ریاست هیات کشورمان را برعهده خواهد داشت.

نشست قبلی کمیسیون مشترک برجام نیز یازدهم شهریورماه در هتل کوبورگ وین برگزار شد. عراقچی پس از نشست کمیسیون مشترک برجام، در گفت‌و گویی در باره این نشست گفت که موضوع مورد اتفاق در این کمیسیون، ضرورت حفظ برجام و انجام اقدامات لازم در این راستا از جمله از طریق اجرای کامل و موثر تعهدات تمامی طرف‌ها بود.

آن نشست را نیز هلگا اشمید به نمایندگی از طرف «جوزپ بورل» نماینده عالی اتحادیه اروپا و با حضور نمایندگان ۱+۴ در سطح معاونان وزرای خارجه و مدیران سیاسی برگزار و مدیریت کرد؛ نشستی که در بیانیه پایانی آن نسبت به آینده برجام و همکاری ایران و آژانس ابراز امیدواری شده بود. در بند ۲ بیانیه پایانی آن نشست آمده بود که «تمامی اعضاء، با یادآوری اینکه برجام یک عنصر کلیدی از ساختار عدم اشاعه جهانی است که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ملل متحد نیز تایید شده است، بر اهمیت صیانت از این توافق تاکید کردند. اجرای کامل توافق از سوی تمامی طرف‌ها دارای اهمیت اساسی است.»

نشست جدید کمیسیون مشترک؛ فرصت‌ها و چالش‌ها

نشست امروز کمیسیون مشترک برجام تفاوت چشمگیری با نشست های قبلی دارد و دلیل آن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا است. بی تردید پیروزی بایدن در مقابل ترامپ بر این نشست سایه خواهد افکند و مباحث مطرح شده را در کمیسیون تغییر خواهد داد. در نشست های قبلی که ترامپ قدرت را در اختیار داشت و گمان می کرد چهار سال آینده هم بر کرسی ریاست جمهوری امریکا تکیه بزند، ایران و ۱+۴ تلاش خود را برای بقای برجام به کار گرفتند. همان گونه که در بیانیه های پایانی نشست های اخیر به چشم می خورد، آنان بر حفظ برجام و پایبندی دو طرف به توافق تاکید داشتند.

قبل از پیروزی بایدن، سران بروکسل نیز به تاثیرپذیری اتحادیه اروپا از سیاست های کاخ سفید گلایه مند بودند. همان گونه که چند هفته پیش «امانوئل مکرون» رییس جمهوری فرانسه با انتقاد از وابستگی کشورهای اروپایی به آمریکا در زمینه توافق هسته‌ای گفت: «متاسفانه، پیامدهای کامل این موضوع را در قضیه مذاکرات ایران درک کردیم. ما کشورهای اروپایی همچنان می‌خواستیم در چارچوب آنچه برجام می‌نامیم باقی بمانیم اما با خروج آمریکا، هیچ شرکت اروپایی از ترس تحریم‌های ایالات متحده، نتوانست به تجارت با ایران ادامه دهد.»

پس از خروج آمریکا از توافق، مکرون برای حفظ برجام طرح «انجماد در مقابل انجماد» یا همان «فریز در برابر فریز» را ارایه کرد که مقبول ایران واقع نشد. تروئیکای اروپا همچنین به طرح و تدوین کانال های مالی از قبیل «سازوکار ویژه مالی» (SPV)و «اینستکس» (INSTEX) اقدام کردند که این دو سازوکار به دلیل سیاست فشار حداکثری آمریکا راه به جایی نبرد و نتوانست انتظارات ایران را از توافق برآورده کند.

اما در شرایط کنونی که بایدن پیروز رقابت های انتخاباتی شده و تا اواخر دی ماه وارد کاخ سفید می شود، انتظارات و مطالبات دو طرف تغییر پیدا کرده است. تیم جدید نه راه ترامپ و اوباما بلکه راهی میانه را برگزیده است. برخلاف دولت ترامپ، بایدن و اعضای تیم او همچون «آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه و «جک سالیوان» مشاور امنیت ملی رییس جمهوری منتخب تلاش زیادی را برای همسویی با اروپایی ها در برجام به کار بسته اند. بنابراین همانند دوره اوباما در دولت آتی آمریکا نیز شاهد همصدایی دو سوی آتلانتیک خواهیم بود.

همسویی و همصدایی تیم بایدن با اتحادیه اروپا در حمایت از برجام هر چند به نفع توافق تمام خواهد شد اما وجه دیگری هم دارد. این همسویی بسترساز طرح مطالبات مشترک و جدید در توافق هسته ای است. آنها در صددند تا از سیاست فشارحداکثری ترامپ برای گرفتن امتیاز در زمینه های موشکی و منطقه ای سود ببرند. از این رو در نشست کمیسیون مشترک، می توان انتظار داشت که پیشنهاد اعضای اروپایی برجام همان پیشنهاد آمریکای بایدن باشد.

مخالفت با ورود عوامل مداخله گر به برجام

در میان اعضای گروه ۱+۴ برخی هستند که گروه زدن مسائل غیرهسته ای به برجام را نگران کننده می دانند. «میخاییل اولیانوف» نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین المللی مستقر در وین از جمله این افراد است. وی به تازگی در صفحه توئیتر خود با تاکید بر اینکه نباید عادی سازی برجام را به مسائلی چون برنامه موشکی ایران گره زد، نوشت: عاقلانه نیست که پرونده هسته‌ای را با سایر مسائلی که در چارچوب تحولات منطقه‌ای قابل رسیدگی است، تجمیع کرد.

ایران شدیدترین مواضع را در قبال مطالبات خارج از چارچوب طرف مقابل اتخاذ کرده است. به عنوان نمونه «محمد جوادظریف» وزیر امور خارجه کشورمان کمتر از دو هفته پیش در نشست مجازی «گفت‌وگوهای مدیترانه‌ای» با بیان اینکه «ما درباره توافقی که پیش‌ از این بر سرش مذاکره کرده‌ایم، مذاکره نخواهیم کرد»، گفت: این توافق یک بده و بستان بود. این طور نبود که یک طرف مطالبه کند و طرف دیگر اجابت کند. موضوع این است که اروپا و آمریکا محدودیت‌هایی ۲۰ به علاوه ۱۰ ساله می‌خواستند. ایران مذاکره را بر سر هیچ محدودیتی  آغاز کرد و جایی در این بین به توافق رسیدیم. این موضوع دو سال مذاکره بود و دیگر درباره آن مذاکره نخواهد شد و تمام. این نشانه عدم سو نیت است.

ناظران امکان طرح مطالبات آمریکا مبنی بر گنجاندن مباحث موشکی و منطقه ای را در نشست امروز کمیسیون مشترک برجام دور از ذهن نمی دانند. این در حالی است که آنها در پی شکست ترامپ در انتخابات ابتدا باید به فکر انجام تعهدات خود باشند تا اعتماد به ایران بازگردد؛ تعهداتی که تنها در شعار به مرحله اجرا در آمد و وارد فاز اجرایی نشد.

بنابراین گره زدن اختلافات پیچیده و حساس به برجام کمکی به حل مساله نخواهد کرد. ضمن اینکه بازگشت امریکا به برجام نیز بدون رفع تحریم و جبران خسارت کارساز نیست. ایران حتی تا یکسال پس از خروج آمریکا از برجام از تعهدات خود نکاست و نشان داد تعهدپذیرترین طرف توافق است. اینک توپ در زمینه ۱+۴ و امریکای بایدن قرار گرفته تا گامی رو به جلو برای اعتمادزادیی و امیدآفرینی و در نهایت نجات توافق بردارند.